Istar tezgahı, göçebe kültüründe geliştirilen, taşınması, kurulması kolay ve pratik, dikey çözgü sistemli dokuma tezgahıdır. İlk çağdan bu yana Anadolu’da kullanılan bu tezgah, Yörük ve Türkmenler tarafından, göç sırasında bütün parçaları sökülerek kolayca taşındığı İçin çok kullanılmıştır. Yörük ve Türkmen Halı ve Kilimleri, Karaçadır İçin gerekli dokumalar “Çulfallık” da denilen Istar tezgahında dokunmuştur.

Çulfalık tezgahı, battaniye ve şayak dediğimiz, Yörüklerin ceket ve pantolon yaptırdıkları kumaşları dokumaya yarar.

Istar Tezgahı Nedir?

Kilim, halı, seccade, heybe, çuval ve çul gibi kirkitli el dokumalarının yapıldığı tezgâhların adıdır. Istar tezgâhı evlerin balkon, boş odası veya avlularında, arkaya doğru hafifçe eğik olarak, yer işgal etmeyecek ve günlük işleri engellemeyecek şekilde, dik olarak duvar diplerine yerleştirilir.

Tezgâhlar genelde ağaçtan yapılmaktadır. Günümüzde demirden yapılma tezgâhlar da yapılmış ise de yayla ve sahil arasında göçenler arsında taşınması yönünden ağaç olanlar daha çok tercih edilmektedir. Ağaçtan yapılan tezgâhların eni 2 metre, boyu 2,5–3 metre arasında değişir. Halk arasında da tezgâha “ıstar” adı verilmektedir.

Kilimler, köylerde ve yaylarda kadınlar tarafından “ıstar” denilen ilkel ve kolay taşınabilir tezgâhlarda dokunarak şekillenir. Bu tezgâhların dik veya eğik iki türü olmakla birlikte Anamur’da dikey tezgâhlar kullanılmaktadır. Argaç alt veya üst dönecek(Kücülere sarılır) denilen dikey iplik atkıların meydana getirdiği ana kasnak üzerinde, motiften motife geçilerek kilimler taraklarla sıkıştırılarak dokunur. Gerek atkı, gerek çözgü ipleri yündendir. Kök boyalarla boyanan iplikler ve yünlerle dokuma işlemi gerçekleştirilir ise zamanla bu dokumalar solmadığı gibi daha parlak ve canlı bir renklilik de kazanırlar. Bu tür dokumalar orijinal ve daha değerlidir.

Istar Tezgahı Özellikleri

Bir ıstar tezgâhında; İki adet özel oymaları bulunan kenar ağacı(tanık), kücü, varangelen, cumbar(cımbar-demir çivi), eğri ağaç bulunur. (bunların hepsi de ağaçtan hazırlanmaktadır). Yünleri sıkıştırmak için ıstar tarağına da ihtiyaç vardır. Gereç olarak da yün ipler kullanılır. İpleri kesmek için makas(sındı) ya da bıçak kullanılır.

Istarda, karşılıklı iki yan ağacın dışında, bu yan ağaçların alt ve üst kısımlarındaki açılmış olan yerlere (yataklara) geçirilmiş, serbestçe dönüş yapabilen, yuvarlak ve birbirine koşut dönecek ağaçlarından meydana gelir. Dönecek ağaçların (bazıların) her iki başlarında birbirine karşıt ve ters durumda delikler açılmıştır. Alt ve üst dönecekler üzerinde, dönecekler boyunca uzanan genişlikte ve derinlikte kanallar bulunmaktadır. Evin dışında veya geniş bir odada çözgü ipleriyle hazırlanan, ahşap ya da demirden yapılan çözgü çubukları üzerine yapılacak dokumanın (heybe, çuval) enine göre açılarak, çubukla birlikte, ıstar yan ağaçları üzerinde bulunan kanallara yerleştirilir.

Bazen de kanallar yerine ıstar kenar ağaçlarının üzerine dirayetli ve sert ağaçlardan yapılmış çubukların çakıldığı görülür. Bu durumda hazırlanan alt ve üst dönecek ağaçları bu kazıkların üstüne yerleştirilir.

Üst bazı ve alt bazının üzerine çakılmış çiviler yardımı ile hazırlanmış olan alt ve üst bazı üzerindeki çözgü iplerinin tamamen sert bir şekilde üst döneceğe aktarılması sağlanarak alt ve üsten bazı ağaçları bağlanır. Bunun nedeni dokuma anında düşmeyi önlemek ve ıstar tarağı ile dokuma esnasında, atkı iplerinin sıkıştırılması sırasında iplerin sert bir şekilde durmasını sağlamaktır. Dokuma yapıldıkça alt ve üst dönecekler çözülür. Dokunan kısım alt döneceğe düzgün bir şekilde sarılarak tekrar dokuma yapabilmek için yeniden bağlanması sağlanır.