SUMAK DOKUMA

Sumak Dokuma Nedir?

Sumak dokuma; aynı renkteki desen alanı içinde desen ipliklerinin çözgü çiftlerine devamlı olarak sarılması ile oluşur. Desen iplikleri kendi alanında çözgülere sarıldıktan sonra bazen arkadan yana veya yukarıya dönerek, başka desen alanlarında sarılmaya devam eder.

Bu dokumanın özelliği desen ipliklerinin dokuma yüzeyinde kabarıklık meydana getirmesidir. Sumak dokuma aynı renkteki desen alanında, desen ipliklerinin çözgü çiftlerine sürekli sarılmasıyla oluşan yaygı, çeyiz çuvalı, seccade, heybe vb. çeşitli ev eşyalarının dokumasında kullanılan, havsız (tüysüz) bir dokuma çeşididir.

Sumak Dokuma Türleri

Sumak dokumaları, desen ipliklerinin çözgülere dolanış biçimine ve desen iplikleri arasına atkı atılıp atılmamasına göre çeşitlenir. Bunlar:

Atkılı Düz Sumak Dokuması

Desen ipliklerinin aynı yönde, çözgülere sarılması ile oluşur. Desen iplikleri her sırada, aynı şekilde üstten alta doğru veya alttan üste doğru dolanır

Atkılı Ters Sumak Dokuması

Düz dokumanın tersine, desen ipliklerinin içten dışa doğru sarılmasıyla, dokumanın yüzünde daha kısa kabarıklıklarının oluşturulduğu sumak dokuma şeklidir. Kullanışlı bir dokuma çeşidi değildir. Dış görünüş olarak fitilli bir şekil aldığından düz zililere benzer ve daha çok diğer dokuma teknikleri ile karışık olarak dokunur.

Atkılı Balıksırtı Sumak Dokumalar

Desen ipliklerinin her sırada ters yönlerde çözgülere sarılması ile meydana gelen balıksırtı görünüşlü sumak dokumasıdır. Desen iplikleri çözgülere bir sıra sağa veya sola eğimli olarak, diğer sırada ise bunun tam tersine sarılarak, dokumaya balıksırtı görünüşü verilir ve araya atkı atılır. Bu tekniğe de gene Batı Anadolu’da bazı yaygılarda ve Orta Anadolu, Toroslar, Gaziantep, Malatya yöresinde rastlamak mümkündür.

Atkılı Çapraz-Alternatif Sumak Dokuması

Ters sumak dokumanın her sırada birer çözgü çifti kayarak dokunmuş şeklidir. Birinci sırada çözgü çiftleri arkadan gelip öne doğru ters bir şekilde sarıldıktan sonra ikinci sırada birer çözgü kayarak aynı şekilde çözgülere sarılır. Bazen 2, 3 çift çözgü birada sarılır. Yaygı- lar, çuvallar ve heybeler dokunmasında bu sumak tatbik edilir.

Atkısız Sumak Dokumaları

•  Atkısız düz sumak dokuması: Araya atkı atılmadan dokunan sumak dokumasıdır. Bazı bölgelerimizde (Malatya, Gaziantep, Diyarbakır, Elazığ yöresinde) çorap dokuması olarak adlandırılır. Daha çok çuvalların yüzü bu şekilde dokunur. Sadece desen ipliklerinin çözgülere çifter çifter sarılması ile meydana gelir, atkı atılmaz bazı desen iplikleri motif boyunca arkadan atlayarak motifin başına geçer ve bu yüzden dokumanın yüzünde bir kabarıklık meydana gelir.

• Atkısız balıksırtı sumak dokuması: Araya atkı atmadan birinci sıra üsten alta doğru desen ipliğinin çözgülere dolanması ile dokunuyorsa, ikinci sırada bunun tersi desen ipliklerinin çözgülere sarılması ile balıksırtı bir görünüş elde edilir fakat araya atkı atılmaz, bu da dokumaya çorap örgüsü hissi verir. Bu nedenle Güney Doğu Anadolu’da çorap dokuması olarak adlandırılır.

Sumak Dokuma

• Dokuma için çözgü ve atkı ipi hazırlayınız.
• Dokumaya uygun tezgâhınızı hazırlayınız.
• Tezgâh üzerine çözgü ipliklerini geçiriniz.
• Dokumaya hazır hale getiriniz.

Not: Ayrıntılı bilgi için kirkitli dokuma tezgâhları, kirkitli dokumalarda çözgü kirkitli dokumalarda hazırlık yazılarımıza bakınız.

Zincir Halkanın Örülmesi

Zincir halkası dokumanın başlangıç ve bitiminde çözgü aralıklarını düzene koymak ve dokuma tezgâhtan çıkarıldığında atkı iplerinin sökülmesini engellemek için yapılır. Ayrıca dokumaya güzel bir görünüm verir. Zincir halkasından sonra (desen dokumasına geçmeden önce) 5–10 sıra, dokuma bitiminde de zincir halkasından önce 5–10 sıra bez ayağı dokuma yapılır.

• Dokuma eninin yaklaşık 4–5 katı kadar uzunlukta çözgü veya( dokumada kullanılacak) atkı iplerinden yumak yapınız.
• Sol el işaret parmağınıza (iplik ucundan yaklaşık 20 cm mesafe bırakarak) iplik dolayınız.
• İpin ucunu işaret ve başparmağınızın arasında tutunuz ve içten dışa doğru çevirerek (ipin kısa ucu üste gelecek şekilde) halka yapınız.

Halkanın içinden sağ el işaret ve başparmağı yardımı ile ( sol elde dolanmış olan) iplik çekerek zincir ilmeği oluşturunuz.

• Bir ilmek oluştuktan sonra ipliğin uzun ucu çözgülerin altında, oluşan zincir ilmeği çözgülerin üzerinde olacak şekilde tutunuz (Bu aşamada çözgü ipleri zincir halkasının arasında kalır.).
• Sağ el ile ilmek sol el ile de ipin uzun ucunu tutunuz ve çözgüler (ikişerli) arada kalacak şekilde zincir halkası yapınız.
• İşleme dokumadaki çözgü ipleri bitene kadar devam ediniz.
• Zincir halkasını iki sıra yapmak isterseniz geriye dönünüz, bir çözgü kaydırarak işlemi tekrarlayınız.

Bez Ayağı Dokuma Yapmak

 Bez Ayağı: Dokuma örgülerinin en basitidir. En eski, en çok kullanılan, sağlam ve küçük raporlu bir dokuma örgüsüdür. Atkı ve çözgü iplikleri birbirinin bir altından, bir üstünden geçerek dokuyu meydana getirir

Desen yatay iplerle elde ediliyorsa (atkı) atkı yüzlü; dikey ( çözgü) iplerle elde edilirse çözgü yüzlü dokuma adını alır.

Sumak Dokuma Tekniği

Sumak: Sumak dokumaları, ayrı renkteki desen alanları içinde, ayrı renkteki desen ipliklerinin çözgü çiftlerine devamlı olarak sarılması ile oluşur.

• Sumak atkı yüzlü veya bez ayağı tekniğiyle dokunmaktadır.
• Desen ipinin atılış şekline göre atkılı veya atkısız sumak çeşitleri görülmektedir.  Zemini oluşturan atkı ve çözgüler çoğunlukla aynı renk ve kalınlıkta ipliklerdir.
• Atkılı sumak türlerinde atkı atıldıktan sonra, desenin durumuna göre ayrılanØ çözgü grubunu, çözgünün arkasından öne geçirilen desen ipliği üstten atlayarak arkaya geçer.
• Desen iplikleri dokumanın enini tamamlayacak şekilde, desenin durumuna göre çözgü ipliklerinin üstünden ve altından geçirildikten sonra arka yüzden çapraz olarak yukarıya geçer ve aynı yerden, bir sağa bir sola kayarak tekrar ön tarafa geçirip bekler. Bu arada çözgü grubuna dolanmış olur.
• Arkadan gelip öne geçen desen ipliklerini kolayca takip edebilmek için dokumanın tersinden dokunur. Bazen iki kişi ile dokunur. Desen takibine ikinci kişi yardımcı olur.
• Sumak dokuma ile heybe, sofra altı, gelin çuvalı, hurç, minder, divan örtüsü, tandır örtüsü, seccade, yaygı, yastık vb. yapılmaktadır.
• Köylerde eskiden çok sayıda dokuyucu olduğu biliniyor; siyah, pembe, beyaz renklerde dolaplı/kareli olarak sumak dokunduğu, ancak günümüzde çok az ki- şinin dokumaya devam ettiği belirlenmiştir.

Sumak Dokumasında Dikkat Edilecek Noktalar

• Ürüne uygun desen kareli kâğıda çizilir.
• Kareli kâğıdın her dikey sırası bir çözgü ipliğinin, her yatay kare sırası bir atkıØ ipliğinin karşılığıdır. Dokuma türü atkılı ise yatay sırada bir boşluk bırakılır.
• Dokuma yapılınca kareli kâğıttaki desenden daha basık bir desen ortaya çıkar.

• Desen iplikleri küçük melik, yumak ve kelebek yapılarak kullanılır. Dokumanın arkasında büyük desen iplikleri birikmemelidir.
• Her renk için ayrı ayrı yumak kullanılmalıdır.
• Aynı renk grupları yukarı doğru çekilerek, yürütülerek dokuma yapılmalıdır. Büyük geçişler yapılmamalıdır.
• Çözgü ipliklerinin daralmaması için atkı ipini fazla gerdirmemeye dikkat edilmelidir
• Dokumada daralma olmaması için kenardaki çözgü ipleri iki taraftan gerdirilerek tezgâha bağlanmalıdır.
• Dokumaya başlamadan evvel zincir halka dokunmalıdır.
• Zincir halkanın üzerine 5-10 sıra düz bez ayağı dokuma yapılmalıdır.
• Desene göre dokuma işlemine devam etmelidir.
• Desen ipliği arkadan gelip öne geçen desen ipliklerini kolayca takip edebilmek için sumak dokumalar tersinden dokunur. Bu nedenle iki dokuyucu tarafından dokunur. Sumak dokumalarda, dokumanın yüzeyinde meydana getirilen desenler, ipliğin kalınlığına, inceliğine, serpme motifler halinde oluşuna göre değişik görünüm almaktadır.
• Desen atıldıktan sonra atkılı sumak türlerinde bir sıra boş dokuma yapılır, kirkitle sıkıştırılır.
• Çerçeve tezgâhta kirkitin görevini tarak yapar.
• Ürünün ölçüsüne göre dokuma yapılır ve tamamlanır.
• Desen yerleştirme işi ve dokuma bitince 5-10 sıra bez ayağı dokuma yapılır ve zincir halka örülür.
• Saçak payı bırakılarak dokuma tamamlanır.
• Dokumada bazı hataların sonradan tamiri yapılamadığı için dokumanın her aşamasında dikkatli olunmalı ve titiz çalışılmalıdır.