Tanımı
Ayakkabıcılık Terimleri Sözlüğünde; makosen ülkemizde bağsız iskarpin tipi ayakkabı ifadesiyle tanımlanırken, başka bir kaynakta; yumuşak, topuksuz, esnek tabanı ayağın çevresini ve parmakları kapatacak şekilde büzgülü dikişle U biçimindeki sayayla birleşir şeklinde açıklanmaktadır. Kuzey Amerika yerlilerinin işlemeli veya boncuklu geleneksel ayakkabısı olan makosen 20.yüzyılın ikinci yarısında tüm dünyada yaygın kullanılmaya başlanmış ve modelleri geliştirilmiştir.
Makosen denildiğinde ülkemizde bağsız ayakkabı anlaşılır. Rok tarzında yapıldığı gibi saya taban altına dönmeden düz monte tekniği ile de üretilebilir. Bu bilgiler ışığında aynalı-dilli, ayna; yüze saraç dikişi ile dikilmiş, kuşaklı (atkı, bant) veya kuşaksız, yumuşak ve esnek ayakkabılar makosen olarak tanımlanabilir. Ayna ve dil çoğunlukla bütün olup ayna, yüze çeşitli tekniklerde el veya makine saracı ile dikilmiş, kıyılıklı veya kıyılıksız, kuşaklı veya kuşaksız, dil altında gamba uçlarını bant şeklinde lastik ile birleştiren ayakkabılara dil altı lastikli makosen denir
Model Ölçüleri ve Çizimi
Bu modülde model, düz monte (yapıştırma ) tekniği ile çalışılmıştır. Standart form hazırlarken model çizgilerini doğru ve sağlıklı çizebilmemiz için bize yol gösteren ölçülere uygun, temel çizgileri çizmemiz gerekir. Çizimde ölçüler mm olarak alınmıştır. Ölçüsü verilen noktalar, harflerle simgelenmiştir ve harflerin açılımları verilmiştir. Bu nedenle aşağıda verilen harfleri ve açılımlarını dikkatle inceleyiniz.
- SKB: Standart Kalıp Boyu (Uzunluğu)
- V: Yüz Ön Noktası (1/3 SKB) M: Milo Başı
- T: Burun Uç Noktası
- C: Fort Noktası (1/5 SKB) S-
- U: Topuk (ökçe) Oturma Noktası (1/4 SKB)
- B: Arka Yüksekliği (C noktasından yukarı 10 mm ilave edilmesi uygun olur.)
- U-A: Ağız Yüksekliği ( 1/5 SKB)
Makosen ayakkabılarda önemli noktalardan birisi kalıptır. Makosen modelin kalıpları alçak ökçeli, burun yüksek ve hafif köşeli olduğu gibi modaya göre yuvarlak da olabilir. Çalışmaya erkek dil altı lastikli makosen modeli için seçilen kalıbın dış ve iç yüzeyini bantlamakla başlayınız. Profil Çıkarma modülünde verilen bilgiler doğrultusunda; kalıp ön ve arka ortasını çiziniz, Yukarıda verilen bilgilere ve Profil Çıkarma modülüne uygun olarak fort (konturpuan C) noktasını, arka yüksekliğini (B), topuk oturma (S-U) ve ağız yüksekliğini (A) resim 1.3’teki gibi işaretleyiniz.
Yüz ortasını (V noktası) ve iç – dış milo başlarını işaretleyerek dış ve iç yüzde tarak çizginizi 90º açı ile çiziniz. Tarak çizgisinin dış yüzde ½ sini (H) bulunuz. Aynı işlemi iç yüzde de yapınız (H¹ noktası). Bu noktalar ile arka yüksekliğini (B) mezura ile resim 1.4’te olduğu gibi birleştiriniz. (Bu doğru bazen kalıbın şekline, modele bağlı olarak A noktasından geçmeyebilir.) Doğru ve sağlıklı model yapabilmeniz için resim 1.3 ve 1.4’te gösterilen model başlangıç (temel) çizgilerini dikkatle incelemeniz gereklidir.
Çizeceğiniz model; yüz, ayna-dil, lastik ve fileto elemanlarından oluşmaktadır. Fileto kalıp ve standart form üzerinde çizilmeyerek doğrudan yüz ıstampalarında çıkarılacaktır. Modelde; ağız, kıyılık ve ayna kalıbın her iki yüzeyine çizilecektir. Dil ve lastik çizgileri dış yüze çizildikten sonra iç yüzeye kopyalanarak aktarılacaktır.
Model 41 numara merdane makosen kalıbına çalışılmış, model ölçüleri de mm olarak verilmiş yaklaşık ölçülerdir. Kalıp özelliğine göre verilen ölçüler bir miktar değişebilir. Model çizgilerinizi rahatlıkla çalışabilmeniz için resim 1.5’te modelin şekli çizilmiştir. Lütfen dikkatle inceleyiniz.
Ayna Çizimi
Kalıp yüz şekliniz, aynanın şeklini belirleyecektir. Ayna çizerken ince deri ile çalışılacaksa burun (T noktası) dan yukarı 4 mm, kalın deri çalışılacak ise 2 mm yukarı işaretlenir. Kalıp iç ve dış yanlarından ise 2 mm üzeri işaretlenir.- Bu noktalar göz önünde tutularak dış ve iç yüzeyde tarak çizgisinin ½’ si olan H ve H¹ noktalarına kadar resim 1.6 daki gibi ayna şeklini çiziniz.
Dil Çizimi
V noktasının 70 mm üzerini (1/4 SKB D noktası) işaretleyiniz. D dilin tepe noktasıdır. Kalıp ön orta hattında dış yüzeyde 90º açı ile başlayarak 40 mm genişliğe gelene dek çiziniz.- Bu noktadan itibaren çizginizi yuvarlatarak döndürünüz ve tarak çizgisinin 30 mm gerisinde temel (model başlangıç) çizgiye birleştiriniz (Bk. Resim 1.7).
Ağız ve Kıyılık Çizimi
Arka yüksekliğinden (B noktası) başlayıp A noktasından geçerek K noktasına kadar (110 mm) çiziniz Burada çizginizi yuvarlatarak D noktasının 20 mm altına (O noktası) kadar yay şeklinde resim 1.8’deki gibi ağız çizgisini dış ve iç yüzde çiziniz.- Yaka kıyılık çizgisini çizebilmek için B noktasının 7 mm altından başlayarak O noktasının 18 mm altına (N noktası) na kadar ağız çizgisine paralel 7 mm genişliğinde resim 1.8’deki gibi yaka kıyılık çizgisini dış ve iç yüzde çiziniz.
- Yaka kıyılık genişliği klasik merdane ayakkabılarda genellikle 6-7 mm, spor modellerde ise; kullanılan gerece ve modele göre değişiklik gösterir.
Yüz ve Lastik Çizimi
Kalıp ön orta hattında O noktasının 25 mm altını (Y noktası) işaretleyiniz. Burası lastik genişliğidir.- Çizginizi bu noktadan 90º açı ile başlatarak tarak çizgisinde H noktasının 16 mm gerisine (E noktası) kadar yay şeklinde resim 1.9’daki gibi lastik altını çiziniz.
- Lastik kenarını çizebilmek için; lastik alt çizgisi (Y-E) üzerinde Y noktasının 18 mm altını (Z noktası) işaretleyiniz. N ve Z noktalarını 90º açı ile mezura ile birleştiriniz.
- O-Y çizgisi ve N-Z paralel çizgisi lastik parçasını oluşturur
Ponteriz İşaretleri
-
Temel çizgi hattında, E noktası civarına 3 mm üzerinde ve 3 mm altında olmak üzere 6 mm x 6 mm boyutunda iki adet kare (resim 1.11’deki gibi) çiziniz. - Bu çizgiler ponteriz işaretidir. Yüz ile ayna elemanı ponteriz dikişi ile güçlenerek açılmalar önlenecektir
Kalıp Dış Yüzünden İç Yüze Model Çizgilerini Aktarma
Kalıp ön orta hattını, tarak çizgisini ve kalıp dış yüzünde dil, dil içersinde kalan ağız, kıyılık, lastik çizgileri ve ponteriz işaretlerini üzerine yapılacak bantlamada seçilebilmesi için kalem ile koyulaştırınız.- Bu bölümün üzerini kalıbı bantlarken kullandığınız teknikle (bantları üst üste yapıştırarak ) maskeleyiniz ve aynı çizgileri tekrar resim 1.12’deki gibi çiziniz.
- Maskeyi sökerek karton üzerine esnetmeden yapıştırınız. Elde ettiğiniz şablonu ön ortasından ve tarak çizgisinden keserek model çizgilerine kanal açınız.
- Şablonu ters çevirerek ön orta hattın kalıp üzerinde model çizgilerinin birbirini karşılayacak şekilde ön orta hattına ve yüz orta noktasına dikkat ederek model çizgilerinizi resim 1. 13’deki gibi aktarınız.
- Şablonu kaldırınız ve resim 1.14’deki gibi kesik çizgileri birleştiriniz.
Standart Form Yapma Tekniği
Standart form hazırlayabilmek için; kalıbın dış ve iç yüzeyi kartona aktarıldıktan sonra ortalaması alınarak ara form hazırlanacaktır. Ara form üzerinden standart form çıkarılacaktır. Dış form, iç form, ara form, standart form ve ıstampalarınızın üzerine; modelin adı, kalıbın numarası, kalıp ayak numarası, modelin hazırlanma tarihi ve isminiz yazılmalıdır.
Dış Form
Bant, kalıbın ön ve arka ortalarından kesilir. Bantlama işlemi, önden bantlamaya başlandı ise önden, arkadan bantlamaya başlandı ise arkadan kalıbın dış yüzünden başlanarak sökülür. Profil Çıkarma modülünde anlatıldığı gibi karton hazırlanır ve dış yüz kartona yapıştırılır, çevresinden kesilir. Profil Çıkarma modülünü hatırlayınız. Yüz ortası, milo başı ve arka yüksekliğine çentik açılır. Bıçağın tersi ile model çizgileri genişletilir. Maskaretsiz Molyer modülünü hatırlayınız
İç Form
Dış form ters çevrilerek kartona çizilir.Yüz ön orta noktası, ön hat ve arka yüksekliği takip edilerek iç form kartona yapıştırılır. Bant etrafından kesilerek çıkartılır.Model çizgilerine kanallar ve gerekli yerlere çentikler açılır.
Ara Form
Dış form ve iç form üst üste çizilir. Dış ve iç formdan model çizgileri kaydırmadan aktarılır. Arada oluşan farklılıklar farklı renkte kalem ile ortalanır. Ortalanan çizgilerden kesilerek ara form oluşturulmuş olur. Profil Çıkarma modülüne bakınız. Ayna ve monte kısmının kesinlikle ortalaması alınmaz. Lastik, dil çizgilerinde ve ponteriz işaretinde alınabilir. Karton çevresinden kesilir. Model çizgilerine kanal açılır. Yüz orta noktası ve arka yüksekliğine çentik açılır
Standart Form
Ara form da tekrar karton üzerine çizilir. Model çizgileri aktarılır ve kanal açılır.Yüz ortası ile burun noktaları arasına katlama çizgisi cetvelle çizilir.Yüz ortasına ve arka yüksekliğine çentik açılır. Form üzerine dikiş ve ponteriz işaretleri çizilir. Burunda 14 mm, milo başı civarına 17-18 mm ve ökçe oturma kısmına 20 mm monte payı verildikten sonra kesilir. Istampalar bu form üzerinden çıkartılacaktır.