Tekstil Sektöründe Yapılan Bazı Sürdürülebilirlik Çalışmaları
Sürdürülebilirlik, farklı disiplinlerden ve alanlardan üretici ve araştırmacıların kullandığı bir kavramdır. Kısıtlı olan doğal kaynakların ekonomik ve verimli bir şekilde kullanımını hedefleyen bu süreçte tekstil endüstrisi de bu konuda atılan yeni adımlar ve çalışmalar ile ön plana çıkmıştır. Son yıllarda çevre bilincinin artması nedeniyle birçok marka, tekstil üretimi ve ürünlerinin çevre dostu olduğunu vurgulamak için ekolojik standartlar ve etiketler kullanmaktadır. 
Eko-tex standart 100 (Oeko-Tex Standard 100)
1990‘lı yıllardan bu yana artan çevresel etkiler sonucunda tüketiciler de bilinçlenmeye başlamış ve tekstil ekolojisi kavramı ortaya çıkmıştır. Tekstil ekolojisi; tekstil lifinin elde edilme sürecinden başlayarak giysi üretilmesi, kullanımı ve sonraki aşamalarda geri dönüşüm sürecinin tamamının çevreye zarar vermeyecek şekilde yapılmasını ifade etmektedir. Bir tekstil ürününün eko tekstil olarak değerlendirilmesi için 3 kriterin sağlanması gerekmektedir. Bunlar; üretim ekolojisi, insan ekolojisi ve atık ekolojisidir. Üretim ekolojisi, üretim sürecindeki tüm hammaddelerin ve işlemlerin çevreye uygun olmasını ifade etmektedir. İnsan ekolojisi; deriyle temas halinde olan tekstil ürünlerinin solunum, sindirim, ter yoluyla insan sağlığına zarar vermemesi gerektiğini ifade etmektedir. Farklı ürün gruplarına göre ürünün içerdiği zararlı madde miktarı sınır değerleri değişmektedir. Dolayısıyla bir üründe zararlı madde olup olmadığı ve varsa miktarı analizler ile belirlenmeli ve sınır değerlere uyumu kontrol edilmelidir. Atık ekolojisi ise, üretim ve kullanım sonrası ortaya çıkan atık su, hava ve diğer tüm katı atıkların geri kazanılması ya da çevreye zararsız bir şekilde yok edilmesidir. Yakma, depolama, geri dönüştürme, yeniden kullanım gibi farklı atık değerlendirme yöntemleri mevcut olup, ekolojik açıdan en uygun yöntemin seçilmesi önem taşımaktadır.
Şekil 2.8. Oeko-tex sertifika logosu
Bu kapsamda kullanılan bir standart olan Eko-Tex Standart 100, insan ekolojisi açısından zararlı maddelerin analizlerini içermekte ve sınır değerlere göre farklı gruplardaki ürünler değerlendirilmektedir. Bu ürün grupları; bebekler ve üç yaşa kadar olan çocuklara yönelik tekstil ürünleri, yüzeylerinin büyük bölümü deriyle doğrudan temas eden tekstil ürünleri ve materyaller, deriyle temas etmeyen veya yalnızca yüzeylerinin küçük bir bölümü deriyle temas eden tekstil ürünleri ve materyaller ile dekorasyon amaçlı döşeme malzemeleri olarak sıralanmaktadır.
Küresel organik tekstil standardı (Global Organic Textile Standard-GOTS)
Organik tekstil ürünlerinde konvansiyonel tekstil ürünlerine göre çevreye ve insan sağlığına daha duyarlı bir üretim süreci benimsenmektedir. Organik tekstil ürünleri üretiminin önemli bir kısmını organik pamuk tarımı oluşturmaktadır.
Organik pamuk üretimi 1980’lerin sonunda Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’de başlamıştır. Bugün, Dünya genelinde birçok ülke organik pamuk üretimi yapmaktadır. Organik Pamuk Piyasası Raporu‘nda (2018), küresel organik pamuk üretiminin bir önceki yıla göre %10 büyüdüğü ve en büyük üreticilerin Hindistan (%51- 59,470 metre), Çin (%19- 22,521 metre), Türkiye (%6,6- 7,741 metre), Kırgızistan (%6,8- 8,019 metre) ve Tajikistan (%5,4- 6,405 metre) olduğu belirtilmiştir. Organik pamuk üretimi toplam küresel pamuk üretiminin hala %1‘inden daha azını oluşturmaktadır. Küresel organik pamuk üretimi 117,525 m life ulaşırken, organik sertifikalı alan 472,999 ha olup, ek olarak konvansiyonel pamuk yetiştirilen 214,863 ha alanda da organik ürün üretimine geçilmiştir.
Pamuğun organik üretiminde, genetik modifikasyon yapılmamış tohumların kullanılması, insan sağlığı ve çevreye zararlı böcek ve yabancı ot ile mücadele ilaçları kullanılmaması, etik kurallara dayalı bir emekle üretim yapılması gerekmektedir. Benzer şekilde organik yün üretimi için de, koyunlar organik olarak beslenmeli, herhangi bir böcek öldürücü ilaç ve hormon kullanılmamalıdır. İpek lifinin organik olabilmesi için ise, ipek böceklerinin organik dut yaprakları ile beslenmesi ve lif elde etme aşamasında ipek böceklerinin kaynar suya atılmadan kendiliğinden kozadan çıkması ile üretilmesi önemlidir.
Küresel Organik Tekstil Standardı, organik tekstil ürünlerinin sertifikasyonunda kullanılan genel organik tekstil standartlarıdır. Bu etiketi taşıyan bir ürün, hammadde üretiminden başlayarak giysi üretimine kadarki tüm süreçlerin standarda uygun olarak gerçekleştirildiğini göstermektedir.
İyi pamuk uygulamaları (Better Cotton Initiative-BCI)
İyi pamuk uygulamaları (BCI), üreticiden perakendeciye kadar birçok farklı paydaşın bir araya gelerek, pamuk üretiminin olumsuz çevresel ve sosyal etkilerini azaltmayı ve sektörün geleceğini daha güvenli hale getirmeyi hedefleyen çok paydaşlı, uluslararası bir inisiyatiftir.
İyi pamuk uygulamaları aşağıdaki maddeleri kapsamaktadır:
- Pestisit etki ve kullanımını minimize etmek,
- Suyun optimum kullanımı ve sulamada kullanılan su kaynaklarını olumsuz etkilemeyecek şekilde suyun yasal olarak çıkarılması,
- Doğal yaşam alanlarının korunması,
- Toprak yönetimi uygulamaları, toprağın yapısı ve verimliliğini korumak ve minimum toprak işleme ve işlenmiş bitkiler,
- İşcilerin sağlığıyla alakalı riskleri minimize etmek için besin maddeleri kullanmak, -Ücretli fazla mesai, çocuk işçi çalıştırılmaması gibi konuları içeren işçi hakları,
- Lif kalitesinin korunması. Bu hedefleri geliştirmeye ek olarak BCI daha elverişli çalışma şartları konusunda görüşmeler yapmak, grup yatırımlarını teşvik etmek, yetiştiricinin yararına pamuk pazarlamak ve çiftçilerin uzun vadeli sürdürülebilirliğe yatırım yapmalarını sağlamak için kırsal kredilendirmeyi artırmayı amaçlamaktadır.
Küresel geri dönüşüm standardı (Global Recycle Standard -GRS)
Küresel geri dönüşüm standardı, en az %20 geri dönüştürülmüş malzeme içeren ürünlerin mamul ya da yarı mamul olarak üretimini ve/veya ticaretini yapan firmalara uygulanabilmektedir. Standardın, işçi sağlığı ve güvenliği ile çevre ve atık yönetimi başta olmak üzere kriterleri mevcuttur.
T.C.
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YAŞAR ERAYMAN YÜKSEL
DOKTORA TEZİ
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
KAHRAMANMARAŞ 2022
KAYNAK: https://tez.yok.gov.tr/