Örgü dönmesi (may dönmesi)
Örme kumaşlarda bükülme anlamına gelir. Örgü yapısı içerisindeki ilmek sıra ve çizgilerinin birbirine dik olması gerekir. Fakat may dönmesi de denilen ve dengesiz örgü yapılarında görülen örgü dönmesi nedeniyle bu durum bozulabilir.
Dikdörtgen şeklinde örülen bir kumaş parçası dönme sonrasında paralel kenar hâline gelebilir. İlmek çubukları ile ilmek sıraları arasındaki açının 90º’ den sapmasına 0 dönme açısı denir ve bu açı 5º’ den büyükse dönme önemli boyuttadır. Örgü dönmesi 2 nedenden ortaya çıkar:
1: İplikten kaynaklanan örgü dönmesi
İpliğin bükülme eğilimine bağlı olarak örgü dönmesi artar. Bir ipliğin bükülme eğilimini belirlemek için belirli uzunluktaki iplik, iki ucundan tutulur. Bu iki uç birbirine yaklaştırıldığında altta oluşan iplik halkasının kendi üzerine katlanma durumuna bakılır. Kendi üzerine katlanma tur sayısı yüksek ise ipliğin bükülme eğilimi yüksektir ve bu iplikten örülen kumaşta dönme riski yüksektir demektir. Kumaşa yüzünden bakıldığında örme işlemi Z bükümlü iplikle yapılmışsa ilmek çubuklarının sağa; S bükümlü iplikle yapılmışsa sola doğru eğildiği görülür. İpliğin bükülme eğilimi yüksek olsa bile dönme olabilmesi için ilmek yapısı içinde ilmeğin dönebileceği boş alanın olması gerekir. Dolayısıyla buradan, seyrek örgülerde daha fazla dönme olacağı sonucuna varılabilir. İplikten kaynaklanan örgü dönmesini örme işlemi bittikten sonra gidermek mümkün değildir. Örme işlemi öncesinde veya örme sırasında alınabilecek önlemler şöyle sıralanabilir:
Mümkün olduğunca sık örmek: Bu yöntem kumaş gramajını artırıp fiziksel özelliklerini değiştirdiğinden her zaman uygulanmaz.
Bükülme eğilimi az olan iplik kullanmak: İpliğin bükülme eğilimi, örme işleminden önce buharla fikse edilerek azaltılabilir. Ancak bu yöntemin kumaşın tutumunu sabitleştirici özelliği vardır.
Tek kat iplik yerine çift kat iplik kullanmak: Bu amaçla yüksek bükümlü ince iki iplik ters yönünde daha az büküm sayısında katlanır. Bu yöntemle ipliğin bükümü yarı yarıya düşürüldüğü hâlde numarası iki kat artmaktadır. Dolayısıyla kalın giysilerin üretiminde kullanılan bir yöntem olup, ince giysilerin üretimi için oldukça pahalı bir yöntemdir. Çünkü;
- Çok ince numaralı tek kat iplik gerekmektedir.
- Fazladan katlama masrafı söz konusudur.
- İnce iplik için ince lif kullanımı gerekir ki bu da ilave masraftır.
Bir sıra Z bir sıra S bükümlü iplik kullanmak: Böylece S bükümlü iplik örgüyü sola, Z bükümlü iplik sağa yatırmaya çalışacağı için örgüde dönme olmaz.
2: Makineden kaynaklanan örgü dönmesi
Çok sistemli örme makinelerinde görülen bir dönme türüdür. Örneğin 84 sistemli bir örme makinesinde 1. sistem 1. sırayı örerken, hemen yanındaki bir sistem 85. sırayı örer ve kumaş aşağıya dönük olarak çekilir. Giderilme çareleri:
- Daha az sistemli makine kullanmak.
- Makinenin dönüş yönüne göre uygun büküm yönünde iplik kullanılmalıdır.
- Örme işleminden sonra terbiye işlemlerini açık en olarak yapmak ve dönüklüğü giderecek sistemler kullanmak.