Çerçeve Hazırlama
Düz şablon hazırlamanın ilk adımı çerçeve hazırlamadır. Çerçevenin görevi; gaze bezini gergin tutmaktır. Çerçeveler, farklı malzemelerden üretilebilir. Ancak istenen temel özellik yüksek basınca dayanıklı olmalarıdır. Günümüzde işletmelerde kesiti kare olan çerçeveler kullanılır.
- Çerçevenin boyutları belirlenirken dikkat edilen hususlar şunlardır:
- Çerçevenin çalışacağı makine parkuruna uygun boyutta seçilmelidir.
- El baskısı yapılacaksa baskı masası büyüklüğüne göre seçilmelidir.
- Desen ölçüsü ve pat garaj alanı (desenin haricinde kalan patın bulunacağı· kısım) düşünülerek çerçeve boyutu belirlenmelidir.
Tüm bunlar dikkate alınarak belirlenen boyutlarda dikdörtgen ya da kare çerçeveler hazırlanır. Desendeki her renk için bir çerçeve kullanılır ve çerçevelerin her biri birbirine eşit boyutlarda hazırlanır. Hazırlama sırasında birleşme noktaları kaynaklanır ve yüzeyde yapıştırıcının tutunabilmesi için spiral taşlama ile dişler açılır. Yukarıda sayılan kıstaslara uygun daha önce kullanılmış eski çerçeve tekrar kullanılacaksa üzerindeki gaze bezi çıkarılır. Çerçevenin metal olan kısmı iyice temizlenerek hazırlanır. Aksi hâlde gaze bezi, temiz olmayan çerçeveye yapışmaz.
Çerçeve büyüklüğü arttıkça mukavemet artacağından çerçevenin kesit kalınlığı da artar. Genelde işletmelerde 40 mm x 40 mm ya da 40 mm x 60 mm kesitli çerçeveler kullanılır. Çerçeveler, gaze germe işlemi sırasında baskıyla karşılaşır. Bunun sonucunda çerçevelerde kasma oluşabilir. Bu nedenle çerçeveler, yaklaşık 10 dereceye kadar köşelerden eğim verilerek hazırlanır.
Çerçeve Çeşitleri
Günümüzde alüminyum profil ya da demir çerçeveler, yaygın olarak kullanılmaktadır. Eskiden kullanılan tahta çerçeveler, mukavemet ve suyla temasta şişerek form kayıplarına uğralamaları nedeniyle bugün yerini metal çerçevelere bırakmıştır.
Gaze Germe
Gaze bezi; baskı sırasında kumaş ile temas hâlindeki ince ve sık dokunmuş tüldür. Germe, gaze bezinin çerçeve üzerine atkı ve çözgü yönünde eşit miktarda kuvvet uygulanarak gerilmesi, daha sonra bezin şablona değen yüzeyinin suya kimyasal ve mekanik etkilere dayanıklı yapıştırıcılar ile yapıştırılması işlemidir.
Gaze Seçimi
Baskı efektlerinin düzgün ve kusursuz olması için gaze bezinin istenen özellikleri taşıması gerekir.
- Gaze numarası aşağıdaki faktörlere bağlı olarak seçilir:
- Basılacak desendeki motiflerin küçüklüğü veya büyüklüğü
- Desendeki kontürlerin keskinliği
- Baskı yapılacak kumaşın cinsi
- Baskı yapılacak kumaşın inceliği veya kalınlığı
- Baskı yapılacak kumaşın boyar madde emme kabiliyeti
- Baskıda kullanılan boyar madde grubu
Gaze Çeşitleri ve Numaraları
Düz şablonların hazırlanmasında kullanılan gaze bezi, yapıldığı malzemeye göre üç çeşittir. Bunlar:
- Monofil polyamid gazeler: Az nem çekme, çok iyi geçirgenlik ve kimyasal dayanım özelliklerine sahiptir. İncelik ve iplik düzgünlükleri, pürüzsüz yüzeyleri ile en hassas baskıların eldesine olanak sağlar. Ancak UV ışınlarına hassastır. Ayrıca hiç esnememeleri nedeniyle esnek olmayan çerçeveler için uygundur.
- Metal gazeler: Metal (metalize) gazelerin çok iyi boyar madde geçirgenliği ve kimyasal dayanımları vardır. Esneklikleri azdır. Baskı ve darbelere karşı hassastır. Bu da kumaş yapısına göre şişkinliğe veya gevşemeye neden olur. Aynı zamanda çok büyük desen kalıplarına gerilemez. Bu nedenlerden kullanımları sınırlıdır.
Metal gazeler, polyester dokumaya nikel kaplamak suretiyle elde edilir. Metal kaplama olduğundan ipliklerin değme noktaları sabittir. Statik elektriklenme yoktur, temizlenmeleri daha kolaydır. İnce telli ve ince gözenekli dokumalar düzgün baskı verir. Bu gaze çeşidi gölge efektli baskılar için çok uygundur. Elastikiyetinin sınırlı olması nedeniyle baskıda çok düzgün ve hassas hatlar elde edilebilir. Yeni desenler için şablon lakının sökülmesi ve metal gazenin tekrar kullanılması en büyük avantajdır. Ancak lakı sökerken mekanik etkilerden korumak gerekir.
- Polyester (PES) gazeler: Multi veya monofil ipliklerden dokunmuştur. Polyamidden daha az esnek olması nedeniyle tercih edilir. Özellikle nemli ortamlarda uzamasının çok düşük olması, hassas baskı efektleri için önemlidir. Polyesterin kimyasal ve fiziksel dayanımının üstünlüğü de önemli bir tercih sebebidir. Rutubet çekmeleri azdır, UV ışınlarına dayanıklıdır. PES gazelerin diğer avantajları şunlardır:
- Gerilebilme değerlerinin yüksek olması, gerginlik seviyelerinin kalıp· merkezindeki esnemeyi azaltması nedeniyle desen yürümesi azdır.
- Esnemenin az olması, rakle basıncını azaltır. Bu da baskı kalıp· ayarlarının daha sağlıklı yapılmasını sağlar.
- Daha az germe ile daha yüksek gerginlik, rakle ile baskı materyali· arasında iyi bir boya akışı ve net görünüm elde edilmesini, dolayısıyla baskı kalitesinin artmasını sağlar. Rakle hareketini hızlandırması, daha hızlı baskı yapabilme olanağı sağlar.
- Koyu renk zeminlerde yüksek örtücülük sağlar.
- Kalıp gerginliği uzun süre korunabildiği için uzun kalıp ömrü sağlar.
- Rakle aşınmasını azaltır.
Doğal ipek, maliyetinin yüksek olması ve sağlamlık açısından istenen değerleri karşılamaması nedeniyle bugün kullanılmamaktadır. Ancak işletmelerde gaze bezi genel anlamda ipek olarak ifade edilmektedir. Günümüzde en fazla polyester gazeler tercih edilir.
- Gaze numarası; cm2 deki atkı ve çözgü iplik sayı veya gözenek sayısıdır. İnçteki (2.54 cm2 ) iplik sayısı da mesh olarak ifade edilir. Gaze numarası büyüdükçe gözenekler küçülür ve sıklaşır. Boya patının kumaşa akışı azalır. Gaze numarası küçüldükçe gözenekler büyür ve seyrekleşir. Boya patının kumaşa akışı artar.
Düz dokuma İpek numaraları uluslararası piyasalardaki yeni numaralama sistemine göre düzenlenmiştir. Örneğin, 62-64W/157PW-LEM denildiğinde 62 numara (inç bazında 157 numara), iplik çapı 64 mikron, beyaz, düz dokuma ve yüksek modüllü olduğu anlaşılmaktadır.
STD: Standart modüllü
LEM: Yüksek modüllü
S: Small – ince
T: Thick – kalın
Kullanılacak Pata Göre Gaze Seçimi
Dispers, ronjan, reaktif boyar madde ile hazırlanan patlar, gaze desen özelliklerine uygun seçilir. Pigment boyar maddelerin hava ile temaslarında kuruma yetenekleri fazla olduğundan şablonda hızlı tıkanmalara neden olur. Bunu engellemek için baskı patının içine kurumayı geciktirici kimyasallar eklenerek ve tıkanma süresi uzatılarak desen karakterine uygun gaze seçilebilir. Ancak pata bu ilave yapılmıyorsa yüksek mesh numaraları tercih edilir.