JT Boyama Makinesi Çalışma Prensibi
Jet kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık ve basınç altında tüp veya halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayabilen makinelerdir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan makinelerdir.
Bu makineler pamuk, viskon, sentetik ve bunların karışımı (pamuk/polyester, pamuk/polyamid, viskon/polyester gibi) kumaşların boyanmasında ve ön işlemlerinde kullanılır. 1400 ºC’ye kadar sıcaklık elde edilebilir. Flotte oranı 1,5–1:20 arasındadır. Hem materyalin hem de flottenin aynı anda sirküle olduğu makine tipidir. Asıl kumaş hareketini düzelerden basınçla püskürtülen flotte yapar ve sevk silindiri (haspel) de bunu destekler. Günümüzde kumaş hareketinin hava basıncı ilavesiyle desteklenmesi yöntemiyle çalışan makineler az da olsa kullanılmaktadır.
Düze ve taşıma borusu materyalin taşınmasının yanında, kumaşı flotteyle temas ettirerek boya kırıkları ve abrajı önler. Çift düze ile çalışan jet boyama makineleri de vardır.
Resim 1.1: Jet boyama makinesi
Çalışma şekli şöyledir: Boyama halat veya tüp hâlinde yapılır. Makinede hem flotte hem de halat hâlindeki kumaş büyük bir hızla sirküle edilir. Kumaşın tümünün makine içerisinde her iki dakikada, bir tam devir yapması gerekir. Basınç altındaki kumaş düzeye (daralan kısma) geldiğinde hızlanır ve kumaşı da beraberinde sürükler (Burada kullanılan düzenin görevi hem flottenin sirkülasyonu hem de kumaşın taşınmasını sağlamaktır.). Böylece flottenin kumaşa nüfuzu da artar. Sonuçta düzgün bir boyama elde edilir. Kumaş hızı 400-700 m/dakika civarındadır. Kumaş kendiliğinden hareket ettiğinden kırışıklık meydana gelme ihtimali azdır.
Jet boyama makineleri 1 – 6 bölmeden oluşabilir. Her bir bölmenin kumaş kapasitesi materyal cinsine göre ve makineye göre değişmekte ise de polyester için 90/120 kg, pamuk için 100/150 kg’dır. Böylece kumaş boyama kapasitesi 900 kg’a kadar çıkabilmektedir. Günümüzde bu kapasite 1800 kg seviyesine artırılmaktadır.
Jet boyama makinesi ile tam dolu veya yarı dolu flotte ile çalışmak mümkündür. Ancak yarı dolu flotte ile çalışırken maliyet çok yükselir. Tam dolu jet boyama makinelerinde flotte orananı yüksek, hızı düşüktür. Makine tam dolu kullanıldığında içinde hava kalmadığı için köpürme meydana gelmez. Dolayısıyla ayrıca köpük önleyici kullanmaya gerek kalmaz.
Yarı dolu jet boyama makinelerinde yüksek flotte püskürtme hızı ve düşük flotte oranı ile çalışılır. Flotte hızının yüksek olması nedeniyle köpürme olması, bu tip jetlerin dezavantajıdır. Çünkü optik okuyucu kısım köpükten dolayı kapanabileği için kumaşın haspele sarılması durumunda makinenin uyarı sistemi devreye girmeyebilir. Ayrıca fazla köpük oluşumundan dolayı boya lekeleri oluşabilir.
Makine teknolojisinin gelişmesi ile jet boyama makinelerinde de gelişmeler olmuştur. Flotte oranları düşürülerek su tasarrufu sağlayan, boyanacak kumaş özelliklerine göre düze çapları ayarlanılabilen flotte püskürtme basıncı otomatik ayarlanabilen jet boyama makineleri gelişen teknolojiyle beraber günümüzde kullanılmaktadır.
Şekil 1.1: Tam dolu jet boyama makinesi
Makinenin Kısımları
Jet boyama makineleri flottenin makine içindeki miktarına, kumaşın hareket şekline ve makine yapısına göre farklı firmalar tarafından üretilmektedir. Amaç daha kısa süre ve flotte oranında, kumaşa en az veya hiç hasar vermeden ekonomik olarak düzgün boyama yapmaktır.
Makine üretici firmalar farklı yapıda ve çalışma sistemine sahip jet boyama makineleri yapsalar da kısımlarında büyük farklılıklar oluşmamaktadır. Genel olarak jet boyama makineleri şu ana bölümlerden oluşmaktadır:
- Boyar madde – kimyasal madde hazırlama ve ilave tankı
- Sıcaklık değiştirici (eşanjör)
- Gövde
- Düze (jet)
- Sirkülasyon pompası
- Haspel
- Filtre
- Kumaş yükleme ve boşaltma aparatı
Makinenin Programlanması
Jet kumaş boyama makinelerinin tüm kısımları tam otomatik olarak kontrol edilebilmektedir. Otomatik kontrol cihazlarına programatör adı verilir. Programlar, pogramatör cihazına işletme yetkilileri tarafından hazırlanan disket veya hafıza kartları ile yüklenir. İşletmelerde, her makinenin programatör cihazı vardır. Disket veya hafıza kartları kullanılarak program cihaza kaydedilir.
Programlar üzerinde istenilen değişiklikler elle yapılabilir. Programatör cihazı ile aşağıdaki kontroller otomatik olarak yapılır:
- Boyama diyagramı kontrolü
- Boyar madde ve kimyasal madde dozajlama kontrolü
- Flotte boşaltma ve doldurma vanaları kontrolü
- Isıtma ve soğutma sistem kontrolü
- Sirkülasyon pompasının kontrolü
- Haspel hızının kontrolü
Resim 1.14’te gösterilen programatör cihazına bağlı kontrol panellerinde sirkülasyon pompa hızı, haspel hızı ve düze çapı veya basıncı otomatik olarak ayarlanabilmektedir. Her an boya mutfağına otomatik bağlanarak flotte kontrol edilebilir.
Boyanacak materyele uygulanacak boyama grafiğine göre programlama işlemi yapıldıktan sonra makineye su pompalanmaya başlanır. Halat formundaki kumaş ucu, uzun plastik bir boru veya kılavuz ip yardımıyla haspele uzatılır. Kumaş, başı ve sonu birbirine dikilerek ön işlemler ve boyamaya hazır duruma getirilir.
Makineyi Boyama Grafiğine Göre Programlama
Makineyi programlama, işletmede programatör cihazını kullanabilen kişiler tarafından yapılır. Programatörler tarafından makinede uygulanan prosesler ya numara sistemi ile ya da isim verilerek önceden programlanır. Örnek olarak aşağıda verilen boyama grafiği için programlamada şu basamaklar takip edilir: