Haşıllama işlemi nedir?

Dokumada kullanılacak olan çözgü ipliklerine mukavemetlerini artırmak amacı ile yapılır. Haşıl işlemi; özellikle tek kat çözgü ipliklerinin ve puntasız bükümsüz filament ipliklerinin dokuma esnasında etkileneceği mekanik sürtünmelere karşı dayanıklılığının artırılmasıdır.

Çözgü ipliklerine dokumadaki darbeli ve gerilimli çalışmaya dayanabilecek Şekilde mukavemet kazandırmak, dokumadaki çalışma sırasındaki yan yana hareket eden ipliklerin birbirlerine dolaşmamaları için dokumada çalışma kolaylığını sağlama açısından düzgün bir çözgü iplik gövdesi elde etmeye haşıllama, bu özellikleri sağlayan sıvıya haşıl denir.

Haşıllama farklı bir tanımla çözgü ipliklerinin yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz sıvı içerisinden geçirilerek fiziksel ve kimyasal özelliklerini iyileştirmek veya korumak amacıyla koruyucu bir polimerik film ile kaplanması işlemidir. Çözgü ipliklerinin sürtünme ve gerilim kuvvetlerine dokuma işlemi sırasında mukavemet kazandırmak amacı ile yapılan haşıl işlemi, iplik yüzeyinin haşıl adı verilen madde ile kaplanarak sürtünmeyi en aza indirmeyi sağlayarak olabilecek ipliğin fiziksel ve yapısal olarak etkilenmemesine dayanan dokuma hazırlık işlemidir.

Haşıllama işlemi çözgü hazırlama işleminden sonra, haşıl makinelerinde yapılır. Seri çözgü makinelerinde hazırlanmış leventler haşıl makinelerinde aynı anda haşıl ve birleştirme işlemine maruz kalır.

Haşıllama işlemi aynı zamanda ipliklerin kimyasal özelliklerinin korunmasına yardımcı olur. İpliklerin üzerindeki elyaf uçlarının iplik üzerinde kalmasına sebep olarak lif döküntülerini de azaltmaktadır.

Haşıllama işleminin amaçları

Çözgü ipliğine mukavemet kazandırmak
Çözgü ipliğine elastikiyet kazandırmak
Çözgü ipliğine kayganlık kazandırmak
Statik elektriklenmeyi önlemek
Çözgü ipliğinin yüzeyindeki lifleri iplik gövdesine yapıştırmak
Çözgü ipliğinde düzgün ve esnek bir film tabakası oluşturmak
Çözgü ipliği cinsine göre gereken nemi ipliğe kazandırmak
Dokuma sırasında ipliklerin birbirlerine sürtünerek pamuklaşmasını önlemek

İmal edilecek kumaşın cinsine göre çözgü makinesinde çözgüsü yapılan çözgü leventlerinin birleştirilerek tek bir levent hâline getirmek Çözgü ipliklerini dokuma levendine optimum ve eşit gerginlikte sarmak Dokuma makinesinin randımanını ve kumaş kalitesini artırmak için çözgü ipliğinin özelliklerini iyileştirmek

Haşıllamanın esas amacı dokuma işleminin yapılması sırasında çözgü kopuşlarını ortadan kaldırmak veya en aza indirmektir

Şekil 1.1‘de kısa elyaftan ve flament liflerden yapılmış ipliğin haşıllama işleminden önce ve sonraki durumu görülmektedir. Dikkat edildiğinde ipliğin gövdesinin düzgünleştiği görülmektedir. Bu da haşıl işleminin önemini göstermektedir.

Haşıllamada kullanılan maddeler

Haşıl flottesini hazırlamak için gerekli olan maddeler genel olarak üç sınıf altında gruplandırılabilir. Bunlar; yapıştırıcı maddeler, yumuşatıcı ve yağlayıcı maddeler, özel nedenlerle hasıla ilave edilen (yardımcı maddeler) maddelerdir.
Haşıllama işlemi için kullanılacak ilk temel madde normal sudur. Haşıl flottesi hazırlanırken haşıl reçetesine uygun olarak haşıl kazanına öncelikle su ilave edilir

Haşılda kullanılan maddelerin kontrolü otomasyona geçmiş işletmelerde bilgisayar ağı üzerinden kolayca yapılabilmektedir. Kullanılan maddeler tartım işleminde direkt bilgisayar üzerinden görülebilmekte ve aynı anda işletmenin haşıl madde ambarından da stoklardan kullanılan madde düşürülmektedir. Böylece birkaç kontrol aynı zamanda ve daha hatasız bir kullanımla sağlanabilmektedir

1:) Yapıştırıcı maddeler: Hasılda kullanıldığı miktar ve işlevleri bakımından büyük öneme sahiptir. Bu maddeler elyaf uçlarının birbirine tutunmasını sağlayarak iplik mukavemetinin artmasını sağlar.

Tabii nişastalar: Haşılda kullanılan en önemli maddedir. Buğday, patates, mısır, pirinç nişastası gibi gruplara ayrılırlar.
Modifiye (suda çözünür) nişastalar: Bunlar suda kolay çözünen ve soğutulduğunda bozulmayan nişastalardır.
Zamklar: Yapıştırıcı gücü fazla olan bu maddeler kısa elyaf kullanıldığında haşıl karışımına ilave edilir. Haşıl gidermede nişasta moleküllerini kapladığından zorluk çıkarırlar. Bu yüzden az kullanılmaları uygundur.

Temel haşıl maddeleri, makro moleküllü, film oluşturabilen ve liflere belirli yapışma, tutunma yeteneğine sahip olan doğal veya yapay maddeler olarak tanımlanabilir. Son yıllarda doğal liflerin yanında yapay liflerin ve bunların birbirleriyle karışımlarının öneminin artması, haşıl maddelerinin kullanılma alan ve miktarını etkilemiştir. Birçok hallerde istenilen haşıllama etkisi tek bir haşıl maddesiyle yeterli ve ekonomik bir Şekilde sağlanamadığından iki veya daha fazla haşıl maddesinin kombine edilmesi yoluna gidilmektedir.

2:) Yumuşatıcı ve yağlayıcı maddeler: Çözgü ipliklerine kayganlık vererek tezgâhtaki sürtünmeleri azaltır.

Donyağı: Hayvansal yağlardan elde edilir. Hem yağlayıcı hem de yumuşatıcı etki gösterir.
Sabun: Yumuşatıcı olarak kullanılır. İpliklerin sürtünmesini azaltır.
Zeytinyağı: Yağlayıcı ve yumuşatıcı özelliği vardır.
Parafin mumu: İpliğe kayganlık kazandırır.

Yukarıda sayılan maddeler dışında değişik kimyasal maddelerde kullanılmaktadır. Haşıllama yardımcı maddeleri ise daha küçük moleküllü olup bunların gerek kimyasal yapıları, gerekse sağladıkları etkiler kendi aralarında büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Bu maddeler gerekli görüldükleri durumlarda gerekli miktarlarda haşıl banyosuna eklenir.

3:) Özel nedenlerle haşıla ilave edilen maddeler: Bu maddelere haşıl yardımcı maddeleri de denir

Köpük gidericiler: Haşıl karışımında oluşabilecek köpüklenmeyi önlemek amacıyla kullanılırlar. Asetik asit, kalsiyum, çinko klorür ve benzeri kimyasal maddelerdir.
Bozulmayı önleyici maddeler: Bu maddeler haşılın ve haşıllanmış çözgülerin küflenmesini ve bozulmasını önler.
Su absorblayıcılar: Bu maddeler suyu emip haşılın tamamen kurumasını önler. Çinko klorür, kalsiyum klorür gibi tuzlardır.
Haşıl maddelerinin erimesini ve karışmasını çabuklaştıran maddeler: Bunlar sirke asidi, sülfürik asit, sodyum hidroksit, sodyum karbonat gibi maddelerdir.

Yardımcı haşıl maddeleri arasında en fazla kullanılan vakslardır. Vakslar kurutuculardan çıkan haşıllı ipliğin statik elektriklenmesinin önlemesi için uygulanan maddelerdir. Vakslama işlemi sonucu ayrıca ipliklerin kayganlık özelliklerinin artması sağlanır. Vakslama sonucunda ipliklerde lamel arkasında boncuklanma, tarak arkasında pamuklanma ve temiz ağızlık açılmaması gibi istenmeyen durumlar engellenir. Haşıl dokuma işlemi bittikten sonra kolayca sökülebilir özellikte olmalıdır, aksi takdirde bir sonraki terbiye işlemlerinde problem oluşturabilir.

Haşıl karışımında bulunması gereken özellikler

Haşıl karışımında aşağıdaki özelliklere sahip bir reçete hazırlanarak daha verimli ve kaliteli bir haşıllama yapılabilmektedir

Yapışkanlık: Haşıl karışımından beklenen en önemli etken yapışkan olmasıdır. Genellikle bu etkiyi nişasta sağlar. Çok kuvvetli haşıl yapılması gerektiğinde haşılın içerisine bir miktar tutkal ilave edilir.
Elastikiyet: Haşıl karışımı içerisinden geçirilen çözgü iplikleri kurutulur. Haşıllanmış çözgü ipliklerinin dokuma leventlerine sarılması esnasında çözgü ipliği üzerindeki kuru haşıl tabakasının dökülmemesi için haşıl karışımına esneklik kazandıracak, kırılganlığı önleyecek maddeler eklenir.
Kayganlık: Haşıllı ipliklerle çalışma esnasında sürtünme kuvvetlerine karşı kayganlık kazandırmak için haşıl karışımına bir miktar sabun, parafin vb. maddeler eklenir. Sabun ayrıca kumaş dokunduktan sonra da üzerindeki haşılı sökmek için yıkama işlemlerini kolaylaştırır.
Nem alma: Tekstil ham maddeleri ile çalışma randımanının artması için belirli bir rutubetin olması zorunludur. Rutubet ipliğin esnekliğini ve mukavemetini artırır. Haşıllanmış ipliklerin üzerindeki film tabakası ortamdaki nemin ipliğe nüfuz etmesini engeller. Bunun için haşıl karışımı içine bazı kimyasallar eklenerek çözgü ipliklerinin çalışılan ortamdaki nemden faydalanması sağlanır. Gliserin, kavrulmuş tuz, magnezyum klorür gibi maddeler bu amaç için kullanılır. Genelde nem alma için kullanılan madde gliserindir. Çünkü gliserin ipliklere aynı zamanda yumuşaklık ve esneklik kazandırır.
Bozulmaya ve ekşimeye karşı dayanıklılık: Haşıl karışımından dolayı çabuk bozulabilmektedir. Haşılı uzun süre bozulmadan korumak amacıyla haşıl içerisine genellikle çinko klorür, formalin ve fenol gibi maddeler karıştırılmaktadır.

Haşıl reçetesini hazırlarken önemli olan noktalar:

İplik ham maddesi (pamuk, polyester, rayon, yün veya karışımları)
İplik tüylülüğü
İplik yapısı (ring, open end vb.)
Kullanılan su tipi (taze veya geri kazanılmış)
Dokuma makinesi tipi ve hızı
İlave maddelerin % oranı
Çözgü ipliğinin yoğunluğu
Haşıl sökme işlemleri
Haşılın geri kazanımı ve enzim kullanımı
Haşıl makinesinin tasarımı ve tekne sayısı
Çevre ile ilgili sınırlamalar
Çözgü ve atkı ipliğinin numarası
Çözgü ipliğinin durumu (ham, boyanmış, yağ, kuru vb.)
Çözgü ve atkı sıklığı
Dokuma makinesinin cinsi ve hızı gibi parametreler göz önüne alınarak hazırlanır.

HAŞILLAMA İŞLEMİ