Asit Boyar maddeler; Protein ve poliamid, lifleri asidik ortamda boyadığı için bu adı almış boyar maddelerdir. Molekülünde azo grubu içeren bir renkli kısım yanında anyonik bir grup bulunur. Suda çözünen anyonik boyar maddelerdir.
Asit boyar maddeler poliamide asidik ortamda bağlanır. Bu boyar maddelerin önemli bir özelliği de yün ve poliamidi boyama koşullarının aynı olmasıdır. Yün boyamaya göre önemli farklılık yün ağırlığının %30’u kadar asit boyar maddeyi alıp bağlayabilirken poliamid lifleri ancak ağırlıklarının %1–5’i kadar asit boyar maddesini bağlayabilmektedir. İki lif arasındaki doygunluk değerinin farklılığı, amino grup sayısını yüne nazaran poliamid liflerde daha az olmasıdır.
Poliamidin boyanmasında monosülfonat (büyük moleküllü boyar maddeler) ve disülfonat (küçük moleküllü boyar maddeler) tipi asit boyar maddeler kullanılır. Molekülünde bir tane sülfonat grubu bulunan boyar maddelere molekülü monosülfonat tipi boyar maddeler, iki tane sülfonat grubu bulunan boyar maddelere disülfonat tipi boyar maddeler denir. Boyama esnasında monosülfonat tipi boyar madde poliamidin bir amino grubunu işgal ederken disülfonat tipi boyar maddeler ise iki amino grubunu işgal edecektir. Dolayısıyla disülfonat tipi boyar maddelerle daha az sayıda amino grubu doldurulacak ve elyafa bağlanan boyar madde miktarı daha az olacaktır. Bu nedenle koyu renklerin boyanmasında monosülfonat tipi boyar maddeler tercih edilir.
Boyar madde molekülleri ne kadar büyükse poliamide afinitesi o kadar fazla olur. Bu nedenle kombinasyon boyamalarda büyük ve küçük moleküllü boyar maddelerle boyama yapılırsa afinite farklılığından dolayı çekim sorunları yaşanabilir. Çünkü afinitesi fazla olan büyük moleküllüler küçük moleküllerin çekim hızlarını düşüreceğinden ve küçük moleküllüler banyoda kalacağından istenen renk tutmaz. Düzgün boyama için banyoya egalize maddesi ilave edilirse elyafa önce bu madde bağlanır, boyar maddenin çekimini geciktirir böylece küçük ve büyük moleküllü boyar maddeler yavaş ve düzgün olarak çekilir. Düzgün ve tekrarlanabilir boyama sonuçları için büyük moleküllü boyar maddelerle küçük moleküllü boyar maddelerin kombinasyonundan kaçınmak gerekir.
Boyar madde üretici firmaları, poliamid boyacılığında kullanılan asit boyar maddelerin hangileri olduğunu ve birbirleriyle kombine edilebilecek asit boyar maddeleri kataloglarında belirtmişlerdir.
Asit Boyar madde Avantaj ve Dezavantajları
Avantajları
- Ucuzdur.
- Işık haslıkları iyidir.
- Canlı ve parlak renkler elde edilir.
Dezavantajları
- Yıkama haslıkları bazı tiplerinde iyi değildir.
- Kuru temizleme haslıkları kötüdür.
- Ter haslıkları düşüktür.
Asit Boyar madde Sınıflandırılması
Asit boyar madde moleküllerinin büyüklükleri poliamid liflerine bağlanış şekilleri bakımından kendi aralarında farklılıklar gösterir. Bu nedenle boyar madde molekülleri arasındaki farklılıklar, boyama şartlarına ve düzgün boyamayı elde etme etkisine göre üç ayrı gruba ayrılır.
- Nötr veya hafif asidik ortamda boyayan asit boyar maddeleri
- Orta kuvvette asidik ortamda boyayan asit boyar maddeleri
- Kuvvetli asidik ortamda boyayan asit boyar maddeleri (Egalize asit boyar maddeleri)