TEKSTİLDE FULARD HESAPLARI

Tekstil Terbiyeciliğinde Fulard Hesabının Önemi

Terbiye işletmelerinde işlemler her zaman uzun banyolarda (flotte oranı yüksek banyolar) olmaz. Su ve kimyasal madde sarfiyatını azaltmak amacıyla ya da işlemin özelliğinden dolayı kısa banyolarla (flotte oranı düşük banyolar) çalışılır. Bu çalışmalardan fulardda yapılanların reçete hesapları verildiği gibidir.

Fulard makinesinde çalışırken reçete hesaplarıyla beraber kumaşın sıkma silindirinden geçtikten sonra üzerinde kalacak banyo miktarının (pick up) hesaplanması gerekir. Bu hesaplamalara fulard hesabı denir.

Fulard Hesabı Nedir?

Aprelenecek veya boyanacak kumaş fulard teknesinden geçip flotteyi aldıktan sonra sıkma merdanelerinin arasından geçerek sıkılır. Kumaşın içinde, sıkma merdanelerinin basıncına bağlı olarak bir miktar flotte kalmaktadır. Sıkma merdanelerinin basıncı istenilen sonuca göre belirlenir. Bunun için fulard hesaplarının yapılması gerekir.

Sıkma merdanelerinin basıncı aşağıdaki formüle göre yapılır:

Yaş mal ağırlığı – Kuru mal ağırlığı
% Sıkma Efekti = ——————————— x 100
Kuru mal ağırlığı

• Kuru mal ağırlığı: Kumaşın fularda girmeden önceki ağırlığı
• Yaş mal ağırlığı: Kumaşın sıkma silindirlerinden çıktıktan sonraki ağırlığı
• % Sıkma efekti: Sıkma merdanelerinde uygulanacak basınç

Örnek 1:

• Kuru mal ağırlığı= 2000 kg
• Yaş mal ağırlığı = 3400 kg
• % Sıkma efekti = ?

Yaş mal ağırlığı –Kuru mal ağırlığı
% Sıkma efekti = ———————————————– x 100
Kuru mal ağırlığı

3400–2000
% Sıkma efekti = ———————— x 100
2000

1400
% Sıkma efekti= ————– x 100 = 0,7 x 100 = 70
2000

Sıkma efekti = % 70’tir.

Sıkma silindirlerinin “pick up” değerini kumaş işleme girmeden önce deneme uygulamalar yaparak yukarıdaki hesaplamalar yardımıyla buluruz.

Sıkma denemeleri şu şekilde yapılır:

İşlem yapılacak kuru kumaştan bir numune alınır, tartımı yapılarak kuru ağırlığı tespit edilir. Daha sonra laboratuvar fulardında numune kumaş, hazırlanan işlem flottesinden ve ardından sıkma silindirlerinden geçirilerek sıkılır. İşlemden çıkan yaş kumaş tartılarak kumaşın yaş ağırlığı tespit edilir. Daha sonra tespit edilen değerler formüldeki yerlerine yerleştirilerek sıkma silindirlerinin “pick up” değeri bulunur. Laboratuvar ortamında kumaştan istenen sonuç elde edildiğinde belirlenen sıkma basıncı işletme ortamında makine ayarlanarak uygulanır. Bu deneme yöntemi tasarlanan her işlem öncesinde laboratuvar ortamında uygulanır.

Yaştan Yaşa (Wet to Wet) Fulard Hesaplamaları

Kuru kumaşa fulardlama yapmak her zaman en iyi sonucu verir ancak bu şekilde çalışabilmek için daha öncesinde yaş işlem (ön terbiye vb.) görmüş kumaşın kurutulması gerekmektedir. İşletmelerde bunun bir maliyet olduğu dikkate alınırsa aradaki kurutmanın yapılmadığı bir çalışma maliyeti düşürecektir. Bu nedenle işletmeler yaştan yaşa olan çalışmaları da uygulamaktadır. Bu çalışma şeklinde kumaş yaş hâlde fularda gelir ve flotteden bu şekilde geçirilir. Üzerine aldığı sıvı miktarı, kuru hâlde aldığından daha az olacağından daha yoğun hazırlanmış çözeltiden farklı bir hesap ile geçirilmesi gerekir. Bu şekilde çalışma daha hassastır ve sonucu istenilen şekilde elde etmek daha zordur. Bu nedenle işletmeler her zaman bu yöntemi tercih etmez.

Yaştan yaşa fulard hesabı aşağıdaki şekilde yapılır:

İlk hazırlanacak fulard banyosu: Bu banyo henüz birinci fularddan gelen kumaş makineye verilmeden hazırlanan banyodur. Bu banyonun yoğunluğu ilave yaptığımız banyonun yoğunluğundan farklıdır. Birinci fularddan gelen kumaşın üzerindeki sıvı bu banyoyu çalıştıkça seyrelteceğinden bu banyoya yapılacak ilavenin yoğunluğunun da hesaplanması gerekir.

Tx100
K1=—————————–
(AF2-AF1)+AF1xF

K1 =Başlangıç flottesi konsantrasyonu (g/Ɩ)
T =Aplike edilen (Kumaş üzerine verilen) terbiye maddesi miktarı (g/kg)
AF1 =Mamuldeki flotte miktarı (%)
AF2 =Yaştan yaşa emdirme sonunda mamul tarafından alınan flotte miktarı (%)
F =Yer değiştirme faktörü

Örneğin; 1000 kg mamüle yaştan –yaşa apreleme yaptığımızı düşünerek aşağıdaki verilere göre ilk fulard banyosunu hazırlayalım.

Birinci yaş işlemden sonra kumaş % 70 flotte almıştır (AF1). Kumaş kurutulmadan ikinci defa fulard banyosundan geçirilerek % 80 flotte almıştır (AF2). Kumaş ağırlığının % 2 kadar apre maddesinin kumaşta kalmasını istediğimizde ilk fulard banyosunun konsantrasyonu ne kadar olmalıdır? Yer değiştirme oranı % 60 olarak verilmiştir.

Aplike edilen apre maddesinin hesaplamasını yapmamız gerekir. Bu hesaplama için T= 1 kg kumaş için aplike edilecek malzemenin g cinsinden hesabını yaparız. Örneğin; % 2 aplike maddesi dediğimizde;

Böylece aplike edilen terbiye maddesi miktarını hesaplamış oluruz.

Daha sonra yer değiştirme faktörünü hesaplarız. Örneğin, yer değiştirme oranının % 60 olduğunu biliyorsak hesabı şu şekilde yaparız:

Artık hazırlanacak ilk fulard banyosunun konsantrasyonunu hesaplayabiliriz.

Böylece birinci fularddan ikinci fularda geçen kumaşın üzerinden ikinci fulard flottesine geçecek sıvının yer değiştirme faktörünü de hesaplamış oluruz.

Daha sonra ilave edilecek flottenin hesabı (K2): Daha önce üzerinde su bulunan kumaş makineden geçtikçe flotteye bir miktar su bırakacak, dolayısıyla flottenin seyrelmesine (yoğunluğun azalması) neden olacaktır. Daha sonra flotteye ilave edilecek flottenin ilk hazırlanandan daha yoğun olması gerekir. Ancak bu şekilde uzun kumaş boyunca alınan kimyasal madde miktarının aynı olması sağlanabilir. Aksi takdirde kumaşın baş taraflarında verdiğimiz madde miktarı flotteden kumaş geçtikçe azalacak kumaşın başı ile sonları arasında işlem farklılığı olacaktır.

Yukarıdaki örnekte ilk fulard banyosunu hesapladığımız apre işleminin bu aşamada ilave flotte konsantrasyonunu hesaplayalım.

K2 = K1 x İ K2= 38,46 x 4,8 = 184,6 g/Ɩ