Üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulan, insan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik mal veya hizmet üretimi yapan kuruluşlara işletme denir. Bir işletmenin en önemli amacı kâr elde etmektir.
Herhangi bir amaç için gerekli faaliyetlerin neler olduğunun belirlenmesi ve bu faaliyetlerin kişilerin görevlendirilebileceği gruplar hâlinde düzenlenmesine organizasyon denir. İşletmeyi oluşturan üretim faktörlerinden insan unsurunun diğer faktörleri anlamlı ve uyumlu bir şekilde bir araya getirmesi faaliyetlerine işletme organizasyonu denir. Bir işletme organizasyonunun en önemli görevi, yapılacak işlerin ve bu işleri yapacak olan kişilerin belirlenmesi, görev ve sorumlulukların tespitidir.
Organizasyon Sistemleri ve Şemaları
İşletmelerin örgütsel yapılarının oluşturulmasında bölümler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi yani örgütsel yapının kurulması farklı sistemlere göre gerçekleştirilebilir. Bu sistemlerdeki temel amaç, talimat verme ve almalarda birlik sağlanmasıdır. İdari ve teknik iş görenlerin, hangi bölüm ve kişilerin isteklerini yapmakla yükümlü olduklarının belirleneceği oluşumlardır. Üretim işletmelerinde kullanılması muhtemel organizasyon sistemleri:
- Tek hat sistemi
- Çok hatlı sistem
Tek Hat Sistemi Nedir?
Tüm talimatların yönetici tarafından onu takip eden bölümlere iletilmesi ve gideceği kademeye kadar hat üzerindeki bütün kademelerden geçmesi ile kesin bir talimat yolunun izlendiği sistemdir. Sistemin işleyişine görev ya da kademe zinciri de denilmektedir. Bu sistem organizasyonunun düzenli bir yapıya kavuşması ve yetki ile sorumlulukların net bir şekilde ortaya konulması avantajına sahiptir. Ancak çalışan ve bölüm sayısı arttıkça emir kanalları uzayacak ve sistem ağırlaşacaktır. Bu nedenle tek hat sistemi daha çok küçük işletmeler için uygundur.
Hazır giyim sektöründe tek hat sistemine göre organizasyon şeması
Çok Hat Sistemi
Tek hat siteminin olumsuz yönlerini ortadan kaldırmak için geliştirilmiş bir sistemdir. Çok hatlı sistemde talimatlar ilgili bölüm yolu ile belirlenir. Her ast birden fazla üstten talimat alabilir. Çok hatlı sistem uzman elemanların kullanımına olanak sağlama avantajına sahiptir. Ancak her uzmanın kendi alanını daha fazla önemsemesi nedeni ile diğer bölümleri dikkate almayan uygulamalar yapmaları söz konusu olabilmektedir.
Hazır giyim sektöründe çok hat sistemine göre organizasyon şeması
İşletmelerde Yetki ve Görev Dağılımı
Yetki, yöneticilerin iş gücünü, kaynakları ve araç gereçleri serbestçe kullanabilme iznidir. Yöneticilerin başarı ile iş yapabilmelerinin odak noktası gerekli olan kaynak kullanma yetkisinin kendisine verilmesidir. Yetkinin yazılı olarak tanımlı olması ve hangi hâllerde kullanılacağının belirtilmesi gerekir. Görev, çalışanın bulunduğu mevkinin hedeflerini ve yerine getirmesi gereken sorumlulukları kapsar. Kısaca işin fonksiyonlarının yazılı hâle getirilmesiyle oluşur. Burada dikkat edilmesi gereken mevkilerin birbirinden ayrılmasını sağlayan etmenlerin belirtilmesidir. Bir işletmede görev dağılımı ne kadar doğru ve anlaşılır yapılırsa, o işletmede iş akışı o kadar düzenli olur.