Muz bitkisi, sadece, lezzetli meyvesini vermez, aynı zamanda, muz lifi şeklindeki tekstil lifini meydana getirir. Genç sürgünler halinde ekildiği için, kolayca yetişir ve en yaygın biçimde, sıcak tropikal iklimlerde, bulunur.
Muz bitkisinin tüm çeşitleri, bol miktarda lif içerirler. Bu lifler, meyve hasat edildikten sonra elde edilirler ve sak lifleri grubunda yer alırlar. Bu bitki, dünyanın pek çok bölgesinde, özellikle Japonya’da ve Nepal’de, uzun zamandır, üstün nitelikli tekstil ürünlerine, iyi bir kaynak oluşturmaktadır.
Muz Lifinin Çıkarılması
Muz liflerinden iplik yapma yöntemleri, bölgeden bölgeye değişmektedir. Bunların arasında, en revaçta olan yöntemler, Japonya’da ve Nepal’de uygulananlardır.
Japon Yöntemi
Muzun, Japonya’da, giyim ve diğer ev eşyası amaçlı kullanımı, 13. asıra uzanmaktadır. Japon muz lifi yapım yönteminde, hemen, bitkinin yetiştirilme safhasından itibaren dikkat gösterilmektedir. Muz bitkisinin yaprakları ve sürgünleri, yumuşaklıklarının temin edilmesi için, belirli aralıklarla budanmaktadır. Hasat edilen sürgünler, önce, iplik üretimi için, liflerin hazırlanması amacıyla, potas kostik ya da sut kostik çözeltisi içerisinde kaynatılır. Bu muz sürgünleri, değişen derecelerde yumuşaklığa sahip lifleri açığa çıkarırlar. Ayrıca, bununla, özel amaçlarla kullanılabilen farklı niteliklerdeki iplikler ve dokumalar da ortaya çıkar. Sürgünlerin en dış kısmındaki lifler, en kaba olanlarıdır. Bu nedenle, onlar, masa örtüleri gibi, ev döşemelerinin yapımı için daha uygundur. Geleneksel Japon giysileri kimono ve kamişimo yapımında yaygın olarak kullanılan yumuşak lifleri veren kısım ise, en içteki kısmıdır. Muz kumaşı yapım yöntemi, fazlasıyla uzun bir yöntemdir ve tüm adımları, elle uygulanır.
Nepal Yöntemi
Liflerinin ayrıştırılması amacıyla, kenevir muzu (Musa textilis) bitkisinin işlemden geçirilmesi
Nepal’de, muz bitkisinin sürgünlerinin yerine, (yalancı) gövdesi hasat edilir. Bu yalancı gövdelerin küçük parçaları, liflerin mekanik olarak çıkartılacağı bir yumuşatma sürecinden geçirilirler ve daha sonra, ağartılarak kurutulurlar. Bu şekilde, elde edilen lif, muz ipeği lifi ipliği olarak adından söz ettiren ipeğe benzer görünüme sahiptir. Bu lif, çoğunlukla, Nepalli kadınlar tarafından arıtılır, işlenir ve çile haline getirilir. Sadece, muz bitkisinin yaşlı kabuğu veya çürüyen dış tabakaları hasat edilirler ve doğal sürecin hızlandırılması için, suyun içerisinde bekletilirler. Klorofilin tamamı eridiğinde, geride, sadece, selüloz lifleri kalır. İplik halinde bükülmeye uygun hale gelebilmeleri için hamur halinde sıkıştırılırlar. İplik, daha sonra, elle boyanır. Bunların ipeğe benzeyen yüksek dokusal nitelikleri bulunmaktadır ve buna bağlı olarak, en üst nitelikli halıların yapımında kullanılmaktadır. Bu geleneksel halılar, yine, Nepalli kadınlar tarafından, elle dokunan yöntemler ile dokunmaktadır.
Muz Lifinin Bitkisel Özellikleri
Muz lifi, doğal bir sak lifidir. Muz lifinin kimyasal bileşimi, selüloz, hemiselüloz ve lignindir. Son derece kuvvetli bir liftir. Yüksek nem emme özelliğine sahiptir. Nemi, çok hızlı biçimde emmektedir ve çabuk bir şekilde nemi dışarı atar, hızlıca kuruyan ve nefes alan yapıya sahiptir. Biyolojik olarak doğada parçalanabilir ve çevreye olumsuz etkisi yoktur; çevre dostu lif olarak sınıflandırılır. Ortalama inceliği 2.400 nanometre (nm)’dir.
Muz Lifinin Özellikleri
Muz lifi, doğal bir sak lifidir. Fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yanında, kendisini, iyi nitelikte bir lif yapan pek çok başka niteliği bulunmaktadır.
- Muz lifinin görünümü, bambu lifi ile rami lifine benzer, ancak zarafeti ve bükülebilirliği, diğer ikisinden daha iyidir.
- Muz lifinin kimyasal bileşimi, selüloz, hemiselüloz ve lignindir.
- Son derece kuvvetli bir liftir.
- Daha küçük uzamaya sahiptir.
- Çıkartma ve bükme yöntemine göre, bir miktar parlak görünüme sahiptir.
- Ağırlığı hafiftir.
- Yüksek nem emme niteliğine sahiptir. Nemi, çok hızlı biçimde, hem dışarı bırakmakta hem de emmektedir.
- Biyolojik olarak parçalanabilir ve çevreye, olumsuz etkisi yoktur; bu yüzden, çevre dostu lif olarak sınıflandırılabilir.
- Ortalama inceliği, 2.400 nanometre (nm)dir.
- Bilezikli eğirme, açık uçlu eğirme, sak lifi eğirme ve yarı kamgarn eğirme dahil, hemen hemen, tüm eğirme yöntemleriyle bükülebilir.
Mavi renkteki muz ipeği çilesi
Muz Lifinin Uygulamaları
Yakın geçmişte, muz lifinin, çok sınırlı uygulaması vardı ve esasen, ipler, altlıklar ve diğer bazı kompozit malzemeler gibi maddelerin yapımında kullanılıyordu. Çevre dostu kumaşların çevresel farkındalığının artması ve öneminin yükselmesi sayesinde, muz lifi, tüm iyi nitelikleriyle tanınmıştır ve artık, uygulanması, üst baş giysileri ve ev mefruşatı gibi diğer alanlarda da artmaktadır. Ancak, Japonya’da, Edo döneminden (1600-1868) beri, kimono ve kamişimo gibi, geleneksel elbiselerin yapımında kullanılmaktadır. Ağırlığının hafif ve giyiminin rahat oluşundan ötürü, yazlık kıyafet olarak, halen, oradaki halk tarafından tercih edilmektedir. Muz lifi, ayrıca, güzel yastık kılıfları, kıravatlar, çantalar, masa örtüleri, perdeler, vb.lerinin üretiminde de kullanılmaktadır. Muz ipeği lifi ipliğinden yapılan halılar da, dünyanın her yerinde, çok revaçtadır.
Muz Lifini Çıkarma Yönteminde Yenilik
Muz lifinin esasen elle yapılan çıkarma yöntemi, artık, Muz Lifi Ayırıcı Makine’nin icadı ile değişmeye başlıyor. Makine, Hindistan’da, Tiruchirappalli Bölgesel Mühendislik Koleji – Bilim ve Teknoloji Girişimcileri Parkı’nda (TREC-STEP) geliştirilmiştir. Bu makinenin geliştirilmesi ile ilgili başka bir ilginç gerçek, ipek sınıfı lif elde etmek için, onun, muz lifinin muz hasatlarının zirai atığından yararlanmasıdır. Bu ipek sınıfı liflerin, el sanatlarına ve tekstil sanayisine büyük katkısı vardır. Eskiden, zirai atık olarak kabul edilen bir nesne, artık, iyi nitelikli ipek sınıfı lif ipliğinin ham maddesine dönüştürülmektedir.