Bitkisel Lifler Yakma Testi
Bitkisel Lifler Yakma Testinin Amacı: Tekstilde ham madde olarak kullanılan pek çok çeşit elyaf vardır ve bu elyaflar birbirinden farklı özelliklerde ve yapılardaki çeşitli karmaşık kimyasal maddelerden meydana gelir. Bu nedenle bu elyaflar yakıldığında farklı davranışlar gösterirler ve liflerin birbirinden ayırt edilmesine olanak sağlarlar. Yakma testi elyafın tanınması için en kolay ve basit yoldur. Test sadece materyal yandığı sürece devam ettiği için hızlı bir testtir. Yakma testi; lifin, ipliğin veya kumaşın hangi materyalden oluştuğu, hakkında basitçe fikir verebilir, fakat karışımlarda ise bu testle o materyalin hangi liflerden oluştuğunu ya da hangi oranlarda karışım yapıldığını söylememiz mümkün değildir. Örneğin pamuk ile keten lifi karıştırılmışsa her ikisinin de çıkardığı koku aynıdır (yanık kâğıt kokusu). Burada yakma testi lifleri ayırt etmemiz için yeterli değildir daha kompleks testler uygulamak gerekir.
Tekstil liflerinin yanma olayından önce ısı enerjisine karşı gösterdiği tepki iki şekildedir. Farklı fiziksel tepki gösteren lifler, bu özellikleri bakımından iki sınıfa ayrılır. Bunlara termoplastik ve non-termoplastik lifler adı verilir. Plastik kelimesi, herhangi bir etki altında şekil verilebilen ve biçim değiştiren anlamındadır.
Termoplastik Lifler: Sıcaklığın belli bir miktarda yükselmesi ile biçim değiştirir. Bunlarda, önce yumuşama, daha yüksek sıcaklıklarda ise erime gözlenir. Belirli bir sıcaklığa erişildiğinde, bozunma ve yanma gözlemlenir. Bütün sentetik lifler ile rejenere asetat ipeği termoplastik yapıdadır. Yanan termoplastik materyal söndürüldüğünde; geriye boncuk şeklinde bir kalıntı bırakır. Termoplastik liflerin ilk yumuşama gösterdiği sıcaklık derecesine camlaşma sıcaklığı (camsı geçiş sıcaklığı) denir ve Tg ile gösterilir. Erimenin meydana geldiği sıcaklık derecesi olan erime noktası ise Tm olarak gösterilir.
Non-Termoplastik Lifler: Sıcaklık yükselmesi sırasında yanma noktasına kadar herhangi bir biçim değişikliği görülmez; yumuşama ve erime yoktur. Tüm doğal liflerle rejenere lifler nontermoplastik yapıdadır. Bu tür lifler de yanma noktası sıcaklığına eriştiklerinde yanar ve geriye bir miktar kül bırakır. Lifler, organik yapıda bileşikler olduğundan, belli bir sıcaklık derecesine eriştiklerinde yanar. Bu sıcaklık derecesine de yanma noktası denir. Yakma testinde; Elyaf yanarken çıkardığı koku, elyaf yanarken çıkan duman rengi, elyafın ateşe yaklaştırıldığında gösterdiği reaksiyon, elyafın yanış şekli, yanma sonunda kül kalıntılarının özellikleri bir arada değerlendirilir.
Yakma Testinin Yapılışı
Yakma testi için gereken malzemeler hazırlandıktan sonra, test yapılacak numuneden bir parça alınır. Alınan parça cımbız veya maşa ile düzgün bir şekilde tutulur. Cımbız veya maşaya tutturulan numune yavaş bir şekilde ateşe yaklaştırılır Elyafın tepkisini incelemek amacıyla numuneyi ateşe yavaşça yaklaştırmak gereklidir. Ateşe yaklaşımı incelenen numune ateş içerisine iyice sokulur ve buradaki numunenin tepkisi dikkatlice gözlemlenir ve diğer liflerle yanma şekli, kokusu, dumanı ve yanma zamanı gibi karşılaştırmalar yapılır. Alevden çıkan lif numunesi alevden çıktıktan sonra da gözlemlenerek: yanmaya devam edip etmediği, nasıl ve hangi renk duman çıkardığı, kalıntının özelliği (sert, gevşek gibi), kalıntının görüntüsü gibi önemli noktalar incelenir.
Bitkisel Liflerin Aleve Karşı Tepkileri ve Yanma Karakteristik Özellikleri
Bitkisel liflerin genel yanma özellikleri; Tutuşmadan önce ergimez, hemen alev alırlar, hızlı yanarlar, keten, kenevir, jüt ve rami grimsi-sarımtırak, pamuk ise beyaz-gri bir kül bırakırlar. Yanma sırasında yanık kâğıt kokusu verirler.
Lif sınıfı: Bitkisel lifler,
Ateşe yaklaştığında: Aleve yaklaştığında erimez, hemen alev alır ve ateşten uzaklaştığında erimeden yanmaya devam eder.
Yanış şekli: Hemen alev alır. Çabuk yanar.
Koku: Yanık kağıt kokusu verir.
Kalıntı: Grimsi-kâğıt sarımsı çok az bir kül kalıntısı. Elde çabuk dağılan küller.
Bitkisel Lifler Kuru Destilasyon Testi
Destilasyonun Amacı: Liflerin ısıtılıp yakılmasıyla çıkan gazların pH’ının tespit edilmesi esasına dayanan bir yöntemdir. Bir miktar lif numunesi kuru bir deney tüpü içerisine konarak yavaş yavaş ısıtılır. Isıtma sonunda çıkan gazlara ıslak kırmızı ve mavi turnusol kâğıdı veya uluslararası indikatör kâğıdı tutularak gazların, asidik veya bazik olduğu ile pH’ın kaç olduğu saptanır. Asidik gazlar; mavi turnusol kâğıdını kırmızıya döndürürken, bazik gazlar; kırmızı turnusol kâğıdını maviye döndürür. Hayvansal lifler (yün, kıl ve rejenere protein lifleri) veya kükürt boyar maddeleri ile boyanmış lifler kuru destilasyon sonucu hidrojen sülfür gazı çıkartılır. Bu gaz ıslak kurşun asetat kâğıdını siyah renge boyar. Sentetik lifler, kuru destilasyona tabi tutulduğunda, başlangıçta nötr gazı çıkartılar. Fakat ısıtmaya uzun süre devam edilirse asidik ve bazik özelliğe sahip gazlar da oluşur.
Bitkisel Lifler Test Sonuçları
Kurşun Asetat Kâğıdı: Boyanmaz,
Turnosol Kâğıdı: Asidik (kırmızılaşır),
pH: 5-6.