Viskon/Polyester Karışımlarının Boyanması
Viskon lifi selüloz esaslı lif olduğundan pamuk ile genelde aynı özellikleri gösterir. Viskon/polyester karışımlarının oranları mamulün kullanım yerine göre değişiklikler gösterebilir. Örneğin, nem çekme yeteneği iyi olsun isteniyor ise %50–50 oranında veya sağlam bir mamul isteniyorsa polyester oranının fazla olarak ayarlanabilir. Genelde polyester/viskon karışımları 67/33, 65/35, 70/30 veya 50/50 gibi oranlarda karışımı oluşturulabilir.
Viskon/polyester karışımları pamuk/polyester karışımlarının boyanma özellikleri aynıdır.
Viskon/Polyester Karışım Materyalleri Boyayan Boyar Madde Çeşitleri
Viskon/polyester karışımlarının polyester kısmının boyanmasında dispers boyar madde kullanılır. Dispers boyar madde, polyester kısım boyandıktan sonra yapılacak olan redüktif yıkama ile viskonu kirleten ve polyester lifine fiksaj olmamış dispers boyar madde uzaklaştırılır.
Viskon kısmının boyanmasında reaktif ve direkt boyar maddelerinden biri kullanılabilir. Ancak günümüzde en fazla reaktif boyar madde tercih edilir.
Boyama Yöntemleri
Viskon/polyester karışımı olan liflerin boyanmasında pamuk/polyester karışımlarındaki gibi iki yöntemle yapılmaktadır:
- Emdirme yöntemi
- Termosol boyama yöntemi (fulard yöntemi)
- Çektirme yöntemi
- HT boyama yönteminde carriersiz boyama
- Kaynama noktasında carrier yöntemine göre boyama
Viskon/poliester karışım lifleri tek banyo tek adım, tek banyo iki adım ve çift banyo boyama yöntemlerine göre boyanabilir.
Hangi boyar maddenin hangi yöntemle boyanabileceği aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Emdirme Boyama
Termosol Boyama: Viskon/polyester karışım liflerin boyanmasında uzun metrajlı kumaşlar için termosol ( fulard ) yöntemi tercih edilebilir. Bu yöntemde önce süspansiyon hâldeki dispers boyar madde çözeltisi boya mutfağında hazırlanır. Hazırlanan çözelti termosol makinesinin ön kısmında bulunan fularda pompalanır. Kumaş fularddan geçirilerek boyar maddenin kumaş yüzeyine alınması sağlanır. Kumaş üzerindeki fazla flotte sıkma silindirleri tarafından sıkılarak fularda dönüşü sağlanır. Ardından kumaş ön kurutucuya geçerek( infraruj bölümü) kumaş üzerine fularddan alınmış olan flottedeki çözeltinin içindeki suyun bir kısmı buharlaşarak boyar maddenin kumaş yüzeyinde daha yoğun olarak kalması sağlanır. Ön kurutucudan çıkan kumaş fikse (sabitleme) işleminin yapılacağı kabine girerek (ortam sıcaklığı 180–230 ºC) 30–90 saniye muamele edilir. Polyesterin lif gözenekleri boyar madde moleküllerinin girebileceği kadar açılarak boyar maddenin lif içine girişi sağlanır. Bu şekilde polyester kısmının boyanması yapılmış olur. Ardından tekrar emdirme yöntemine göre viskon kısmı da boyanır. Viskonu boyayan boyar maddenin özelliğine ve yöntemine göre kumaş sıcak veya soğuk bekleme odasında döndürülerek 6–36 saat bekletilebilir. Beklemeden sonra boyanmış kumaşın yıkama ve kurutma işlemi yapılarak viskon ve polyester kısımların boyanması sağlanır. Termosol yöntemi ile boyama dokuma kumaşlara uygulanabilir. Örgü kumaşlar çözgü yönünde esnediğinden termosol yöntemine göre boyama tercih edilmez.
Termosol boyama yöntemine göre işlem sırası şu şekilde oluşur:
- Fulard ( Dispers boyar madde + migrasyon önleyici )
- Ön kurutma ve esas kurutma
- Fikse
- Redüktif yıkama
Selüloz bölümünün boyanması reaktif veya direkt boyar maddelerinden biri seçilerek kontinü olarak boyanması işlem basamakları:
- Fulard boyar madde ile
- Bekleme odasında kumaşın döndürülerek bekletilmesi
- Yıkama ve kurutma
Termosol boyama için reçete:
Polyester kısmın boyanma reçetesi;
- X g/l Dispers boya
- Migrasyon önleyici madde: 30 g/l
- pH 4,5-5,5 Asetik asit
- 0,5-1g/l Dispergatör
- 0,3-1g/l Egalizatör
- Redüktif Yıkama;
- 4 g/l Amonyak
- 3 g/l Hydrosülfit
Viskon kısmının boyanmasında işletme şartlanın uygunluğuna göre bir yöntem tercih edilebilir. Aşağıdaki uygulamada pad-batch yöntemine uygun bir boyama reçetesi verilmiştir
- X g/l Soğukta boyayan reaktif boyar madde
- 1-3 g/l üre
- X g/l Soda (Boyar madde % sine göre hesaplanacak.)
- % X Tuz (Boyar madde % sine göre hesaplanacak.)
- 1 g/l Sodyum silikat
- 3 g/l Islatıcı
- X g/l Egalize maddesi (Boyama düzenleyici)
- Kumaş geçiş hızı 15-20 m/dk.
Boyama işlemi yapıldıktan sonra 6-12 saat doka sarılı olan kumaş döndürülerek bekletilir. Bekleme süresi tamamladıktan sonra işletmedeki makine durumuna göre jigger, pad-steam veya pad-jig gibi bir makinede kaynar sabunlama, sıcak ve soğuk yıkamalar yapılmalıdır.
Pamuk kısmının boyanmasında kullanılan tuz ve soda miktarı boyar madde yüzde miktarına göre değişebilir
Boyanma sonrası art işlemler ve önemi
Termosol yöntemine göre yapılan boyamalar sonunda yapılan art işlemler haslıkların artmasını sağlayacaktır.
Boyamada kullanılan kimyasallar
- Migrasyon önleyici madde: Boyama işlemi sırasında migrasyon oluşmasını önler.
- Üre: Pamuk/polyester karışım mamulün kontinü olarak boyanmasında reaktif boyar maddenin çözünürlüğünü arttırır.
- Asetik asit: Asetik ortam sağlar.
- Dispergatör: Dispers boyar maddenin flotte içinde disperge hâlinde kalmasını sağlar.
- Hidrosülfit: Polyester kısmın boyanmasından sonra redüktif yıkama için kullanılır.
- Tuz: Pamuk kısmının boyanmasında boyar maddenin lifi çekiş hızını arttırır. Soda: Ortamın bazikliğini sağlar.
- Sodyum silikat: Pamuk kısmı boyandıktan sonra mamulün beklemesi sırasında hava ile irtibattan dolayı boyama bozulmasını engeller.
- Islatıcı: Mamulün daha iyi ıslanmasını sağlayarak boyar madde alımını kolaylaştırır.
- Egalize maddesi: Boyamanın düzgün olması için kullanılır.