TEKSTİLDE ÜTÜLEME İŞLEMİ

Tekstil mamulünün dikimi esnasında dikiş kırışıklıklarını gidermek, yıkama ve kullanım sonrasında kumaşın düzgün görünmesini sağlamak amacıyla ütüleme işlemi yapılır. Tekstil mamulünü ütülemek için ütü kullanılır. Ütünün istenilen etkiyi sağlayabilmesi için belirli bir sıcaklığa ulaşmış olması gerekir. Buhar ve basınç yardımı ile de etki artırılır.

Ütüleme tekstil mamullerinin görünümü ve uzun ömürlü olması açısından önemli bir işlemdir. Doğru sıcaklıkta yapılmayan ütü mamulün renginin bozulmasına, istenmeyen izlerin veya parlaklığın meydana gelmesine sebep olabilir. Bu sebeple ütüleme öncesi ütülenecek mamulün cinsini iyi bilmek dolayısıyla ütü ayarlarını mamule uygun yapmak gerekir.

Ütülemenin Amacı

Kumaş ya da giysinin yüzeyini düzgünleştirmenin yanı sıra kırışıklıklarını gidermek, en boy ölçülerini sabitlemek, görünümü ve tuşesini güzelleştirmek amacıyla da ütüleme işlemi yapılır.

Ütü Çeşitleri

Ütüler işlevsel olarak birbirine benzese de genel olarak el ütüsü, pres ütü ve şişirme ütüsü olmak üzere 3‟e ayrılırlar. Bunların da kendi aralarında çeşitleri ve farklılıkları mevcuttur. Triko (düz örme) mamullerin ütülenmesi için ise geliştirilmiş çeşitli ütüleme makineleri bulunmaktadır.

El Ütüsü

Evlerde ütüleme işlemleri için, sanayide ise ara ütüleme işlemlerinde kullanılan ütülere el ütüsü denir. El ile giysi üzerine basınç uygulandığından el ütüsü adını almıştır.

Elektrikli Ev Ütüsü

Ev ortamında tekstil mamullerinin ütülenmesi için üretilmiş ütü çeşididir. Genellikle buharlı olarak üretilmektedir. Ütülenecek tekstil mamulünün cinsine göre buhar ayarı yapılabilir, hatta buhar tamamen devre dışı bırakılabilir. Tekstil mamulünü ütülerken buhara ihtiyaç duyulduğunda ütü üzerinde yer alan su haznesine yeterli miktarda su konulur ve ısı yardımıyla bu suyun ütülemede buhara dönüşmesi sağlanır. Elektrikli ev ütülerinin tekstil mamullerine değen kısmına taban denir. Bu tabanın değdiği kısımlarda ütüleme gerçekleşir. Ütü tabanı metal malzemeden yapılmıştır. Ütü tabanı buhar çıkışı için delikli olarak üretilir. Elektrikli ev ütülerinin üzerinde ayrıca sıcaklık ayarını yapabilen kademeli göstergeler veya düğmeler yer alır. Ütülenecek tekstil mamulünün özelliğine göre sıcaklık ayarı bu düğmeler ve göstergeler yardımıyla yapılır.

Sanayi Ütüsü

Sanayide sık kullanılan ütü çeşididir. Yapı olarak elektrikli ev ütüsüne benzemekle birlikte bazı farklılıklar mevcuttur. Sanayi ütüsünün buhar için kazanı mevcuttur. Kazana verilen su kanallarla ütüye ulaşır ve buhar olarak kullanılır. Ütüleme işleminin sonunda kazanda kalan suyun tahliye edilmesi gerekir. Sanayi ütüsünün iki pedalı mevcuttur. Birinci pedal vakum görevi görür ve ütüleme sonrasında ürün formunun korunması için soğutma yapar. İkinci pedal ise ütüleme esnasında ütü masasına yapışan ürünün ütü masasından formu bozulmadan alınması için kullanılır.

Pres Ütü

Sanayide zamandan tasarruf etmek amacıyla pres ütü kullanılmaktadır. Ütü masası alt ve üst kapaktan oluşur ve her iki kapak da ısınma özelliğine sahiptir. Alt kapak üzerine giysi düzgünce yerleştirildikten sonra üst kapak kapatılır. İki kapak arasında ısı ve basıncın etkisiyle ütüleme işlemi gerçekleşir. Pres ütüleme esnasında ütülenemeyen, kırışık kalan detay kısımlarının ütülenmesi için ayrıca sanayi ütüsü mevcuttur.

Şişirme Ütüler

Ürüne özel üretilmiş ütülerdir. Pres veya sanayi ütülerinde ütülenmesi zor olan ürünlerin (ceket, manto, kaban, pantolon, iş tulumu vb.) ütülenmesi için üretilmişlerdir. Şişirme ütülerde ürünün özelliğine göre parçaların takılabileceği kısımlar mevcuttur. Bu kısımlara giysilerin kol, bacak ve gövdeleri geçirilir ve sıcak hava verilerek şişmesi, dolayısıyla da kırışıklıkların açılması sağlanır. Bu işlem sonunda giysinin ütülenmesi ve düzgün görünmesi sağlanır. Piyasada manken ütü olarak adlandırılmaktadır.

Düz Örme Kumaş Ütülemede Kullanılan Ütüler

Düz örme kumaşlar dokuma ya da sık örgülü kumaşlara nazaran çabuk deforme olabilecek yapıdadır. Bu sebepten düz örme kumaşların ütülenmesinde farklı ütüleme makineleri kullanılmaktadır. Düz örme ütüleme makineleri de diğer ütüler gibi buharlı olup ısı ayarlaması yapılabilen makinelerdir. Metal taban yoktur, daha çok pres ütülere benzemektedirler. Buhar ile yapıları esnetilen düz örme kumaşların, soğutma yapılarak formlarının uzun süre korunması sağlanır. Ütüleme esnasında düz örme kumaşların ebatlarında ±1 cm‟den fazla yapılan değişiklikler ürünün kalitesinde ve formunda değişikliklere sebep olacaktır. Bu sebepten düz örme kumaşların ütülenmesi sırasında gerçek boyutlarından fazla esnetme ya da toparlama işlemi yapılmaması önerilir

Kapaksız Ütü

Kapaksız ütü makinelerine paskara da denilmektedir. Bu tip ütülerde üstten basınç yapan herhangi bir mekanizma bulunmamaktadır. Ütü masasına düz örme mamul serilir ve buhar pedalı yardımıyla buhar verilir. Bu esnada ürün düzeltilir. Düzeltme işlemi tamamlanınca soğutma pedalına basılarak mamulün soğuması ve böylece ütülenmiş formunun sabitlenmesi ve koruması sağlanır. Kapaksız ütü alttan buhar verip yine alttan soğutma yapan makinelerdir. Düz örme giysi üretimi yapan işletmelerin en fazla tercih ettiği ütüleme makinesinden biridir. Düz örme mamulün düzeltilmesi esnasında tampon kullanılır. Buhar verildikten sonra hafifçe dairesel hareketlerle ürün üzerinde gezdirilen tampon vasıtasıyla ürünün düzeltilmesi sağlanır.

Kapaklı Ütü

Kapaklı ütüler pres ütülere benzer. Alt tablaya düz örme mamul yerleştirilir ve düzeltilir. Üst kapağın kapatılması ile buhar verilerek pres yapması sağlanır. Soğutma pedalına basılarak mamulün soğuması ve formunun sabitlenmesi sağlanır.

Konveyör Ütü

Konveyör ütüleme makinesi hareketli bant ve pres kısmından meydana gelir. Konveyör bandın ön kısmına yerleştirilen düz örme mamul düzgünleştirilir ve buhar verilir. Band üzerinde hareket eden mamul orta kısımda preslenir. Bandın arka kısmına ilerleyen mamul soğutularak istenilen formda kalması sağlanır. Ütüleme işlemi tamamlanan mamul düzgün bir şekilde konveyör banttan alınır. Konveyör ütü seri bir şekilde ütüleme yaptığından hem hızlı ütüleme yapılırken hem de çalışanlara kolaylık sağlar.

Ütünün Kısımları

Genel olarak standart bir ütü, metal kaplama ütü tabanı, tutma kısmı, sıcaklık ve buhar ayarı düğmeleri, su giriş kapağı ve tankı, gösterge lambası ve kablodan oluşur. Son yıllarda piyasada çok fonksiyonlu ütüler geliştirilmiştir. Ancak hepsinde genel olarak bahsedilen kısımlar mevcuttur. Ütü tabanı metal kaplama olup giysilerin daralan kısımlarının rahatça ütülenebilmesi için öne doğru daralan yapıdadır. Ütü tabanında giysiye temasının kolaylaşması için buhar çıkışını sağlayan delikler mevcuttur. Ütü için su kullanılırken klorlu sudan kaçınmak gerekir. Ütünün su tankı üzerinde işaretli olan maksimum su seviyesini aşmayacak şekilde su ile doldurulmalıdır.

Ütü üzerinde sıcaklık ve buhar ayarı düğmeleri de bulunur. Bu düğmeler üzerinde ütü sıcaklığını gösteren kademeler bulunur. Bazı ütü tiplerinde bu kademelerin yanında tekstil ürününün çeşitleri de yazılıdır. Ütülenecek tekstil mamulünün özelliğine göre sıcaklık ve buhar ayarı düğmeleri ayarlanmalıdır. Giysilerin etiketlerinde önerilen ütü sıcaklıklarına mutlaka uyulmalıdır.

Sıcaklık göstergeleri üzerindeki kademelerin her biri belli bir sıcaklığı göstermektedir. Doğru ürüne doğru sıcaklık ayarını yapabilmemiz için bu göstergelerin hangi sıcaklığa tekabül ettiğini bilmek gerekir.

• 1 nokta: 120 °C‟ye kadar (Naylon, Perlon ve Rayon mamullerin ütülenmesinde kullanılır.)
• 2 nokta: 150 °C‟ye kadar (Yünlü ve ipekli mamullerin ütülenmesinde kullanılır.)
• 3 nokta: 200 °C‟ye kadar (Keten ve pamuklu mamullerin ütülenmesinde kullanılır.)

Tekstil Mamullerinin Isıya Karşı Dayanıklılıkları

Etkili bir ütüleme yapabilmek, kısa zamanda iyi sonuçlara ulaşabilmek için ütüleme yapılacak mamulün kumaş özelliklerinin iyi bilinmesi gerekir. Çünkü kumaş özelliğine göre ütü ve sıcaklık ayarları yapılacak, buhar kullanılıp kullanılmayacağına karar verilecektir. Kumaş özelliği bilinmeden ütü yapılırsa, gerektiğinden fazla ısı kullanılırsa ütü kumaşa yapışabilir, hatta kumaşta sararmalar ve yanmalar meydana gelebilir. Eğer olması gerekenden daha düşük ısıda ütü yapılırsa da istenilen ütüleme etkisi meydana gelmez. Aşağıda mamulün cinsine göre tavsiye edilen ütü sıcaklıkları verilmiştir:

• Keten: Sert gövde liflerinden meydana geldiğinden çabuk kırışır, dolayısıyla ütülenmesi zordur. Ütüleme esnasında iyi sonuç alabilmek için yüksek sıcaklıklarda ütüleme yapılmalıdır. 200-220 °C‟de ütüleme yapılması tavsiye edilir.
• Pamuk: Pamuklu mamuller de ütülenmesi zor liflerdir. Dolayısıyla yüksek sıcaklıklarda ütülenmesi gerekir. 180 °C‟de ütüleme yapılması tavsiye edilir.
• İpek–Yün: Hassas lifler olduğundan selülozik liflere nazaran daha düşük sıcaklıklarda ütülenmesi gerekir. 120-160 °C‟de ütüleme yapılması tavsiye edilir.
• Rayon: 105-120 °C‟de ütüleme yapılması tavsiye edilir.
• Naylon-Perlon: Yüksek ısı karşısında deforme olduğundan düşük sıcaklıklarda ütülenmeleri gerekir. 80 °C‟de ütüleme yapılması tavsiye edilir.

Ütüleme İşaretleri ve Anlamları

Hazır giyim üreten işletmeler ürünlerin yakasına veya iç dikişine etiketler yerleştirir. Bu etiketlerde giysinin hangi cins elyafta yapıldığını ve bakımları ile ilgili bilgiler yer alır. Bakımları ile ilgili bilgiler semboller şeklinde bulunur. Bu semboller uluslararası sembollerdir. Aşağıda ütüleme sembolleri ve anlamları verilmiştir: