TEKSTİL LİFİNİN TANIMI VE YAPISI

Giyim ihtiyacı insanların temel ihtiyaçlarından birisidir. Yaşamın her alanında çeşitli tekstil materyalleri kullanılır. Tekstil, elyafın elde edilmesinden tüketicinin istediği özelliklere sahip bir materyal haline gelinceye kadar geçirdiği aşamalarla ilgili bir terimdir.

Belirli uzunluk, incelik ve mukavemeti olan yumuşak, sarılmaya, eğrilmeye ve bükülmeye uygun maddeye tekstil endüstrisinde lif denir.

Tekstilde kullanılan ham maddeye elyaf adı verilir. Elyaf; lif kelimesinin çoğulu olup, gerilebilme ve kopma mukavemeti ile bükülebilme (eğrilebilme), birbiri üzerine yapışabilme yeteneği olan ve boyu enine göre çok uzun olan renkli veya renksiz lif topluluğuna denir.

Tekstil Lifinin Temel Özellikleri

• Uzunluk,  İncelik,  Mukavemet,  Parlaklık,  Eğrilme yeteneği,  Uzama ve esneklik,  Yoğunluk,  Nem çekme,  Isıdan etkilenme,  Işıktan etkilenme,  Kimyasal reaktiflerden etkilenme,  Elektriksel özellikler,

Tekstil Liflerinde Uzunluk

 Tekstil liflerinde uzunluk üç şekilde tanımlanır.

1. Kısa Lifler

   • Bu lifler pamuk ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Uzunlukları tür ve soylarına göre değişir ve ortalama olarak 1 cm’den 40 cm’ye kadar olan bu liflere “stapel lif” denir ( Resim 1.3).İplikçilikte, makinenin ayarları ortalama stapel boyuna göre yapılır.
     Yapay elyafı, pamuk ve yün elyafıyla birlikte işleyebilmek için, isteğe göre şekillendirip belli boyda kesilmesiyle elde edilen elyafa,”yapay kesikli elyaf” denir.
     

2. Uzun lifler

   • Bu lifler yün ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Lif Uzunlukları koyunun tür ve soylarına göre değişir.Ve 40 milimetrenin üzerinde olan doğal liflerle birlikte işlenen yapay kesikli liflere “uzun lif“denir. İplikçilikte, makinenin ayarları ortalama stapel boyuna göre yapılır.

3. Kesiksiz (filament) Lifler

   1. Kontinü elyaf da denilen kesiksiz elyafta liflerin boyu sonsuz uzunluktadır. Bu liflere “filament” adı verilir.
      Doğal ipek ve yapay lifler, filament yani sonsuz haldedir. Yapay liflerin uzunluğu ise üretim metoduna ve kullanılacağı alana göre belirlenir.

Tekstil Liflerinde İncelik

Elyafın bir diğer özelliği de enine kesitinin(çapı) büyüklüğü ve biçimidir. Bu büyüklük, elyafın inceliği olarak da belirtilir. Lifin enine kesitinin boyutu, yani çapı, doğrudan doğruya ölçülemez; dolaylı olarak verilir. Çünkü çok az lifin enine kesiti yuvarlaktır ve standart bir çapa sahiptir (Resim 1.6).

İplik çapını, yan yana gelen lifler oluşturur. Dolayısıyla ince liflerden ince iplik elde edilebilir. İplik numarası değişmediği halde çaptaki lif sayısı arttıkça sağlam ve kaliteli iplik yapılır.

Lifin veya filamentin 10 mikron (µm)’dan ince olanları ile 50 mikron (µm)’dan fazla olanları iplik yapımı için uygun değildir, ince olanlar çok çabuk kopabilir. Kalınlar ise çok kaba iplikler meydana getirir.

Tekstil Liflerinde Mukavemet

Elyaf, iplik ve kumaşın dayanıklılığını ölçen cihazlara “mukavemet ölçüm cihazı” denir. Elyafın, iplik veya kumaş haline gelinceye kadar uğradığı gerilimlere karşı, kopmadan durmasına dayanıklılık denir.

Tekstil lifleri, yeterli mukavemete yani dayanıklılığa sahip olmalıdır. Tekstil liflerinin mukavemeti, ölçme yapılan yerin atmosfer neminden etkilenir.

Genellikle doğal bitkisel lifler ıslandıklarında veya nemli halde daha sağlam olurlar. Bunun dışındakilerin ise dayanıklılığı azalır. En sağlamı cam lifidir. Bundan sonra sırasıyla poliamid, poliester, ipek, keten, pamuk, akrilik, rayonlar ve yün gelir.

Tekstil Liflerinde Parlaklık

Parlaklık düzgün bir yüzeyden ışığın yansıması ile oluşur. Lifin parlaklığı, üzerine düşen ışığı yansıtmasına bağlıdır.

Gelen ışığı, doğrusal düzgün olarak yansıtmayıp dağıtarak yansıtan lifler az parlak veya donuktur. (Resim 1.8) Pamuk ve yün gibi lifler üzerine düşen ışığı dağınık yansıttıklarından dolayı az parlak görünümlüdürler. Keten, merserize pamuk ve ipek gibi lifler ise ışığı düzgün yansıttıklarından dolayı parlak görünümlüdürler.

Lifler elde edilme yöntemleri, yetiştirildiği doğal çevre, cins ve türüne göre farklı yapıda olacağından üzerine düşen ışığı yansıtmaları da değişik olacaktır. Parlak lifler tekstilde tercih edilir.

Tekstil Liflerinde Eğirme Yeteneği

Her lifin iplik haline gelebilmesi için eğrilme yeteneğine sahip olması gerekir. Bu özellik, liflerin birbirine biraz yapışıcı olması yanında kütle halinde iken birleşik halde bulunmasından ileri gelir. Bir elyaf demetindeki lifler arasında gizli temas uçları, sayesinde liflerin birbirine yapışmasına(tutunmasına) sebep olur. Lif inceliği, lif yüzeyinin yapısı, uygulanan basınç ve lif uzunluğu, bu özelliğe etki eden faktörlerdir.

Değişik sistemlerle eğrilmiş iplik yüzey görüntüleri

Tekstil Liflerinde Uzama ve Esneklik

İki ucundan tutularak çekilen lif esneyerek kopmadan bir miktar esneyebilir. Lif bırakıldığında tekrar eski haline döner. Buna esneklik denir. Fakat daha fazla gerilim uygulanırsa lif eski haline dönemez. Bir miktar uzama gösterir. Lif, esneyebileceğinden fazla miktarda kuvvetle gerilirse uzamanın sonunda lif kopar. Aşağıdaki tabloda bazı liflerin mukavemet ve uzama değerleri verilmiştir.

Gerildiğinde çok fazla miktarda uzayabilen ve kuvvet kaldırıldığında eski boyutlarını yeniden alabilen liflere, “elastomerlif” denir. Aşağıdaki tabloda bazı liflerin esneklik değerleri verilmiştir.