Yumuşaklık Veren Apre (Yumuşaklık Apresi)
Yumuşaklık veren apre, tekstil materyallerine yumuşak bir tutum sağlamak amacıyla yapılan kimyasal tutum apresidir. Etkili bir yumuşaklık, yumuşatıcı maddelerin apre işlemi flottesinde kullanılması ile sağlanır.
Mekanik yollarla elde edilen sonuçlar tatmin edici değildir. Yumuşaklık, elyafın yapı özelliklerindendir. Yumuşaklık ve sertlik, lifin biçim bozulmasına karşı gösterdiği direnç ile meydana gelir. Yüksek derecedeki yumuşaklık lif çekiminde, dokumada ve örme sırasında işlenmeyi kolaylaştırır ve bitmiş mamullerin karakterlerini ve kalitesini belirler.
Ön terbiye işlemleri sonucu, elyafın yapısında bulunan mum, yağ vb. Maddelerin uzaklaştırılması nedeniyle kaybedilen doğal yumuşak tutumun tekrar kazandırılması işlemine “yumuşatma” denilmektedir. Bitkisel ve hayvansal lifler, yapısında bulunan doğal yumuşatıcı maddeler nedeniyle rejenere ve sentetik lifler de avivaj maddeleri içerdiklerinden yumuşaktır. Fakat bu maddeler, boyamayı ve baskıyı zorlaştıracaklarından yıkama ve ön terbiye işlemleri sırasında uzaklaştırıldıkları için mamul sert tutum kazanır. Bu nedenle yumuşaklık veren kimyasal apre işlemi, tekstil mamullerine piyasaya sunulmadan önce alıcı isteği uyandırmak ve kullanım rahatlığı vermek amacı ile son işlem olarak yapılır.
Yumuşaklık Veren Apre Maddeleri ve Özellikleri
Yumuşatıcılar tekstil materyaline yumuşaklık, düzgünlük, dolgunluk ve esneklik kazandırmak için kullanılan kimyasal maddelerdir. Akıcı ve yumuşak bir mamul tutumu, tekstil mamullerinin satışında en belirleyici ölçüttür.
Yumuşatıcılardan beklenen özellikler; Kolay kullanımı ve stabil olarak seyreltilebilir özelliklere sahip olması, Kimyasal maddelerle iyi uyuşma ve kombine edilebilme yeteneğine sahip olması, Sıcaklığa karşı dayanıklı olması, su buharı ile uçucu özelliği olmaması, Belli tipleri için sararma etkisi yapmaması, Boya haslıklarını düşürücü veya renk tonu değişimine neden olmayan özelliklere sahip olması, Çevre kirliliği açısından biyolojik olarak kolay parçalanabilir olmasıdır. Yumuşatıcılar, kimyasal yapı itibarıyla yüzey aktif maddeler olup genel olarak doğal ve sentetik yağ türevleri olarak da bilinir. Yumuşatıcıların etkisi ya liflerin şişirilmesine ya da kayganlaştırılmasına dayanmaktadır. Piyasada bulunan maddeler, genellikle hem şişirici hem de kayganlığı artırıcı şekilde etki göstermektedir. Sıvı ve katı yağlar, mumlar, parafin ve sabun gibi bileşikler ucuz aprelerde kullanılmaktadır. Asıl önemli grubu sentetik esaslı yumuşatıcılar ve silikonlar oluşturur.
Sentetik yumuşatıcılar; anyonik, katyonik, noniyonik, Amfoterik karakterli olmak üzere değişik özelliklerde üretilir. Tekstil sektöründe kullanılan yumuşatıcılar; anyonik yumuşatıcılar, katyonik yumuşatıcılar, noniyonik yumuşatıcılar, silikonlu yumuşatıcılar, özel yumuşatıcılar olmak üzere beş grupta toplanır.
Anyonik yumuşatıcılar: Anyonik yumuşatıcıların tutum ve etkilerinin fazla olmaması, substantifliklerinin az olması nedeniyle kullanımları gittikçe azalmaktadır. Ancak bazı sahalarda önemini korumaktadır. Boyama proseslerinde kırık önleyici etkileri nedeniyle diğer anyonik maddeler ile kombine çalışmalarda yine kayganlaştırıcı ve antistatik etkileri nedeniyle şardonlamada ve haşıl yardımcı maddeleri olarak kullanılmaktadır.
Katyonik yumuşatıcılar: Katyonik yumuşatıcılar, en iyi yumuşatıcı etkiye sahip olan maddelerdir. Bu nedenle evlerde veya endüstride çok kullanılır. Bunların hemen her türlü life karşı afiniteleri vardır ve bu nedenle çoğunlukla çektirme yöntemiyle kumaşa aplike edilmektedir. Problemli olan tarafları beyaz mamullerde sararmaya yol açmaları veya renkli mamullerde nüans değişikliğine neden olmalarıdır. Tüm boyalı mamullerde katyonik yumuşatıcıların kullanımı oldukça yaygındır.
Noniyonik yumuşatıcılar: Noniyonik yumuşatıcılar herhangi bir elektrik yüküne sahip değildir. Bu nedenle fazla etkili bir substantiflikleri yoktur. Dolayısıyla, bu cins yumuşatıcılar üniversal kombinasyon olanaklarına sahiptir, temperatür dayanıklılıkları iyidir, pratik olarak sararma yapmaz. Bu nedenle noniyonik yumuşatıcılar, optik ağartıcı ile birlikte yüksek beyazlıkta mamuller için önerilmektedir. Bunların yumuşatıcı etkileri orta düzeydedir.
Silikonlu yumuşatıcılar: Silikon yumuşatıcılar birçok tekstil prosesinde kullanılmakta ve tekstil mamullerine sadece yumuşaklık, parlaklık ve kayganlık değil, elastikiyet, dikiş kolaylığı ve dolgunluk da kazandırmaktadır. Yüksek derece kayganlık ve yumuşaklık veren silikonlu yumuşatıcılar yaygın olarak kullanılmaktadır ve fiyatları yüksek olmasına rağmen uygulanmaları kolaydır. Silikon yumuşatıcıların kullanımında uygulama şartlarına dikkat edilmezse silikon lekeleri oluşabilir. Silikon yumuşatıcılar, katyonik yumuşatıcılar ile kombine edilerek uygulandığında fularda iyi sonuçlar elde edilir.
Özel yumuşatıcılar: Bu grup altında amfoter, pseudo-katyonik ve çok fonksiyonlu yumuşatıcılar sayılabilir. Amfoter etkili yumuşatıcılar, sınırlı kullanım olanakları için üretilen özel yumuşatıcılardır. Bunların yumuşatıcı etkileri orta düzeyde olup daha ziyade beyazlar için mamule iyi bir hidrofillik ve mükemmel bir antistatik etki sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Pseudo-katyonik yumuşatıcılar, non-iyonik ve katyonik yumuşatıcılar arasında yer almakta ve yüksek alınma özellikleri ile katyonikler kadar iyi yumuşatıcı etkileri bulunmaktadır. Ayrıca bu ürünler beyaz kumaşlarda da kullanılabilmektedir. Bugün modern yumuşatıcı maddelerden istenen onların daha çok fonksiyonlu olmalarıdır. Çok fonksiyonlu yumuşatıcılarda yumuşatma etkisi yanında hidrofillik, dikiş kolaylığı, antistatik etki gibi başka terbiye etkilerinin de kazandırılması amaçlanmaktadır. Çok fonksiyonlu yumuşatıcıların etki alanlarının geniş tutulması amacıyla klasik yağ asidi-amin kondenzasyon bileşikleri yanında daha başka katkı maddeleri de içermektedir.
Selülozik Liflere Yumuşaklık Veren Apre Yapma
Selülozik liflere yumuşaklık veren apre işlemi tüm yumuşatıcı maddeler ile yapılabilir. Katyonik yapıdaki ve silikonlu yumuşatıcılar daha çok tercih edilir. Yumuşaklık verme işlemi genel olarak boyama işlemi bitiminde yıkama işleminden sonraki banyoda yapılır. Yumuşatıcı uygulamasından önce durulama işleminin etkili bir şekilde yapılması önemlidir. Banyoda tuz ve anyonik yardımcı maddeler olmamalıdır. Aksi taktirde yumuşatıcı ile bu maddelerin birleşmesi sonucu bazı çökelmeler olabilir.
Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Görevleri
Yumuşatıcı madde: Mamule yumuşaklık özelliği kazandırmaktır.
Asetik asit: Flotte pH’ını ayarlamaktır.
Uygulama Reçeteleri
Çektirme metoduna göre:2–3 g/l yumuşatıcı, Asetik asit ile pH 5–5,5’e ayarlanır. İşlem sıcaklığı: 40–50°C, İşlem süresi: 20–30′
Emdirme metoduna göre: 10–30 g/l yumuşatıcı, Asetik asit ile pH 5–5,5’e ayarlanır. İşlem sıcaklığı: Oda sıcaklığı, Kurutma ve fikse işlemi: 110–150 °C 1-3 dakika
Uygulama Şekilleri ve Makineleri
- Çektirme Usulü: Çektirme yöntemine uygun çalışan makinelerde yapılan boyamalardan sonra kumaş makineden çıkartılmadan yumuşatma işlemine geçilir. Over-flow, haspel, jet boyama makineleri gibi çektirme yöntemine uygun çalışan tüm makineler kullanılabilir. Çektirme yöntemine daha uygun olduğu için katyonik yumuşatıcılar tercih edilir.
- Emdirme Usulü: Emdirme yöntemine uygun çalışan fulard makinesinde yumuşaklık veren apre işlemi yapılabilir. Fularda tekne içerisinden geçerken apre flottesi emdirilen kumaş sıkılarak kurumaya gönderilir. Kurutma ve fikse işlemleri için genellikle ramöz makinesi kullanılır.
Son İşlemler
Yumuşaklık veren apre işleminden sonra mamul kurutmaya gönderilir. Kurutma işlemi 110–150 °C sıcaklıklarda yapılabilir. Havlu gibi havlı kumaşlarda turbang makinesinden geçirilerek elde edilen yumuşaklık artırılabilir.
Protein Liflere Yumuşaklık Veren Apre Yapma
Protein liflere yumuşaklık veren apre işlemi, tüm yumuşatıcı maddeler ile yapılabilir. Yumuşaklık verme işlemi genel olarak boyamadan sonraki banyoda yapılır. Yumuşatıcı uygulamasından önce durulama işleminin etkili bir şekilde yapılması önemlidir. Banyoda tuz ve anyonik yardımcı maddelerin kalmamasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde yumuşatıcı ile bu maddelerin birleşmesi sonucu bazı çökelmeler olabilir.
Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Görevleri
Yumuşatıcı madde: Mamule yumuşaklık özelliği kazandırmaktadır.
Asetik asit: Flotte pH’ını ayarlamaktadır. Eğer stok çözelti hazırlanacaksa aşağıdaki uygulamanın yapılması tavsiye edilir: Yumuşatıcı madde istenen konsantrasyona göre 70–80 °C suda çözülüp emülsiyon hazırlanır. Hazırlanan stok çözelti, soğuk su ile seyreltilip istenen miktar banyoya verilir.
Uygulama Reçeteleri
Çektirme metoduna göre: 1–3 g/l yumuşatıcı, Asetik asit ile pH 5–5,5’e ayarlanır. İşlem sıcaklığı: 40–50°C, İşlem süresi: 20–30′.
Emdirme metoduna göre: 30–50 g/l yumuşatıcı, Asetik asit ile pH 5–5,5’e ayarlanır. İşlem sıcaklığı: Oda sıcaklığı, Kurutma ve fikse işlemi: 110–150 °C 1-3 dakika.
Uygulama Şekilleri ve Makineleri
Çektirme Usulü: Çektirme yöntemine uygun çalışan makinelerde yapılan boyamalardan sonra kumaş makineden boşaltılmadan yumuşatma işlemine geçilir. Bu işlem için over-flow, haspel, jet boyama makineleri gibi çektirme yöntemine uygun çalışan tüm makineler kullanılabilir.
Emdirme Usulü: Emdirme yöntemine uygun çalışan fulard makinesinde yumuşaklık veren apre işlemi yapılabilir. Fularda tekne içerisinden geçerken apre flottesi emdirilen kumaş, sıkılarak kurumaya gönderilir. Kurutma ve fikse işlemleri için genellikle ramöz makinesi kullanılır.
Son İşlemler
Yumuşaklık veren apre işleminden sonra mamul kurutmaya gönderilir. Kurutma işlemi 120–150 °C sıcaklıklarda yapılabilir.
Sentetik Liflere Yumuşaklık Veren Apre Yapma
Sentetik liflere yumuşaklık veren apre işlemi tüm yumuşatıcı maddeler ile yapılabilir. Yumuşaklık verme işlemi genel olarak boyama sonrası yıkamadan sonraki banyoda yapılır. Sentetik mamullere uygulanan yumuşatıcı maddeler, mamule yumuşaklık vermenin dışında antistatik özellik de kazandırmaktadır. Sentetik liflere yumuşaklık veren apre uygulanmadan önce özellikle dispers boyar maddeler ile boyanmış materyallerde iyi sonuç elde edilebilmesi için kumaş iyice yıkanmalıdır.
Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Görevleri
Yumuşatıcı madde: Mamule yumuşaklık özelliği kazandıran bir maddedir.
Asetik asit: Flotte pH’ını ayarlamaktır.
Stok çözelti hazırlanacaksa aşağıdaki uygulamanın yapılması tavsiye edilir. Yumuşatıcı madde istenen konsantrasyona göre 70–80 °C suda çözülüp emülsiyon hazırlanır. Hazırlanan stok çözelti, soğuk su ile seyreltilip istenen miktar banyoya verilir.
Uygulama Reçeteleri
Çektirme yöntemine göre: Kumaş, pH asetik asit ile 4-5’e ayarlanmış banyoda 5–10′ nötralize edildikten sonra banyoya 1–4 g/l yumuşatıcı ilave edilir. Banyo sıcaklığı: 50 °C, Süre: 20–30′.
Emdirme yöntemine göre: 1 g/l asetik asit, 10–30 g/l yumuşatıcı, Banyo sıcaklığı: Oda sıcaklığı, Kurutma ve fikse işlemi: 110–170 °C 1-3 dakika.
Uygulama Şekilleri ve Makineleri
Çektirme Usulü: Çektirme yöntemine uygun çalışan makinelerde yapılan boyamalardan sonra kumaş, makineden çıkartılmadan yumuşatma işlemine geçilir. Bu işlem için over-flow, haspel, jet boyama makineleri gibi çektirme yöntemine uygun çalışan tüm makineler kullanılabilir.
Emdirme Usulü: Emdirme yöntemine uygun çalışan fulard makinesinde yumuşaklık veren apre işlemi yapılabilir. Fularda tekne içerisinden geçerken apre flottesi emdirilen kumaş sıkılarak kurumaya gönderilir. Kurutma işlemi için fulardın devamında bulunan ramöz makinesi kullanılır.
Son İşlemler
Yumuşaklık veren apre işleminden sonra mamul kurutmaya gönderilir. Kurutma ve fikse işlemi 110–170 °C sıcaklıklarda yapılabilir. Kurutma fiske işlemleri için gergefli kurutucular tercih edilir.