KEÇELEŞMEZLİK APRESİ (SUPERWASH)

Keçeleşme, yün ve hayvansal esaslı liflere ait bir özelliktir. Liflerin üzerinde bulunan pulcukların diğer liflerin pulcukları ile içice geçmesinden oluşur.

Keçeleşme, işlemler sırasında veya kullanım esnasında ısı, yıkama, mekanik etkiler ile ortaya çıkar. Lifler birbirine kilitlenip karışık bir yüzey oluştururlar. Kumaşlarda iki ya da daha çok ipliğin liflerinin bir araya gelerek yapağılaşmış bir yapı oluşturması şeklinde gelişir. Bu durumda giysiler hava geçirgenliğini, yumuşak ve havalı tutumunu yitirir, kumaş eski hâline dönemez bir şekilde sert ve kalın hâle gelir.

KEÇELEŞMEZLİK APRESİ

Keçeleşme işlemi sonucu elyaf çeker ve bu keçeleşme çekmesi olarak isimlendirilir. Keçeleşme çekmesi, yün ve kıldan mamul kumaşların sıcak su, buhar, yıkama maddeleri ve çalkalama etkisine maruz kalarak liflerin bir kalıp şeklinde birbirine daha sık hâle gelmesine yol açılmasıdır

Yünlüde keçeleşmeyi etkileyen özellikler:

• Kumaş sıklığı arttıkça, keçeleşme azalır. Bu, hem dokuma hem örme mamuller için geçerlidir.
• İnce yün liflerinden üretilmiş mamuller, kaba liflerden yapılmış mamullere göre daha fazla keçeleşme özelliğine sahiptir.
• İpliğin bükümü arttıkça keçeleşme özelliği azalır.
• Çok katlı iplikler tek katlı ipliklere göre daha az keçeleşirler.

Yün lifleri yıkandıkça keçeleşme olayına maruz kalmaları sonucu çekmeye devam eder. Keçeleşmezlik apresi bu sakıncayı gidermek için önemlidir.

Kullanım alanına göre bazı ev tekstilinde ve özellikle giyim eşyalarında, keçeleşmenin oluşmasını önlemek için keçeleşmezlik apre işlemi yapılmaktadır.

KEÇELEŞMEZLİK APRE YÖNTEMLERİ

Çıkarmalı Keçeleşmezlik Yöntemleri; Klor ve perasitler gibi maddelerle yapılan keçeleşmezlik bitim işlemleri sonucunda yün lifleri bir ağırlık kaybına uğradıklarından bu yöntemlere çıkarmalı keçeleşmezlik denir. Etki mekanizması pul tabakasının zarara uğratılması ve özellikle pulcukların köşelerinin yuvarlatılmasıdır

Çıkarmalı keçeleşmezlik klorlama yöntemi, oksidasyon yöntemi, hidroliz yöntemi ve enzim yöntemi olmak üzere dört ayrı yöntemle kumaşa uygulanır.

Klorlama Yöntemi; Klor gazı veya klor içeren bileşiklerle sulu, susuz veya organik çözücü içeren ortamda yapılan her türlü keçeleşmezlik bu grupta inceleneceğinden klorlama yöntemlerini de ortama göre ayırmakta fayda vardır.

Diklorisosianür asitlerin sodyum tuzları ile keçeleşmezlik apresi yöntemi; Bu tuzlar % 60 aktif klor içeren şekliyle satılırlar. Çözeltileri pH 6,5 olarak hazırlanır. Kendiliğinden bir iki gün içinde 5,6’ya düşer ve bu sulu çözeltiyle isteğe göre zayıf asidik veya zayıf bazik ortama göre çalışılabilir. Üretim safhasının herhangi bir basamağında uygulanabilir. Önceden mal iyice ıslatılır ve pH 4,5–5,5 ortamında 20˚C altında klorlamaya başlanır. 20 dakika çalışılır ve 30˚C’ye çıkılır, 20 -30 dakika daha işleme devam edilir. Antiklorlama işlemi için 3 g/l sodyumbisülfit ile 500C’de 15 dakika çalışılır, klor atıkları uzaklaştırılır. İyice durulanan mamul uygun yumuşatıcı ile muamele edilerek çok iyi bir tutum kazandırılır.

Klor gazı ile keçeleşmezlik işlemi; Klorlama sırasında bırakılan yündeki su miktarı önce %10 oranında alınmıştır. Ancak suyun ve klorun reaksiyonu daha iyi kontrol edilebilmesi için su miktarı azaltılmalıdır. Düzgün ve çok iyi bir keçeleşmezlik elde edilir. Bu yöntem özellikle yün elyaf ve tops hâlindeyken tavsiye edilir. Sık kullanılmamasının sebebi özel kapalı cihazlara ihtiyaç duyulması bu da maliyeti yükseltmektedir.

Organik çözücülerle klorlama; Klorlama işlemi susuz ortamda organik çözücülerle yapılabilir. Avantajı lif içine klorlama maddelerinin kolay nüfuz etmesidir. Dezavantajı ise aparatlarının çalışma zorluğu ve etkinin yüzeyde kalmasıdır. En tanınmış yöntem % 2 -2,5 sülfüril klorürün ( SO2Cl2 ) organik çözücü içerisindeki çözeltisi ile 18 0C’de 60 dakika işlem görmesi ile elde edilen “DRİ- SOL” yöntemidir.

Oksidasyon Yöntemi; Klor yerine potasyum permanganat (KMnO4) ve peroksitler gibi yükseltgen maddelerin kullanıldığı yöntemdir.

Potasyum permanganat ile oksidasyon yöntemi; Potasyum permanganat ile muamelesini ancak başka bir işlem takip ederse iyi bir sonuç elde edilir. İşlem boyama aparatlarında pH 8–8,5 aralığında yapılır. Genelde potasyum permanganat tek başına yeterli bir etki sağlamaz ve lif yüzeyinde mangan dioksit oluşma tehlikesi vardır. Bu durumda % 0,5 sodyum bisülfit çözeltisiyle pH 3–4 civarında muamele edilir.

Peroksitli bileşiklerle keçeleşmezlik apresi yöntemi; Hidrojen peroksit, sodyum peroksit, perborat gibi maddelerle yapılan bu yöntemde pH 11 olan bir ortamda çalışılır. Özellikle yün viskon karışımlarda viskonu bozmadan çalışmak mümkündür. Önce yünlü kumaş pH 7 ortamında 500 C’de % 2,5’lik sodyum sülfit ile asetik asit ilavesiyle 20 dakika işleme tabi tutulur. Soğuk suyla iyice durulanır. Sonra %0,6’lık hidrojen peroksit çözeltisiyle pH 10’da sodyum silikat ile birlikte 500 0C’de 3 saat muamele edilir

Hidroliz Yöntemi; Alkali-alkol işlemi yüne çok az zarar verir. Tercihen % 0,5–5 potasyum hidroksit, %1–5 butil alkol ve su içeren bir flotte içerisinde 20-25 0C’de 40 dakika çalışılır. Yün sararmaz.

Enzim Yöntemi; Enzimler büyük molekül yapıları nedeniyle sadece lif yüzeyine (pul tabakasına) etki ederler. Papain, perzym, tripsin gibi enzimler kullanılır. İşlemi kolaylaştırmak için yün pH 10,5’te hidrojen peroksit (veya klorlama işlemi) ile muamele edilir. Ardından papain enzimi ve soyum bisülfit karışımı ile muamele edilir. Yünün tutumu bozulmaz ve ipeksi parlaklık kazanır ancak basit klorlama işlemleriyle rekabet edemediğinden yaygın kullanım bulamamıştır

KATMALI KEÇELEŞMEZLİK YÖNTEMLERİ

Bu yöntemin esası yünün doğal veya sentetik reçinelerle (hazır polimerlerle veya ön polimerizatlarla) işlem görmesine dayanır. Reçineler fulardlarla yünlü mamule aplike edilir. Keçeleşmeyi azaltıcı etkisi üç noktada toplanabilir:

• Yün yüzeyini kaplayarak pul tabakaları örtülmektedir. Böylece pul uçları kaygan polimer tabaka ile kaplandığından sürtünme azalır ve keçeleşme önlenir.
• Fazla miktarda kullanıldıklarında liflerin esneme ve hareket yeteneklerini azaltmaktadır.
• İplik ve kumaşlarda lifleri değme noktalarında birbirilerine yapıştırarak hareket yeteneklerini azaltır.
• Katmalı keçeleşmezlik aşağıdaki yöntemlerle yüne aplike edilir

Polimerlerle Keçeleşmezlik İşlemi; Bu yöntemde işleme hazır polimer madde ile başlanmaktadır. Çalışma sulu veya organik çözücülü ortamda yapılabilir. Dikkat edilecek husus, polimerin yumuşak bir kaplama tabakası oluşturacak yapıda olmasıdır. Aksi takdirde liflerin sertleşmesi fazla olacaktır. Doğal polimer maddeleri olarak kazein, jelatin, kauçuk, selüloz asetat gibi maddeler kullanılabilir. Yapay polimer olarak ise poliakrilatlar, poliüretanlar, polietilen, polivinilasetat gibi maddeler kullanılır. Polimerin çeşidi kullanılan yönteme, organik çözücülere, sulu ortama ve maliyete göre belirlenir.

Ön Polimerlerle Keçeleşmezlik İşlemi; Bu yöntemin özelliği kullanılan maddelerin reaktif grup içermeleridir. Böylece bu maddelerin aplikasyonundan sonra reaktif grupların tepkimeye girmesi sağlanarak lif üzerinde polimer oluşması gerçekleşir. Kullanılan gruplar şunlardır:

• Poliakrilatlar
• Aminoplastlar
• Silikonlar
• Poliüretanlar
• Polieterler
• Poliamidler

LİF ÜZERİNDEN POLİMER OLUŞTURACAK KEÇELEŞMEZLİK İŞLEMİ

Bu yöntemde polimer zarı lif üzerinde oluşturulmaktadır. Karakteristik özelliği birbirine karışmayan iki çözeltinin reaksiyona sokularak kullanılmasıdır. Wurlan (Bancora) yöntemiyle bitim işleminde mamul sulu bir sebazikasid klorür çözeltisine daldırılır. Soğuk ortamda devam edilir. Polimerizasyon ile birlikte yün üzerine kimyasal olarak bağlanır. Bu şekilde mükemmel bir yıkamaya dayanıklılık elde edilir. % 2’lik bir film tabakası mamulün keçeleşmezlik özelliğini sağlar. Yün üzerinde elde edilen poliamid filminin homojenliği ve sıklığı ölçüsünde iplik mukavemeti artar, sürtünme dayanıklılığı artar, pilling eğilimi azalır. Sulu emülsiyonların dezavantajlarından kurtulmak için organik çözücülü ester yöntemi geliştirilmiştir. Çözücü olarak benzen, trikloretilen veya dioksan kullanılır. Empregne ve sıkma işleminden sonra mamul 90 0C’de 10 dakika vakumda buharlanır veya kuru ısıya tabi tutulur.

TEKSTİLDE SUPERWASH NE DEMEKTİR

“Superwash“, makinada yıkandığında yüksek çekme karakterine karşı mukavemet kazandırılmış yün elyafına veya yünden yapılmış ürünlere verilen bir addır.

• Yünlü ürünler çamaşır yıkama makinesinde yıkandığında, sıkıldığında, hele kurutucuda kurutulduğunda, diğer elyaflara göre çok daha fazla çeker ve keçeleşirken, “superwash” işlemi yapılmış yünlü ürünlerde bu çekme ve keçeleşmenin olmadığı beyan edilmektedir.
• Bu amaçla yapılması gereken işlem, yün elyafına, topsuna, parça kumaşlara ve hazır giyimlere uygulanabilir.
• Bu işlem genelde reçineleme veya oksidasyon işlemlerinden birisi uygulanarak yapılır.
  Superwash amacıyla yapılan işlemlerin % 95’i reçineleme yöntemidir.
• Dünyada şu ana kadar birden fazla işlem şekli geliştirilmiştir. Genelde bu işlem yün elyaflarının iplik üretimi aşamasında elyaf tops halinde iken yapılmaktadır. Parça ve hazır giyim ürünlerine bu işlemin yapılma uygulaması da vardır.
• Türkiyede bu işlem yapılmış olan yün veya yün karışımlı iplikler olduğu görülmekle birlikte, bunlar piyasada henüz çok fazla yer almamıştır.
• Ormo Yün İplik Fabrikası”superwash” yün ipliği sunmamakla birlikte, parça üzerinde uygulanabilecek “makinede yıkanabilir” ve “total easy care” işlemine uygun iplikler üretmektedir.