METAL KOMPLEKS BOYAR MADDELERLE BASKI YAPMA

Baskıda Kullanılan Metal Kompleks Boyar Maddeler

Metal kompleks boyar maddeleri, suda çözünebilen boyar maddelerdir. Life ilgisi yüksek olduğu için düzgün boyama yapmak zordur fakat bu, baskı için avantajlı bir durumdur.

Metal Kompleks Boyar Maddelerin Özellikleri

Aslen bu boyar maddeler asit boyar maddelerin bir çeşididir. Komleks oluşturmaya elverişli olan bu boyar maddeler 130 °C’de, uygun pH’larda metal tuzu çözeltisiyle ısıtılır ve bu maddelerin metal kompleksi oluşturması sağlanır. Bir metal iyonuna bağlanan boyar madde, sayısına ve boyama özelliklerine göre iki sınıfta incelenebilir.

1. Asidik ortamda boyayan 1:1 metal kompleks boyar maddeler
2. Nötral ortamda boyayan 1:2 metal kompleks boyar maddeler

Bir metal iyonuna karşılık bir boyar madde bağlanıyorsa bu 1:1 metal kompleks; bir metal iyonuna eğer iki boyar madde bağlanıyorsa buna da 1:2 metal kompleks boyar maddeler denir. Metal kompleks boyar maddelerde boyar madde molekülü ile metal iyonu arasında koordinat bağları vardır. Bu kompleksin oluşabilmesi için en uygun metal iyonu kromdur.

Metal kompleks boyar maddeleri suda çözünebilen boyar maddelerdir. Life ilgisi yüksek olduğu için düzgün boyama yapmak zordur fakat bu, baskı için avantajlı bir durumdur. Parlak renkler elde edilemez fakat renk tonunu tutturmak kolaydır.

Metal Kompleks Boyar Maddelerin Haslıkları

Metal kompleks boyar maddelerin elyafa ilgisi yüksek olduğundan haslıkları da yüksektir. Işık haslıkları, yaş haslıkları ve ter haslıkları yüksektir.

Metal Kompleks Boyar Maddelerin Kullanım Yerleri

Metal kompleks boyar maddelerle baskı yüne, poliamide ve ipeğe uygulanabilir. Bu uygumlalar % 100 elyaftan ziyade karışım elyafa daha çok uygulanır. Özellikle poliamid elyaf ve poliamid–yün elyaf karışımlarında battaniye baskısında kullanılır.

Metal Kompleks Boyar Maddelerle Baskı

Metal kompleks boyar maddelerin life bağlanmasında 4 farklı bağ oluşması söz konusudur. Bu bağlar asidik ortamda veya nötral ortamda oluşan tuz bağları, koordinat bağı ve van der waals kuvvetleridir. Nötral ortamdan asidik ortama kadar yün ile boyar madde arasında tuz bağları oluşabilir fakat aranan çok daha sağlam olan koordine bağların oluşmasıdır bu da ancak zayıf asit ortamında sağlanır. Metal komplekslerle boya çok kuvvetli ortamlarda yapılabilirken baskı için buna gerek yoktur.

Metal kompleks boyar maddelerle baskı, direkt baskı yönteminde karşımıza daha çok çıkar. Metal kompleks boyar maddelerle baskı yapmak için kullanılan kimyasallar şöyle sıralanabilir:

• Kıvamlaştırıcı
• Üre
• Asit
• Egalize madde
• Tuz

Kıvamlaştırıcı olarak metal kompleks boyar maddeler için alginat, kitre, keçiboynuzu çekirdeği unu, Arap zamkı gibi doğal kıvamlaştırıcılar kullanılabilir. Fakat bunların içinde en yaygın olanı, alginattır. Alginattan başka protein esaslı kıvamlaştırıcılar da kullanılabilir fakat bunların kullanımı hiç yaygın değildir. Çünkü birinci neden pahalı olmaları, ikinci neden ise kötü kokmalarıdır. Bu nedenle en yaygın olarak koku yapmayan satın alınması ve kullanımı kolay ve dayanıklılığı yüksek olan sentetik kıvamlaştırıcılardır.

Üre, ortamın nemini artırmak için konur. Bu nem fiksaj sırasında ortama gerekli nemi sağlar.

Asit olarak metal komplekslerle sülfürik asit amonyum sülfat veya asetik asit kullanılır. Fakat baskı sırasında çok kuvvetli bir aside ihtiyaç duyulmayacağı için asidik asit ya da amonyum sülfat yeterli olacaktır.

Egalize maddeler özellikle geniş yüzeyli baskılarda kurutma sırasında boyar maddenin migrasyona uğrayıp düzgünsüz boyama yüzeylerinin oluşmasını engellemek için kullanılır. Fakat bu maddeler daha çok 1:2 metal kompleksler için tercih edilir. Çünkü 1:1 metal kompleks boyar maddelerin migrasyon yetenekleri yok denecek kadar azdır. Bu ancak migrasyon problemi olan 1:2 metal kompleks boyar maddeler için geçerlidir.

Tuz olarak glauber tuzu kullanılır. Bu da yine ortamın elektrolit dengesini ve boyar maddenin kumaşa fikse olmasını sağlar.

Metal kompleks boyar maddelerle direkt baskı tek adımda yapılır. Tek adımlı baskı yönteminde gerekli olan bütün kimyasallar baskı patının içerisinde mevcuttur. Metal komples boyar maddenin elyafa bağlanması için asidik ve tuzlu ortama ihtiyaç vardır. Baskı patında bu ortam sağlanır.

Baskı işlemi bittikten sonra hemen fiksaja geçilir. Fiksaj işlemi kuru ısı altında hotflue ya da gergefli kurutucularda kurutma şeklindedir. Sıcaklık 150-200 °C arasında uygulanan materyalin karışım oranına göre değişir. % 100 yün ya da ipeklerde 150 °C civarında fikse yapılırken poliamidlerde ve karışımlarında daha yüksek sıcaklıklara ihtiyaç duyulabilir.

Fikse olmuş mamul, üzerindeki bağlanmamış boyar maddeden arındırmak için yıkamaya alınır. Yıkama işlemi kumaş üzerinde kalan tutunmamış boyar maddeyi uzaklaştırmak için yapılır. Yünlü mamullere uygulanan yıkama işlemi sabunlamadan ziyade yıkama maddeleriyle yapılan bir işlemdir. Yün, soda ve sabunlu ortamda keçeleşme gösterir. Fakat yine de nötralizasyon işlemi için ortam bazik olarak ayarlanır. Buna göre kumaş kontinü yıkama makinesinde sırasıyla;

• Soğuk çalkalama (nötralisazyon),
• Soğuk yıkama (yıkama maddesiyle yıkama),
• Sıcak yıkama (40-50°C’de),
• Ilık durulama,
• Soğuk durulama işlemlerinden geçer.

Metal kompleks boyar maddeler ile yapılan bütün yıkamalar bu şekildedir.

Buna göre şematik olarak baskı adımları şöyle özetlenebilir;

Metal Kompleks Boyarmaddelerle Baskının Fiksajı

Metal kompleks boyar maddelerin fiksajı asitli ortamda ve tuz varlığında olur. Ardından bir kurutma ve yüksek sıcaklıklarda fikse olmalıdır. Buhar kullanılmamalıdır. Bu nedenle kurutma, kuru ısı altında olmalıdır. Bu şekilde metal kompleks boyar madde elyaf ile koordine bağ yapar.

Baskı Sonrası Ard İşlemler

Baskı işlemlerinden sonra ard işlem olarak mutlaka bir nötralisazyon ve bir yıkama işlemi olmalıdır. Kumaş üzerinde asidin uzun süre kalması kumaşa zarar vereceğinden nötrleştirme işleminin önemi büyüktür. Yıkama işleminin amacı ise kumaş üzerinde fikse olmamış fazla boyar maddenin uzaklaştırılmasıdır. Çoğunlukla bu iki işlem kombine edilerek uygulanır. Yıkama işlemi genellikle kontinü yıkama makinelerinde gerçekleştiğinden yıkama işleminin ilk bölümünde nötralizasyon işlemi yapılır.

Işık Kabininde Renk Kontrolü

Reaktif boyar maddenin ışık kabininde kontrolü D65 gün ışığı lambası altında yapılır. Gün ışığı lambası, güneş ışığına benzetilerek yapılan yapay ışık kaynağıdır. Bu ışıklar altında yapılan tüm değerlendirmeler subjektif olarak yapılır. Sayısal bir sonuç elde edilemez. Sayısal bir değerlendirme isteniyorsa reflektans spekrofotometresi kullanılmalıdır. Fakat en hassas gözlemcinin insan gözü olduğu da unutulmamalıdır.