DAR DOKUMA

Dar dokuma kumaşlar yapılarına ve kullanım yerlerine göre; lastik, şerit, kordon olarak adlandırılan, 0,5 cm’den 50 cm’ye kadar genişlikte dokunarak ya da örülerek elde edilen eni dar malzemelerdir.

Tek başlarına kullanımı olmayan bu malzemeler hazır giyim yan sanayinin olmazsa olmaz elemanlarıdır. Dar dokuma makineleri; iç giyimden, ev tekstiline ve teknik dokumalara kadar birçok alanda tekstil yüzeyi elde edilmesinde kullanılmaktadır. Dar dokuma sektörü bir anlamda hizmet ürettiği sektörlerin yan sanayisidir.

Dar tekstil endüstrisinin kullanım alanlarına baktığımızda bu tür ürünlerin, küçük boyutlu olmalarına rağmen kullanım alanlarının oldukça yaygın olduğu görülmektedir.

Dar tekstil malzemelerinin kısaca tarihsel gelişim sürecine bakıldığında, öncelikle dokuma tekniğiyle insanların kullanım alanlarına girdiği görülmektedir. İlk olarak dokunan bant örnekleri, daha çok belbağları, kuşaklar, kordonlar, askılar vb. ürünleri kapsamaktadır. İlerleyen tarihsel ve teknolojik süreçte makine ve yardımcı donanımların artması buna paralel olarak gelişmesi insanların ihtiyaçlarının farklılaşması, dar tekstil endüstrisinde de kendini

göstermiştir. 20. Yüzyılın ortalarına doğru mekanik dokuma makinalarında yapılan yenilikler ve iğneli dar dokuma makinalarının geliştirilmesiyle bu boyut daha da artmıştır.

Dar tekstil kumaşlar, dokuma, kroşe ve çözgülü örme teknikleriyle elde edilmektedir. Bu yeni tekniklere niçin ihtiyaç duyulduğuna dair bir takım bilgilere daha sonra değinilecektir. Ancak kısaca şunu belirtmek gerekirse, yapılan ekonomik hesaplamalar bazı ürünlerde, örneğin; elbise, ayakkabı, şapka ve dekoratif paketleme örmenin, özellikle çözgülü örmenin kullanımıyla verimin 25-30 kat ve üretimin 3-4kat arttığını göstermiştir. Bir dar (bant) dokuma tesisinin kurulmasındaki düşük maliyeti, özel dokuma veya kroşe örgü makinasının düşük fiyatlara alınmasıyla şahısların tek başlarına ucuz bir sermaye ile işe başlamasını mümkün kılar.

Simli dar dokuma ürünlerden kuşaklar yapılır.

Dar Dokumada Kullanılan Hammadde ve Özellikleri

Dar tekstil kumaşların yapımı sırasında kullanılan hammaddeler, üretilecek ürünün özelliğine göre değişkenlik gösterir. Dar bandın elastik olması veya elastik olmamasına göre iplik kullanımında farklılıklar olmaktadır.
Dar tekstil dokuma kumaşların yapımında kullanılan iplikleri iki gruba ayırmak mümkündür

1. Pamuk, nylon, polyester, polipropilen, tekstüre vb. doğal ve sentetik karışım iplikler,
2. Elastomer yapıda olan lastik iplikler

Pamuk olarak genelde 20/2 Ne (17Nm) ekru pamuk, (mat beyaz pamuk) 20/2 Ne (17 Nm) kasar pamuk (parlok ve beyazlatılmış pamuk), 8/1 Ne (14Nm) ekru pamuk, 10/1 Ne (17Nm) ekru pamuk iplikler kullanılır. Pamuklu dar bandlar, çoğunlukla orta ağırlıkta ve ağır mamüllerin dokunmasında kullanılır. ( Askeri tüfek kayışları, palaska, vb.)

50/1 tekstüre iplik, 150/1 renkli tekstüre iplik 1300 denye polipropilen, 90/2 muz ipliği( Polyester ipliğin bir türüdür), vb. iplikler kullanılır. ( İç çamaşır lastikleri, pantolon askıları vb. yapımında). İpliklerin numaralarının yanında, başka özellikleri de vardır. Örneğin parlak ve beyaz ipliğe kasar, mat ve donuk ipliğe ise ekru adı verilir

Polyester grubu ipliklerin diğer bir özelliği de muslu olabilmeleridir. Muslu iplik, bırakıldığında bir araya toplanan ipliktir. Diğer bir özelliği ise yine turlu olup olmayışıdır. Turlu iplik büküm almış iplik demektir.

Elastik bandların özelliği ise, çözgülerinde elastomer lastik ipliklerin bulunmasıdır. Örme ve dokuma da, elastik özelliğe sahip bandlarda kullanılan lastik ipliğin yapılacak ürüne göre incelik ve kalınlığı değişmektedir. İki türlü lastik iplik vardır. 30/40 kalın lastik 44/50 ince lastik

Dar tekstil piyasasında genelde 36/40 kalın latex, 44/50 ince latex kullanılmaktadır. Lastik ipliklerin numaraları ortadan bir çizgi ile ayrılmıştır. İplik numarası, 1 inç (25.4 mm) teki tel adedinin yan yana geldiğinde oluşturdukları miktardır. Bu ipliklerin belli bir daire kesiti yani çapı vardır. İplik numaralarından ilki daire kesitli ipliğin gerçek numarasını yani 25.4 mm’ deki tel adedini, ikincisi ise bu daire kesidine eşit, kare kesitli lastik ipliğin numarasını belirtir. Kare kesidinin numarası istenildiğinde, yuvarlak kesitlinin numarası 1.13 standart sayısıyla çarpılarak bulunur. (44/50 ince latex; 44×1.13=49.72=50 gibi).
Dokunan ya da örülen elastik bandların esneme bandların esneme durumları bazen %100’ün üzerine çıkabilmektedir. Örneğin pantolon askıları %100 üzerinde
esneyebilmektedir. Bu tip bandlarda, çekme durumunda, kalıcı uzamanın fazla olmaması istenir. Dokuma ve örme makinalarında, lastik ipliklerini, band çekim silindirleriyle, lastik verme silindirleri arasında gergin durumlarını sağlayan silindir çubuklar vardır.

Dar Dokuma Bantların Kullanım Alanları

Dar Dokuma Bantların Ürün Listesi

•  İç çamaşır lastikleri
•  Ayakkabı bağcıkları
•  Elbiselerdeki etiketler
•  Pantolon ve ceketlerin fermuar bantları
•  Otomobillerdeki emniyet kemerleri
•  Hastanelerde kullanılan sargı bezleri
•  Giysilerde kullanılan kemer şeritleri
•  Jakarlı ve baskılı her türlü etiket
•  İzolasyon şeridi
• Taşıyıcı kayışları ve bantlar
•  Paraşüt kolonları
•  Paket bantları
•  Kurdela
•  Kemerler ve askeri kemerler
•  Pantolon askıları
•  Bandaj
•  İğ şeridi
•  Çanta bandı
•  Korse bandı
•  Çeşitli elastik ve elastik olmayan şeritler
•  Askı kayışları
•  Palaskalar
•  Kadife ve havlu dar kumaşlar

Dar Dokuma Ürünlerin Sınıflandırılması

1. ) Giyim Sanayii Tipi Dar Dokumalar: Bu sınıfa giren dar dokumalar, dekoratif ve düz elastik bantlar, ekstraforlar, kurdeleler, cır bantlar vb. gibi ürünler.
2. ) Ev Tekstili Tipi Dar Dokumalar: Bunlar dekorasyonda süsleme ve fonksiyonel amaçlı olarak kullanılan püsküllü veya düz yapılı dar dokumalar.
3. ) Sanayii Tipi Teknik Dar Dokumaları: Teknik dar dokumalar çeşitli makinalarda hareket iletim kayışları, güçlendirici kayışlar ve otomobil lastiği yapımında kullanılan kord bezleri ile yangın hortumu vb. gibi ürünler.

Dar dokuma ile elbiselerin omuzlarında kullanılan ekstraforlar üretilmektedir.

Dar Dokuma Makinaları

Dar dokuma makinaları seri üretim yapmak için tasarlanmış, dar ende kumaş ya da pasajlar halinde bölgesel dokuma yaparak çeşitli özellikte bantlar dokuyan özel dokuma makinalarıdır. Genel sistem olarak diğer dokuma makineleriyle farklılık gösterir. Dar dokuma makinaları esnek bir yapıya sahiptir. Bu makinalarda çok kısa zaman içerisinde farklı dokuma başlıklarıyla, band adedini değiştirmek mümkündür. Üretim açısından randıman oldukça yüksektir.

Makinada dokunacak band adedi, genişliği, kullanılan desen mekanizması, çerçeve adedi, hammaddenin özellikleri gibi unsurlar makina hızını etkilemektedir. Bu hususlar dikkate alınarak, makinada şu hızlara ulaşmak mümkün olabilmektedir; 2400 atkı/dakika (1200 devir/dakika), 2800 atkı/dakika (1400 devir/dakika), 750 devir/dakika hız, dokunacak mamüllere göre değişebilmektedir.

Dar dokuma makinelerinin çözgüleri bu tip dokuma tezgahlarına özgü olan, özel olarak geliştirilmiş düz çözgü makinelerinde hazırlanır. Bu makinelerde çözgü direkt olarak boyutlarla dokuma levendine Dar dokuma makinelerinin çözgüleri makinede kaç pasaj varsa o kadar sayı da hazırlanır. Yani dokuma makinesinde her pasajın çözgüsü bağımsız çalışır.

Üç değişik dar dokuma tezgahı bulunmaktadır. Bu dar dokuma makinalarını ağızlık açma yani yüzey oluşturma elemanına göre sınıflandırırsak

1.  Eksantrik (kamlı) dar dokuma makinaları
2.  Armürlü (baklalı) dar dokuma makinaları
3.  a) Jakar kartonlu dar dokuma makinaları

b) Elektronik jakar tertibatlı dar dokuma makinaları adı altında sıralayabiliriz.

İstenilen dokuma bandın özelliği, desen kapasitesi, makinanın çerçeve adedi gözönünde bulundurularak bunlardan biri seçilir. Dar bant dokuma makinalarında, fazla desen hareketi istemeyen rakam, harf gibi etiketler; armür zincir baklalarıyla yapılabilmektedir. Çok hareketli desenlerde, özellikle etiketlerde elektronik jakar kullanılması gerekmektedir

Bu dar dokuma tezgahlarının hepsinin diğer geniş tezgahlardan farklılıkları vardır. Bu farklılıklar şöyledir

1.  Bir makinada birden fazla kumaş üretiminin mümkün olması
2.  Atkının kumaş yüzeyine iğne adı verilen kanca ile atılması
3.  Her kanca atılımında 2 atkı atılmakta ve bu bir atkı olarak kumaş yüzeyine
   kaydedilmektedir.
4.  Kenar oluşumunun iğne yardımıyla gerçekleştirilmesi yani dokuma ile çözgülü örmeciliğin karışımı diyebiliriz

Dar dokuma makinalarında motorun dönüş hareketi krank milinden eksantrikler rulmanlar ve mafsallı kollar vasıtasıyla kanca, tarak, jakar, armür, çekim silindirleri ve çerçevelere kombine olarak dağıtılmaktadır

Dokunan bant adet ve genişlikleri;adet ve milimetre olarak gösterilir. Dar dokuma makine modellerinde belirtilen 2/65,2/100,4/25 gibi rakamlardan ilki band adedini, diğeri ise bant enini (mm) olarak ifade eder. Dokunan mamüller ayrı ayrı kovalara aktarılır. Makina üzerinde yapılacak değişimle bant adedi ve bant eni değiştirilerek çok sayıda bant dokuması yapılabilmektedir.