Ödemiş İpeği ve İpekli Dokumaları

Ödemiş İpeği’nin, minimum 50 cm. enden maksimum 3mt. ene kadar % 100 saflıkta bir kumaş olarak üretimi yapılabilmektedir. Ödemiş İpeği, ipeğin en saf kullanıldığı kumaş çeşitlerinden biridir. İpeğin doğal rengi, fildişine, kreme yakın bir renktir. Ödemiş İpeği’nin rengi de tamamen dokumada kullanılan ipliğin doğal rengine bağlıdır ve günümüzde top boyama metodu ile renkli kumaşlar üretilebilmektedir.

Ödemiş İpeği 120 denye atkı ipliği, 60 denye çözgü ipliği ile yaklaşık 65 gr/m2 ağırlığında üretilebilmektedir. Çözgü sıklığı çözgüde 36 tel/cm. iken, atkı sıklığı 22 tel/cm ile 27 tel/cm. arasında değişmektedir. Geleneksel biçimde üretilmiş Ödemiş İpeği, yıkandığı zaman yumuşar ve formu bozulur. Orijinal sertliğini koruyabilmek için, ılık suyla silinerek yüzeyi temizlenmeli veya kuru temizleme yapılmalıdır.

Ödemiş ve çevresinde, geleneksel Ödemiş İpeği dışında; saf ipek ve farklı malzemelerin karıştırılarak dokunduğu, çeşitli kalitelerde olan ve farklı işlevlerde kullanılan kumaşlar da üretilmektedir. Ayrıca ipekli kumaş dokuyan tezgahlarda pamuk/keten, pamuk/rayon ve pamuk/polyester karışımlı kumaşlar da dokunabilmektedir.

İpek ipliğinin cam kılavuzlar yardımıyla çileden makaralara aktarılması

Ödemiş’te İpek Dokumacılığı

Kumaş, İpliklerin, çeşitli yöntemlerle bir araya getirilerek oluşturduğu kaplayıcı yüzeylerdir. Pamuk, yün, ipek, keten vb maddelerden elde edilir. Birbirlerine dik ve paralel konumda bulunan ipliklerin birbirlerinin altından üstünden geçirilmesi ile kumaş oluşturulur.

Ödemiş ilçesinde yoğun bir şekilde perdelik ve masa örtüsü başta olmak üzere ipekli dokumalar yapılmaktadır. El emeğinin yoğun olarak kullanıldığı bu ürünler, birçok lüks mağaza aracılığı ile gelir seviyesi yüksek alıcılara satılmaktadır. Bu kapsamda özellikle ülkenin batı kıyılarındaki köylerinde geleneksel koza oyacılığı teşvik edilmektedir. Uygulamaların başlıcalar Muğla ili ile İzmir’e bağlı Ödemiş ilçesindeki çalışmalardır. Her iki bölgede İl Özel idarecilerince desteklenen ipekli el sanatları geleneksel metotlar ile el işçiliğiyle üretilmekte, bölgede bulunan turistik sahil kasabalarında turistlere pazarlanmaktadır. Kursiyerlerin başında bulunan deneyimli eğitimciler, geleneksel el sanatlarının, geleneksel motif ve desenlerle üretilmesini sağlamaktadırlar.

Ödemiş İpeği Dokumanın Yapılması

İpeğe rengini veren sericin içindeki boyadır. Beyaz, sarı, yeşil, kiremit rengi olabilir. Genellikle beyaz ve parlak olan tercih edilmektedir İpek ipliğin kıvrılmasına büküm denir. Kumaşın tam kalınlığında olması, haşlanmanın, boyamanın ve bükümün hasarsız ve doğru olmasına bağlıdır. Bükülmüş ipekler D=denye, S ve Z=büküm yönü, n=kat sayısı, a=tur/m, b=bileşik ipliğin büküm sayısı olarak ifade edilirler. Örn. Dsa x nZb. Burada ilk bölüm tek kat bileşeni, ikinci bölüm ise bileşik ipiliğin yapısını belirtir. Atkı (Argaç), Dokuma (İlme) ipini Hazırlamayı bu formülden faydalanılarak yapılır.

Atkı :27–29*3kat 2 tel A 4–5 kalite 2300 tur z büküm
27–29* 3 kat A 4–5 kalite 2300 tur s büküm

Dokuma Yapılırken Tezgahta Bulunan Araç ve Gereçler

Dokuma, Örgü, Çözgü, Atkı, Dokuma Örgüsü, Örgü Raporu, Desen, Çözgü Renk Raporu, Atkı Renk Raporu, Desen Raporu, Gücü, Tarak, Tezgah, Mekik, Ağızlık terimlerinin tanımları ve kullanım durumları

• Dokuma: Çözgü ile atkı iplerinin alt ve üstten geçirilmesiyle elde edilen ürünlerdir.
• Örgü: Yün, ipek, pamuk vb. ipliklerin özel şiş, tığ, iğne, mekik gibi araçlarla yapılmış ilmeklerinin, bir araya getirilmesi işlemidir
• Çözgü: Dokumada boy ipliklerini oluşturan, sağlamlığı sağlayan iplerdir.
• Atkı: Dokumanın en ipliklerini oluşturup çözgüleri birbirine bağlayan iplerdir.
• Dokuma Örgüsü: Dokuma işleminde çözgü ve atkı ipliklerinin değişik şekillerde bağlantılarına denir.
• Örgü Raporu: Atkıların çözgülerden nasıl geçirileceğinin kareli kâğıtlar üzerinde belirlenmesidir.
• Atkı Renk Raporu: Atkıda kullanılan renklerin üst üste dizilişindeki bir tekrara denir.
• Çözgü Renk Raporu: Çözgüde kullanılan renklerin yan yana dizilişindeki bir tekrara denir.
• Desen Raporu: Yapılacak dokumada, örgü raporu, atkı ve çözgü renk raporu belirlenmişse yapılacak desen rahatça çizilir. Örgü şemasında belirlenen çözgüler ve atkılar belirlenen renkte boyanırsa desen raporu belirlenmiş olur.
• Armür: Atkı ipliğinin atıldığı sırada hangi çerçevenin yukarıda, hangisinin aşağıda olması gerektiğini gösteren şemalara denir.
• Tahar: Çözgü ipliklerinin gücü tellerinden ve taraktan geçirilmesi işidir.
• Gücü: Çözgü iplerinin aşağı yukarı hareketini sağlayan parçadır.
• Tarak: Atkı iplerinin sıkışmasını sağlayan parçadır.
• Tezgâh: Dokuma işleminin yapıldığı alettir.
• Mekik: Atkı iplerinin çözgü ipleri arasından geçmesini sağlayan parçadır.
• Ağızlık: Alt ve üst çözgülerin arasından atkıların geçirilmesi için oluşturulan boşluktur.

Boyalı ipek iplikler

Ödemiş İpeği Dokuma İşlemleri

Dokumada dokuyucu tezgâhtaki yerini alır. Çözgü ipliklerinin gerginliğini ve düzgünlüğünü kontrol eder, iplik sarılı masurayı taşıyan mekiği, tefedeki yerlerinden sol tarafta bulunan yere yerleştirilir. Ortasında iplik sarılı masurayı taşıyan yuva ile, mekiğin dokuma işlerinde tefenin bir ucundan diğer ucuna doğru hareket etmesini ve ipliğin ucunun çıkmasını sağlayan bir delik bulunur. Gücülerin ve ayakların hareketleri kontrol edildikten sonra, dokumaya başlanır.

Dokumaya sol ayakla başlanır. Sol en dıştaki birinci ayaktır. Birinci ayağa basarken tefede gücülere doğru tam olarak itilir. Basılan ayağa bağlı gücülerin hareketi ile basılı olmayan ayaklara bağlı ters gücülerin hareketi sonucu çözgü iplikleri arasında bir açıklık oluşur. Kamçı çekilerek tefenin sol tarafında bulunan mekik ağızlıktan sağ tarafa doğru hareket ederek yuvasına girer.

Beraberindede ipliği soldan sağa geçirmiş olur. Ayağa basma bırakılır, tefe öne çekilerek atılan iplik öne doğru sıkıştırılır. Sonra ikinci ayağa basılır. Basılırken tefe ileriye itilir. İtme işlemi tamamlanınca kamçı çekilir, sağdaki mekik sağdan sola geçerken beraberinde ipligide taşır. Tekrar basılan ayak serbest bırakılır, tefe öne çekilerek atılan iplik sıkıştırılır. Böylece atkı iplikleri, çözğü ipliklerinin altından üstünden geçerek çapraza alınır ve dokuma oluşur.

Kara Sanayi tipi Makinelerde Dokuma

Dokuyucu tezgâhtaki yerini alır. Çözgü ipliklerinin gerginliğini ve düzgünlüğünü kontrol eder, iplik sarılı masuraya taşıyan mekik tefedeki yerlerinden sol tarafta bulunan yere yerleştirilir. Ortasında iplik sarılı masurayı taşıyan yuva ile uygun bir yerinde mekiğin dokuma işlerinde tefenin bir ucundan diğer ucuna doğru hareket etmesini ve ipliğin ucunu çıkmasını sağlayan bir delik bulunur bu kısma yerleştirilir. Gücülerin hareketleri kontrol edildikten sonra, dokumaya başlanır. Mekik sağdan sola geçerken beraberinde ipligide taşır. Atkı iplikleri, çözgü ipliklerinin altından üstünden geçerek çapraza alınır ve dokuma oluşur.

Bitirme İşlemi

Planlanan uzunlukta dokuma yapıldıktan sonra bitirme işlemine geçilir.Teknik nedenlerden dolayı tezgâhın arka tarafında bulunan çözgü iplikleri kullanılmaz. Ancak çözgü ipliklerinin artan kısmı ürün çeşidine göre saçak payı olarak bırakılıp kesilir. Planlanan üründe saçak payı gerektiren bir durum yok ise, tamamlanan dokumanın çözgüleri 10 cm kadar pay bırakılarak kesilir ve tezgâhtan çıkartılır. Her iki uçtaki çözgü ipliklerinin uçları uygulanacak yere göre bağlamak ve katlanmak suretiyle temizlenir.

Ödemiş Dokuma Kumaş Çeşitleri

Ödemişte kumaşlar genellikle ham ipek olarak üretilir. İsteğe bağlı olarak ta renkli ipliklerle çizgili ve düz kumaşlar dokunmaktadır.

• Ham İpek Kumaş Dokuma:Atkı ve çözgü ipliklerinde safi kullanılan ipek ipliklerle dokunur.
• İpek Empirme: 20- 30 denye ipek ya da rayon ipliğinden bezayağı örgüde dokunup çerçeve baskı tekniğiyle renklendirilen pürüzlü yüzeyli kumaşlardır.
• İpek Jorjet: Atkı ve çözgüde yüksek S ve Z bükümlü ipliklerden, 2S2Z düzeninde, bezayağı örgüde dokunan ipekli bir kumaştır. Kumaş yıkandıktan sonra top boyama yapılır. Diri tutumlu, pürüzlü yüzeyli bir kumaştır.
• İpek Müslin: İpek iplikten bez ayağı örgüde, seyrek olarak dokunan, yumuşak ve ince bir kumaş tipidir.
• İpek Şantuk: Bezayağı örgüde, doğal renkte düzgünsüzlükler ya da nopeler taşıyan ipek ipliklerden dokunan pürüzlü yüzeyli kumaşlardır. 150 denye iplikten cm.de 30 çözgü ve 28 atkı sıklıklarında dokunur.
• Jakarlı: Üzerine farklı bir renkte ve yumuşaklıkta işleme yapılmış dokuma.
• Saten(İpek Saten): Asetat, floş ve ipek ipliğinden dokunan bu kumaşlara halk arasında, ipek saten denilmektedir. Çözgü takviyeli kumaş yapısında, yüzü ve arkası farklı renkte çift yüzlü satenler de dokunmaktadır. Asetat ve floş ipliğinden dokunan satenler 75–150 denye iplikten, 5’li ve 8’li saten örgüde dokunurlar.
• Şifon: Çok yumuşak ve ışık geçirgen, bez ayağı örgüde, ince, tek katlı ve yüksek bükümlü ipek veya rayon ipliğinden dokunmuş kumaşlardır. 14–16 denye iplikten cm.de 40 sıklıkta dokunmaktadırlar.
• İpek bürümcük: Yüksek ısıya dayanıklı, cam elyaf bazlı, silikonlu kumaşlardır.
• İpek Organze: Tamamı ipekten dokunan organze ve özel tezgâhlarda imal edilir. Ev tekstili abiye gelinlik dikiminde kullanılır.
• Şantuk: İpekli şantuk taklidi, bez ayağı örgüde, nopeliya da inceli kalınlı bölümleri olan pürüzsüz pamuk atkı ipliği kullanarak dokunan bir kumaştır.
• Tafta: Bezayağı örgüde, sık dokunmuş bir ipekli kumaş türüdür. Elbiselik ve astarlık olarak kullanılır. Çok kez, çözgüye oranla daha kalın ve sık atkı kullanılarak, bir çözgü pikesi etkisi oluşturulur. Atkı ve çözgüde karşıt renkler kullanılarak ışık yönüne göre renk değiştiren janjanlı tipleri de yapılır. Asetat veya floş ipliği de aynı amaçla kullanılmaktadır.