DERİ İŞLEME

Tolanın Eldesi

Elde edilen ham deri ve postların mamul deriye dönüştürülmeleri için tabaklanmaları zorunludur. Ham derinin mamul deriye dönüştürülmesi sırasında post veya ham derinin esas yapısı bozulmadan çeşitli işlem basamakları uygulanır

Ham Derinin Eldesi

Mekanik İşlemler

1. Yüzümden Önceki Kesim İşlemi: Kesim boyundan başlayarak göğüs ve karın üzerinden kuyruğa kadar devam eder. Bacaktaki kesim hattı uzunluk hattına dik olmalıdır. Ancak kesim sırası pratikte bu sıraya uyulmamaktadır.
2. Yüzüm İşlemi: Derinin yüzümü yani alt deri bağ dokusundan ayrılması bir bıçak yardımıyla gerçekleştirilir. Günümüzde deriyi hayvandan tamamen ayıran yüzüm makineleri kullanılmaktadır. Bu makineler ispire veya bıçak kesikleri olmayan kusursuz deri elde etme imkânı sağlar.

Hayvan Derilerinin Konservasyonu

1. Konservasyon: Mikroorganizmalar tarafından parçalanabilen bir maddenin çürükçül bakteriler ve küf mantarlarını öldürmek veya mikroorganizmaların yaşamsal faaliyetlerini engellemek suretiyle dayanıklılığını artırmak amacı ile yapılan bir işlemdir. Bu amaçla derideki su miktarı azaltılır ve mikroorganizmaların gelişmeleri engellenmiş olur. Derilerin havada kurutulmasına hava kurusu konservasyon denir. Kullanılan en eski yöntemdir. Herhangi bir yardımcı madde kullanılmaz. Yeterli bir kurutma ile derileri ve postları bozan ve harap eden bakterilerin üremesine neden olan su deriden uzaklaştırılmış olur. Derilere tuz ile işlem yapılmasına da tuz ile konservasyon denir. Derinin tuz serpilerek tuzlu kuru konservasyon, derinin tuz çözeltileri ile muamelesi sonucunda salamura şeklinde yapılır. Öncelikle derideki suyun giderilmesi sağlanır. Her iki yöntem de hamlamayı kesin olarak engelleyecek etki yapmalıdır.
2. Pikle konservasyon: Kılları giderilmiş deri türlerinde kullanılır. Pikle konservasyonun asıl etkisi ilk planda bakteri ve mantar gelişmesini önleyen piklenin çok kuvvetli asiditesidir.

Yaş İşlentiler

Deri üretiminde genelde tüm üretim süreçlerinde suya ihtiyaç duyulur. Yani deriyi tabaklamaya hazırlama işlemlerinin hepsinde su kullanıldığından bu işlem basamağına yaş işlentiler denir. Bunlara:

•  Yumuşatma
•  Kireçlik
•  Kireç giderme
•  Sama ve diğer mekanik işlemler de dahildir.

Derinin üretim fabrikalarındaki ilk durağı ham deri deposudur. Ham deri deposunda ilk olarak deriler; üzerinde kalmış olan konservasyon maddeleri (kaya tuzu) veya dezenfektan maddelerinden arındırılırlar.

Yumuşatma: Ham deriler konservasyon türüne bağlı olarak az veya çok su kaybederler. Suyun önemli bir bölümünü kaybeden deriler sert ve zor bükülebilir durumdadırlar. Yine su kaybından dolayı derilerin kalınlığı azalmıştır. Derilerin su kaybını geri kazandırmak ve rahat işlem yapılabilmek için yumuşatmaya alınırlar. Ayrıca deri üzerinde kan lekeleri, dezenfektan maddeleri, kir ve dışkı artıkları bulunmaktadır. Yumuşatmada kullanılan geleneksel dolaplar, ağaç dolap, pervane, kuyu ve havuzlardır.

Yumuşatmanın Görevleri: 

1. Derinin konservasyondan önce sahip olduğu su miktarını deriye yeniden kazandırmak,
2. Ham deri ve postların şişkinliğini konservasyondan önceki duruma getirmek,
3. Deri üzerinde bulunan kan, dışkı ve kirlerden arındırmak,
4. Derinin üzerinde bulunan dezenfektan ve konservasyon maddelerini deriden uzaklaştırmaktır.

Kireçlik: Yumuşatma işleminden sonra deri malzemenin tabaklamaya hazırlama işlemine kireçlik denir.

Kireçliğin görevleri:

1. Kılların ve üst derinin gevşetilmesi ve kolayca uzaklaştırılması,
2. Alt deri dokusunun veya burada bulunan et ve yağ artıklarının uzaklaştırılması,
3. Deri oluşumuna katılmayan proteinlerin yani şekilsiz proteinlerin uzaklaştırılması,
4. Doğal yağların deriden uzaklaştırılması,
5. Deri dokusunun az veya çok açılmasını sağlamaktır. (Deri dokusunun açılımı; deride bulunan kolagen lif ağının gevşeyerek hareketliliğini sağlamaktır.)

Deri ne denli yumuşak olması isteniyorsa, o denli kuvvetli kireçlik yapılmalıdır.

Tola Üretiminin Diğer İşlemleri

Kireçlik işlemi bittikten sonra kireçlik artıkları boşaltılır ve yıkama, durulama, etleme, yarma, kıl giderme işlemlerine tabi tutulur. Kireçliği yapılmış derilerin üzerinde parçalanan kılların artıkları ve kireçlik kimyasalları bulunur. Bunlar önceleri durulama ile deriden uzaklaştırılmaktaydı. Günümüzde ise yıkama prosesi denen işlem tercih edilmektedir. Bu işlemde sudan tasarrufun yanı sıra kireçlikten çıkmış deriler için mükemmel bir temizleme sağlamaktadır.

Etleme, alt deri bağ dokusunun ve buna yapışmış et veya dokuların giderilmesi için yapılan bir işlemdir. Büyükbaş hayvanların derileri çok kalındır ve kullanılabilmeleri için yarma makineleri ile yarma işlemi uygulanmaktadır. Yarma makinelerinde ayarlar yapılarak istenilen kalınlıkta deriler yarılabilir.

Kireçlik, derilerin kullanım amacına göre üzerinde bulunan yün ve kıllardan arındırılmasına kılları giderici kireçlik; kürklü derilerde ise zayıf yün ve kılların uzaklaştırarak esas kürk kısmını sağlamlaştırmak amacı ile yapılan işleme kıl koruyucu kireçlik denir.

Tola hataları: Ham deride oluşan hataların çoğu kılların deriden uzaklaştırılması sonucunda fark edilir.

Deri Ağırlığı

• Deri, ön yumuşatmadan veya esas yumuşatmadan sonra etlenecek ise, kireçlikten sonra tartılır ve elde edilen ağırlık sonraki işlemlerde tabaklama dahil temel ölçü olarak kullanılır
• Eğer kireçlemeden sonra etleme ve muhtemelen yarma işlemi uygulanacaksa yumuşatma ve kireçleme reçeteleri için tuzlu ağırlık esas alınır.
• Kireç gidermeden tabaklamaya kadar olan işlemlerde etlenmiş ve yarılmış deri malzemelerinin ağırlığı yani tola ağırlığı temel ölçü olarak alınır.

Kireç Giderme ve Sama

Kireç giderme ve sama kendine özgü görevleri olan iki farklı işlemdir.

Kireç Gidermenin Görevleri:

• Kireçlikten sonra elde edilen tolalar pH 13 gibi kuvvetli bir alkalik özelliğe sahiptir. Bu değer derinin diğer işlemlerinde de çok yüksek olduğundan kireç gidermede pH değerinin düşürülmesi gerekmektedir .(pH 5 – 5,5)
• Elde edilen tolalar birçok kireçlik kimyasalları içermektedir. Bu kimyasallar daha sonraki işlem olan sama, pikle ve tabaklama maddeleri ile birleşerek işlemi olumsuz etkilemektedirler. Bu nedenle bu maddelerin deriden uzaklaştırılması gerekmektedir.
• Elde edilen tola yeteri kadar şişmemiştir. Bir sonraki işlemin gerçekleşebilmesi için tolanın biraz daha şişirilmesi gerekmektedir. Çünkü daha sonraki işlemlerde kullanılan kimyasallar daha büyük moleküllüdür ve derinin boşalan kısımlarına sığmazlar. Bu da iyi bir tabaklama yapılmasını engellemektedir.

Sama İşleminin Görevleri:

1. Deri dokusunun açılmasını sağlamak,
2. Liflerin birbirleri ile izole edilmesi (liflerin hareketliliğini sağlamak),
3. Sırça yüzünün kıl, epidermis ve pigment artıklarından temizlemek,
4. Derinin sırça yüzüne daha ince ve güzel bir görünüm kazandırmak.

Derinin ne kadar yumuşak olması isteniyor ise sama işleminin de o derece yoğun olması gerekmektedir. Sağlam, sert köselelik derilerde sama işlemi uygulanmaz. Yumuşak köseleliklere az sama uygulanırken, yumuşak ve çok dayanıklı olması istenen eldivenlik derilerde çok yoğun sama uygulanır.

Yaş İşlentilerde Mekanik İşlemler

Yaş işlentilerde mekanik işlemler olarak etleme, yarma ve kıl giderme veya yün yolma sayılabilir. Önceleri kıl giderme işlemi el ile kavaleto üzerinde demir bıçaklar yardımıyla yapılırdı. Günümüzde ise bu mekanik işlemlerin tümü makine yardımıyla yapılmaktadır. Bu konuda sayısız makine modelleri geliştirilmiştir. Bunlar;

1. Etleme makinesi
2. Kıl giderme makinesi
3. Yarma makinesi

Tolanın Tabaklanması

Yaş işlentiler sırasında ham deride deri için gerekli olmayan ve deriye dönüştürülemeyen tüm unsurlar uzaklaştırılarak tabaklanmaya hazır bir tola elde edilir. Ham deride olduğu gibi tola da yaş durumlarda bırakılırsa kolayca bozulur. Yüksek sıcaklıktaki suyla işlem görecek olursa tutkallaşır. Kuruduğunda ise teneke gibi bir görünüm alır. İşte bu yüzden yeterli miktardaki tabaklayıcı maddeler ile derinin uygun koşullarda işlem görmesine tabaklama denir.

• Tolanın Deriye Dönüşümü: Çeşitli çalışma şekillerine göre tabaklama maddelerinin yardımı ile gerçekleşir.

Tabaklama Yöntemleri

1. Bitkisel Tabaklama: Tabaklama maddeleri çoğunlukla bitkilerin kabuklarında, yapraklarında bazen de meyvelerinde ve tohumlarında bulunurlar. Bitkisel tabaklayıcılarda bulunan tabaklama maddeleri ancak suda çözüldükten sonra deri tarafından alınabilirler. Burada tabaklayıcı maddeler deriye nüfuz ederek deri tarafından yavaşça emilir ve bağlanır. Bu işlem derinin kolegen lifleri ile tabaklama lifleri arasında bir denge oluşana kadar devam eder. Kullanılan şerbetin türüne göre kolaların tabaklamasından sonra farklı özelliklere sahip deriler elde edilir. Bitkisel tabaklama işlemi kuyularda yapıldığından, tabaklama çözeltisi hareket ettirilerek deriye daha homojen bağlanması sağlanır. Özellikle köselelik derilerin tabaklanmasında kullanılır.
2. Mineral Tabaklama (Crom Tabaklama): Bitkisel tabaklama maddelerinin aksine doğada çözülmemiş halde bulunurlar. Bu mineraller çeşitli kimyasal yöntemlerle suda çözülebilen tuzlara dönüştürülmektedirler. Mineral maddelerle tabaklama yönteminde krom tabaklama çok büyük öneme sahiptir. Derinin krom tuzlarıyla tabaklanması iki şekilde olur. Ya tolaya tabaklama yeteneği olan tuzlara etki ettirilir buna tek banyo yöntemi denir. Ya da tola önce krom asit ile muamele edilir. Daha sonra krom asidi, tabaklama yeteneğine sahip krom tuzlarına indirgenir. Bu yönteme de çift banyo yöntemi denir.
3. Krom tabaklama ucuz olması, her türlü deri tabaklamasında kullanılması ve deriye iyi özellikler kazandırması nedeniyle çok tercih edilen yöntemdir.
4. Yağ ile Tabaklama: Tarih içinde kullanılan en eski tabaklama yöntemlerinden biriside hayvansal yağlarla derilerin işlenmesidir. Esas tabaklama maddesi olarak balina yağı kullanılır. Genellikle yumuşak ve sağlam derilerin elde edilmesinde bu yöntem kullanılır.
5. Reçine Tabaklama: Krom ile tabaklanmış derilerin retenajında genellikle reçine tabaklama yöntemi kullanılır. Bu şekilde yapılan retenaj ile derinin boşluklu kısımlarında tam bir kalınlık sağlanır.
6. Kombine Tabaklama: Deride istenilen farklı özellikleri elde edebilmek için çeşitli tabaklama maddelerinin kombinasyonu sonucu elde edilen tabaklama maddeleridir.