Hasat zamanı, pamuğun çeşidi, iklim şartları, tarım sulu ve kuru olmasına bağlıdır. Hasat zamanından önce yapılırsa, lifler tam olgunlaşmazlar. Hasat zamanı geciktiğinde; güneş, yağmur, rüzgar vb. gibi doğa şartları lifin kalitesini bozarlar. Hasat, pamuk lifinin kendine özgü karakteristlik özellikleri taşımak şartıyla lifin temiz olması, çırçırlama, iplik yapımında, dokumada ve boyamada işletme hatalarına meydan vermeyecek şekilde en ucuza toplanmasıdır.
Hasat el ile ya da makine ile yapılmaktadır. Lif kalitesi açısına etkileri bakımından incelediğimizde:
El İle Yapılan Hasat
Birinci toplama zamanında, bitki vegetatif gelişmesi devam eder. Yapraklar henüz yeşil olduğundan pamuk daha temiz toplanır.
İkinci toplama zamanında yağmur, çiğ, kıra vb. yağar. Bunlar lifin kalitesini bozar. Yaprakların kurumasıyla vegatatif gelişme durur ve lif çeperlerinde selilöz birikimi olmaz. Bu da lif kalitesini olumsuz etkiler. Yaprağın kuru olması nedeniyle toplama esnasında yaprak, koza, dal parçacıkları pamuklara karışır ve çepel miktarını arttırır.
Toplamada kullanılan malzemeler önemlidir. Kanaviçe, naylon, polipropilen gibi pamuğun kendine ait olmayan yapancı maddeler pamuk lifinin içine karışmaktadır. Bunların bazıları temizlenebilmekte ve bazıları ise temizlenememektedir. Bütün temizleme yöntemlerinde zayiat olmakla birlikte, iplik yapımında temizlenmesinde iplik kalitesini olumsuz etkilemektedir. Naylon ve polipropilen ise temizlenememektedir. Bu durum boyadan sonra ortaya çıktığından o safhaya kadar yapılan faaliyetleri hiç olmamış gibi değersiz hale getirirken, siparişini yetiştiremeyen firmalar için tazminat ödeme, müşteri yitirme gibi olumsuzluklar oluşturmaktadır.
Makine İle Hasat
Pamuk toplama makinesinin iki tipi vardır. El ile toplama esasına dayanan toplayıcı (Picker) ve kozayı kopararak toplayan sıyırıcı (Stripper) tiptir.
Sıyrıcı tip pamuk toplama makineleri, kozayı kopararak hasat işlemini gerçekleştirir. Yeşil elma ve yaprakları da alır. Toplanan pamuğun çepel oranı yüksektir.
Toplayıcı tip makineler elle toplamada olduğu gibi, bir takım parmak veya iğler yardımı ile yaparlar. Tamburlu ve zincirli olmak üzere iki tipi mevcuttur. Bu makinelerde hasat iki defada toplanabilir.
Makine ile hasatta elle toplama sırasında kullanılan toplama malzemesinin oluşan yabancı madde karışma durumu olmaz. Fakat pamukları çok çepelli, taş ve topraklı topladığından kaliteli lif oluşumunu engeller.
Kaliteli Lif Üretimi İçin Hasat
Lifin kalitesini olumsuz etki etmemesi için hasattın:
Zamanında toplanması gerekir. Erken toplama lifin olgunlaşmadan toplanması demektir. Bu ileride özellikle çırçırlama ve tekstil yapımında hatalara sebebiyet verir (nep gibi). Bunun yanında Geç toplamada ise özellikle güneşin lifin kalitesini kalitesini olumsuz etkiler (mukavemet gücünü zayıflatır).
Yağmur, ciğ, kırağı ve kar yağmadan toplanmalıdır. Sulu cisimler lifin lümen denilen kanalına girerler. Bunun çıkması çok zordur. Bu lifin rengini matlaştırır, mukavemetini azaltır. İleride boya almasını zorlaştırır ve mat olur.
Rüzgarlı yerlerde özellikle rüzgardan lüleleri düşen pamuk çeşitleri ekilmişse, hemen toplanmalıdır. Bunları yere düşmesi zayiata sebebiyet verir. Denizden gelen rüzgarlar belirli bir yere kadar pamuk lifi için uygundur.
Pamuk toplanırken rutubetli olmamalıdır. Pamuk özellikle bitkisi üzerinde kurumalıdır. Toplandıktan sonra kurumanın pamuk lifi üzerinde etkisi fazla değildir. Toplanacağı zaman pamuk sulanmamalıdır.
Toplama esnasında kullanılan malzemeler, pamuktan yapılan malzemeler olmalıdır. Diğer doğal veya kimyasal liflerden yapılan malzeme parçacıkları pamuklara karışmakta; bu durum ileride büyük zararlar vermektedir (Özellikler boyamada).
Pamuklar temiz toplanmalıdır. Pamuğun kendi parçacıkları da olsa pamuk liflerinin içine karıştırılmaması özen gösterilmelidir. Çepel pamuklar temizlenmesi için çırçır fabrikalarında temizlenme makinelerinden geçirilmektedir. Her makine lifin kalitesini olumsuz yönde etkilerken; pamuk lifleri üzerinde küçük kum çepeller oluşmaktadır.
ÇIRÇIRLAMA VE ÇEŞİTLERİ
Liflerin çekirdekten ayrılmasına çırçırlama, bu işi yapan makineye çırçır makinesi denir. Çırçır makinelerin toplu, testereli ve kancalı olarak üç tipi bulunur. Ülkemizde toplu ve testereli olan çırçır makineleri bulunmaktadır. Bunun yanında linter için linter çırçır makineleri bulunur.
Toplu Çırçır (Rollergin)
Çıkrık üzerinde helezoni set ve yivler bulunan ve birbirine ters yönde dönen iki küçük merdaneden oluşur. Pamuk merdaneler arasına kıstırılır, merdane kolunun çevrilmesi ile lifler çekirdekten ayrılır. Yeni teknoloji ile temizleyiciye gider. burada temizlendikten sonra preselenir.
Testereli Çırçır (Sawgin)
Kütlü fazla nemli ise önce kurutucuya verilip, burada yeteri kadar kurutulur. Nemi normal olan pamuklar ise doğrudan doğruya temizleyiciye (cleaner) verilir. Burada yabancı maddeleri temizlenir. Bu ilk temizlemeden sonra ayırıcıya, ayırıcıdan da asıl çırçırlama işinin yapıldığı makineye gelir. Döner durumda olan testereler kaburgalar arasından geçerek kütlüye ulaşır ve testerenin dişleri pamukları yakalar ve kaburgalar arasında tutulmuş olan çekirdekten ayrılır. Lifler dönen testere sayesinde karşı tarafa iletilir. Ekseni etrafında dönen fırçalar veya jetleri vasıtasıyla alınırlar. Sonra lif temizleyiciye gider ve preselenir.
Kancalı Çırçır (Hook veya Spikegin)
Üzerinde ucu sivri çengel şeklinde kıvrılmış dişleri bulunan bir silindir, aletin haznesi altında dönerken, hazne içerisine doldurulmuş kütlüleri yakalar ve bunları alt kısımda parmaklıktan geçirdiği sırada lifler sıyrılır geçer, çekirdek geçmez. Karşı tarafta ise merdane kancaları üzerinde bulunan pamuklar fırçalar tarafından alınır. Temizleme ve preselemeye gider.
Pamuk çırçır makineleri yeni teknolojilerle temizleme üzerinde gelişmeler yapmışlardır. Bu temizlemeler genellikle pamuk parçacıkları içindir. Bunun yananda her temizleme lifin kalitesini olumsuz etkilemektedir. Temiz ve parlak görünün lifler, aslında kırık, kesim lifler olabilmekte, iplik yapımında kullanılamamakta ya da istenen kalitede iplik yapılamamaktadır.
Kaliteli Lif Üretimi İçin Çırçırlama
- Kaliteli lif için çırçırlamada ilk önce depolama gelmelidir. Tipi, bölgesi, micronaeri, elyaf uzunluğuna ve rutubetine göre depolama yapılmalıdır.
- Yüksek rutubetli pamuklar alınmamalıdır. Bunlar hem işletmede hatalarına neden olur, hem pamuğun kurumasıyla ağırlık azalmaları olmaktadır.
- Çırçırlanacak pamuklar üniform olacak şekilde işlenmelidir.
- Nep, nap, mot gibi düğümcükler, ondülasyon ve sicimlime olmamalıdır.
- Çekirdek kırığı ve çekirdek ezmesi yapmamalıdır.
- Pamuk liflerinin yağlanmaması, ezilmemesi, zedelenmemesi gerekli önlemler alınmalıdır.
- Pamuklar preselendikten sonra da güvenli şekilde muhafaza edilmelidir.