Pad-Jig Yöntemi Nedir?
Pad-jig, yarı kesikli yöntemlerin sonuncusudur. Bu yöntem, emdirme-jiggerde fiksaj olarak da adlandırılır.
Mamul, önce boyar madde çözeltisi ile emdirilir. Ara kurutmadan sonra fiksaj için gerekli olan kimyasal maddeleri içeren flotte ile jiggerde fikse edilir.
Boyar maddenin emdirilmesi fulard makinesinde yapılır. Ara kurutmadan sora jigger makinesinde muamele ile uygulamaya devam edilir. Pad -jig metodunda haşıl sökme, alkali kaynatmadan beyazlatmaya kadar bütün ön muamele prosesleri jiggerde çektirme (tam banyo) metoduna göre kesikli olarak yapılabilir.
Bu yöntem, kısmen az metrajdaki (500–2000 m) kumaşları açık en çalışmak içindir. Kullanımı yaygın değildir.
Şekil 3.1: Pad-jig işlem şematiği
Fiksaj işleminin yapıldığı jigger makinesinde paslanmaz çelikten bir tekne üzerinde iki silindir vardır. Muamele görecek kumaş, bu silindirlerden birine gergin olarak sarılır. Kumaş bu silindirden boşalıp diğerine sarılırken banyo teknesi içinden geçer. Kumaşın bu silindirden diğerine sarılmasına pasaj denir. İlk pasaj bitince silindirlerin dönme yönü değiştirilerek ikinci pasaja geçilir. Bu şekilde muamele türüne bağlı olarak bir kaç pasaj çalışılır. Jiggerde banyo hareketsiz, kumaş hareketlidir. Burada kumaş çekme gerilimlerine maruz kaldığından ince, hassas kumaşlardan çok orta ağırlıkta ve ağır kumaşların muamelesinde kullanılır.
Resim 3.1: Jigger makinesi çalışması
Pad-Jig Yönteminin Tercih Edilme Sebepleri
Kontinü çalışmalar için yeterince uzun metrajda olmayan partiler için kullanılır. Yüksek, orta reaktiviteli boyar maddelerle pamuk ve viskoz lifin boyanmasında kullanılabilir. Emdirme sonrası jiggerde muamele ile boyar madde veriminin artacağı yaklaşımıyla uygulanmış ve günümüzde kullanımı olmayan bir yöntemdir.
Pad-Jig Yöntemine Uygun Boyar Madde Seçimi ve Boyama Yöntemleri
Materyal boyar madde ve ıslatıcı ile fulardlanır. Bu yöntemde de reaktif boyar maddeler tercih edilir. Boyama veriminin artması için jigger makinesine verilir. Jigger boya banyosunda önce NaCl veya Na2SO4 ün sıcak nötral çözeltisi ile muamele edilir. Sonra alkali eklenerek fikse işlemi sağlanmış olur. Pad-jig metodu ile reaktif boyama prosesinin işlem sırası ise şöyledir:
- Nötr boyar madde çözeltisi ile emdirme
- Ara kurutma
- Jiggerde NaOH ve NaCl ile 50 °C’de 30–40 dakika muamele
- Ard işlemler
- Kurutma
Şekil 3.2: Jigger makinesi kesit görüntüsü
Boya Banyosunda Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Görevleri
- Islatıcı: Tekstil materyalinin kısa sürede ve homojen ıslanmasına yardımcı olur.
- Kompleks bağlayıcı: Kompleks tutucuların kullanım amacı, kumaş, su ve tuzda bulunan, Ca, Mg, Fe, Cu ve diğer metalleri kimyasal kompleks yaparak bağlamak ve daha da önemlisi dispers hâlde tutmaktır.
- Alkali (kostik, kostik+silikat): Ortamın pH’ını ayarlar. Boyar maddenin elyaf ile kimyasal bağ yapmasını sağlar.
- Tuz: Boyar maddenin lif üzerinde homojen dağılımını ve banyonun tuz konsantrasyonunu yükselterek boyar madde moleküllerinin kumaşa yönlenmesini sağlar.
Fulard Sıcaklığı ve Önemi
Emdirme ve jiggerde çalışma için hazırlanan flotteler sıcak olarak muamele edilir.
Fulard Hızı
Diğer yarı kesikli yöntemler için (pad-batch ve pad-roll) söz konusu olan pick-up değerine göre fulard hızı belirlenmesi bu yöntem için de uygulanır.
Pad-Jig Yöntemine Göre Boyama
Sıkma % si Hesabı; Emdirme kısmında, silindirlerin sıkma değeri için pad batch ve pad-roll yönteminde dikkate alınan bütün noktalar ve hesaplamalar pad-jigg yöntemi için de geçerlidir.
Sıkma Silindirlerinin Basınç Ayarı; Sıkma silindirlerinin basıncı, kumaş üzerinde pick-up değeri kadar flotte kalacak şekilde sıkılmak üzere ayarlanır.
Dakikadaki İlave Miktarının Ayarı (Debi Ayarı); Fulard teknesinde flotte seviyesi aynı kalacak şekilde düzenli besleme yapılır.
Fulard Makinesindeki Çalışma Ayarı; Pad-jig uygulamalarında pick-up değerine göre belirlenen fulard hızı, flotte besleme hızı ve sıkma silindirlerinin basınç değerleri kontrol panolarından ayarlanır.
Jiggerde Yapılan İşlemler
Boyar Maddenin Fiksajı; Bu yöntemde, boyar madde fularda emdirildikten sonra migrasyonu önlemek için bir ara kurutma yapılır. Kumaş, boyama için kullanılan kimyasal maddeleri içeren flotte ile jigger makinesinde uygun görülen pasaj sayısı kadar muamele edilir. Elyaf ile boyar madde arasındaki kimyasal reaksiyon, bu uygulama sırasında gerçekleşir.
Resim 3.3: Jiggere kumaş alınması
Son İşlemler
Bu yöntemde yıkamalar için ayrı bir makine kullanılmaz. Jiggerde yeterli pasaj sayısı ile muamele sonrası flotte değiştirilir. Hazırlanan yeni flotte (flotteler) ile yıkamalar aynı makinede yapılır.