Halılarda kalite hesaplarken en büyük etken kullanılan iplik ve ham maddesidir. Evinize aldığınız halılar çok çabuk kir tutuyor, kokuyor ya da deforme oluyorsa kullanılan tekstil lifinin, iplik kalitesinin ve halının yapım şeklinin önemi büyüktür.

Bu yazımızda halılarda kullanılan iplik çeşitlerini ve bu ipliklerin ham maddeleriyle alakalı bilgiler bulacaksınız.

Halıda Kullanılan İplik Çeşitleri

Elyaf-iplik halının temel malzemesidir.

Elyaf: Yumuşak, uzun, bükülebilen, çekmeye karşı dayanıklı esnek maddelere lif denir.

İp: Dokuma maddelerini bükülmüş liflerinden yapılan bağ. İpler, liflerin, temizleme, yıkama, ağartma, tarama, boyama, eğirme gibi işlemlerden sonra “iplik” şeklini alır.

Halı için kullanılan ipliğin cinsi ve halının yapım şekli, halının kalitesini belirleyen en önemli özelliklerindendir. Bireysel tüketici açısından genel hatları ile halı seçiminde elyaf (ipliğin) önemi, aşınma (yıpranma), lekelenme, statik elektrik taşıma renk alternatifliği vb. birçok unsurların göz önüne alınmasında ortaya çıkmaktadır.

Yün Halı Özellikleri

Yün elyafı diğerleri arasında en pahalı olanıdır ve bu yüzden sadece lüks halılarda ve parça halılarda kullanılır. Yün elyafı, yoğun halılarda kullanıldığı ve yumuşaklık hissi yarattığı için beğeni kazanmıştır. Yün, halı üretiminde bilinen en nitelikli elyaf olup halı elyaflarının karşılaştırılmasında bir standart oluşturmaktadır. Ağırlıklı olarak dokuma halılarda kullanılan yün elyafın 80/20 olarak tabir edilen ve % 80 yün ve 29 % naylon içeren karışımı, naylonun dayanıklılığını ve yün kalitesini taşıması nedeniyle en çok tercih edilen birleşimdir. Yün lekelenmeye karşı dirençli olduğundan kolaylıkla temizlenebilmektedir. Oldukça iyi aşınma direncine sahip olan yün bu nedenle dayanaklıdır ve ayrıca esnektir. Alev almaya da yüksek direnç gösteren bir elyaf olan yün, statik enerji üretmemektedir.

İpek Halı Özellikleri

Lüks bir elyaf çeşidi olan ipek, el dokuma halı ve kilimlerde kullanılır. İpek böceği tarafından meydana getirilir. İpek kozası liflerinin porselen gaytlardan geçirilerek bükülmesiyle iplik haline getirilir.

Pamuk Halı Özellikleri

Pamuk elyafı yumuşaktır, ama yatmaya ve lekelere dayanıklı değildir. Pamuk elyaf nemi emdiği için zor temizlenir. Halı üretiminde, pamuk genel olarak yalnızca atkı ve çözgü için kullanılır. Bazen farklı malzemelerle karıştırılır. Örneğin; çözgü için ipek, atkı için ise pamuk kullanılabilir. Böylece dokuma muazzam bir güç ve dayanıklılık kazanır. Pamuk, el dokumasında nadiren kullanılır. Çünkü pamuk kullanıldığında halının tüylü üst kısmı aşınma ve yırtılmaya dayanamaz. Pamuk kısa sürede aşınır. Matlaşır ve yıpranmış bir görünüm kazanır. Halıyı elde dokumak için harcanan olağanüstü çaba böylece boşa gitmiş olur. Çoğunlukla kilim yapımında kullanılan pamuk uzun ömürlü bir elyaf olmasına rağmen kolay lekelenmektedir. Yıkanabilirliği nedeniyle banyo kilimlerinde kullanımı yaygındır.

Hayvan Tüyünden Yapılan Halı Özellikleri

Keçi, at inek ve domuz tüyleri de halı üretiminde kullanılan elyaflardandır. Bu elyaflar sıklıkla yapay ipek ve yünle karıştırılarak kullanılır. Bu kombinasyonlar, elyafın dayanıklılığını arttırmakla beraber alev almazlık sağlamakta ve kirlenmeyi öncelemektedir.

Jüt İplikli Halı Özellikleri

Jüt, koyu kahverengi bir bitki olup genellikle halıların alt kaplamasında kullanılmaktadır. Cord tipi halılardaki kullanımı bazen yapay ipek ile karıştırılarak gerçekleştirilmektedir.

Keçi tüyü Halı Özellikleri

Göçebeler genellikle atkı ve çözgü için keçi tüyünü kullanır. Keçi süreleri göçebe kavimlerin göçleri sırasında onları takip ederler ve göçebelerin hayvanların tüylerini sadece belli miktarlarda kullanmaları oldukça doğaldır. Keçi tüyü yalnızca talan dokuması için kullanılır ancak el dokuması için nadiren kullanılır. Çünkü keçi tüyleri el dokuması için çok serttir. Ancak bu konuda istisnalar da vardır. Angora keçisi halı dokumaya çok müsait olan kaliteli Angora yünü nedeniyle çok değerlidir.

Metal İplikli Halı Özellikleri

Sentetik halılarda statik yükü azaltmak için elyaf içine karıştırılarak kullanılır.

Sentetik iplikli Halıların Özellikleri

Günümüzde kullanmış olduğumuz halıların büyük bir çoğunluğu sentetik elyaf / iplik ile üretilir. 4 temel sentetik elyaf / iplik çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; Polyamid (Naylon), Polipropilen (PP), Polyester ve Akrilik. Bu dört çeşit sentetik iplik birbirleriyle harmanlanabildiği gibi yün ile de harmanlanabilmekte ve alternatif elyaf / iplik çeşitleri olarak karşımıza çıkabilmektedir.

Polyamid (Naylon) Halı Özellikleri

Günümüzün en popüler iplik çeşidi olan naylon, yıpranmaya karşı dayanıklı, esnek, mobilyanın ağırlığına ve hareketine dirençli ve aynı zamanda göz alıcı renkler sağlayabilen bir malzemedir. Leke ve kirleri gizleyebilen bir yapıda olması nedeniyle az ya da yoğun trafiğe sahip, her türlü kullanım alanı için uygundur. Sentetik elyaflar arasında polyamid, görünümünü en iyi şekilde koruyan ve leke tutmazlık konusunda en başarılı elyaf olması nedeniyle çoğunlukla duvardan duvara halı üreticileri tarafından kullanılmakta ve ticari alanlarda tercih edilmektedir.

Polipropilen (PP) Halı Özellikleri

Kolay temizlenebilirliği ile bilinmekle birlikte diğer adı olefin olan polipropilenin yağ bazlı lekelenmelere karşı direnci polyamide göre daha zayıftır. Polipropilen, nem ve küfe dayanıklılığı nedeniyle hem iç hem de dış mekânlarda kullanılabilmektedir. Polipropilen iplik, dış mekân spor zeminlerde kullanılan sentetik çimlerde ve evlerde-kreşlerde bulunan oyun odalarında da kullanılmaktadır. Diğer üç elyafa kıyasla çok daha ucuz olan Polipropilen boyanmaya karşı dirençli olması nedeniyle de diğer halılara nazaran çok daha mat renklere sahiptir. Ayrıca orijinal gö- rüntüsünü koruma süresi açısından da diğerlerine göre daha yetersizdir. Anti – statik olması ise polipropilenin bir avantajıdır.

Polyester (PES) Halı Özellikleri

Mükemmel renk berraklığına sahip olan bu iplik türü kolaylıkla temizlenebilmekte ve aynı zamanda su bazlı lekelere karşı da oldukça dirençli olmasına rağmen, tıpkı polipropilende olduğu gibi yağ bazlı lekelenmelere karşı direnci polyamide göre daha zayıftır. Polyester de Polyamid (Naylon) gibi aynı şekilde üretilir ancak aşınma direnci sıralamasında Polyamidden (Naylondan) aşağıda yer alır. Polyester fazla esnek olamayan bir elyaftır, ıslandığı zaman sertliği bozulmaz. Polyesterin rutubeti emme oranı diğer elyaf çeşitlerine oranla çok daha düşüktür. Bu nedenle dış mekânlardaki halılarda rahatlıkla tercih edilebilir.

Akrilik (PAN) Halı Özellikleri

Yapısı ile yün görünümü ve hissi verebilen bir elyaf çeşidi olan akrilik, küflenmeye karşı dayanıklıdır ve güneş ışığı direnci yüksektir. Aşınma direnci Polyamid (Naylon) kadar olmayan Akriliğin yanmazlık / ateş direnci görünüm açısından benzediği yün elyafı-ipliği ile karşılaştırıldığında daha zayıftır. Polipropilen ve polyestere kıyasla su seven bir yapısı vardır. Akriliğin leke tutmazlık konusunda performansı diğer elyaf çeşitlerine göre daha düşüktür. Ancak renk konusunda polipropilenden daha dayanıklıdır. Renklendirmeye izin veren yapısı, klasik Türk Halı Kültüründe önemli yeri olan Yün Halı’ya benzer dokusu, elyaf / iplik aşamasından nihai halı oluncaya kadar ki bütün üretim bandının ülkemizde ki sanayi tesisleri tarafından gerçekleştirilmesi sonucunda hammadde bolluğu ve düşük maliyeti nedeniyle Akrilik Elyafı ülkemizde ağırlıklı olarak makine halı bir başka ifade ile parça halı üreticileri tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır.

Halıcılıkta Kalite, Kalite Hesapları

Halıcılıkta kalite denildiğinde öncelikle halıdaki düğüm sıklığı akla gelir. Düğüm sıklığının fazlalığı bir halının desenin daha detaylı uygulanabilmesi ve ömrünün daha uzun olması üzerinde önemli ve etkili bir faktördür.

Halı Kriterleri :

İyi bir halı nasıl belirlenir? 1 metre başına düşen dikey ve yatay yöndeki düğüm miktarı sayılır ve m2 ‘deki düğüm sıklığı belirlenir. Halı kalitesini belirlemede düğüm sıklığı en önemli kriterlerden biridir. Halının genel görünümü, renklerin ahengi ve desenin dengesi halının yaşı ve genel durumu kadar önemlidir. Düğüm sıklığı (dikey ve yatay yönde) m2 ’ye düşen düğüm sayısı ile ölçülür. Düğüm sayısı orta kalitedeki halılarda m2 ’de 100.000’den çok kaliteli halılarda m2 ‘de 10.800.000’e kadar çıkabilmektedir. Bu noktada düğüm sayısına göre halı kalitesinin belirlenmesiyle ilgili aşağıdaki sonuca varabiliriz:

m 2 ‘de 250.000 ila 500.000 düğüm arası orta kalite,
m 2 ‘de 500.000 ila 1 milyon düğüm arası iyi kalite,
m 2 ‘de 1 milyon ila 4 milyon düğüm arası nadir bulunan kalite,
m 2 ‘de 4 milyon düğümden fazlası çok iyi,
m 2 ‘de 10,8 milyon düğüm dünya rekoru.

Akrilik Halının Özellikleri

Yün ve pamuklu tuşesi ve görünümü verilebilme kolaylığı,
Kolayca yıkanabilme ve şeklini koruma,
Güveye, yağa ve kimyasallara dayanıklılık,
Mükemmel haslıkta parlak renklere boyanabilme,
Güneş ışığına karşı yüksek dayanıklılık,
Görünüm ve dokunum olarak doğallık ve sıcaklık,
Yapısı ile yün görünümü ve hissi verebilen bir elyaf çeşidi olan akrilik, küflenmeye karşı dayanıklıdır ve güneş ışığı direnci yüksektir,
Akrilik halının leke tutmazlık konusunda performansı düşüktür (leke tutmaz),
Türk Halı Kültüründe önemli yeri olan Yün Halı’ya benzer bir dokusu vardır.
Kullanma sonucu yüzey bozulmasını önleyecek sıcak ve buharlı viksaj işlemi görmüştür.
Keçeleşme yapmaz (Halılarda diz izi yapmaz) Kullandıkça güzelleşir temizledikçe parlar.
Renk atmaz, solmaz.
Yün olmadığı için kesinlikle güve yemez.

HALIDA KALİTE HESAPLAMA