Gamba yüksekliği baldıra kadar uzanan, boğazları çepeçevre kapalı veya ayak arkası, ayak önü ya da yanından bağcık veya fermuar geçirilmiş sayalara, çizme saya denir.

Hem erkek hem de bayanların ağırlıklı olarak mevsimlik giydiği çizme ayakkabıyı, diğer ayakkabılardan ayıran en önemli özelliği gambalarının bacak baldırında ya da baldır kısmını aşarak dizkapak altında veya dizkapak üstüne kadar uzamasıdır. Gambaların bu yüksekliği çizmede konç, ayakkabı ağzı ise boğaz olarak tanımlanır. Moda akışı dışında özellikle kış ve sonbahar mevsimlerinde yoğunlukla tercih edilen çizme, kış şartlarına uygun olarak yağmur ve soğuğu geçirmeyen; alt ve üst malzemeleri kalın, dayanıklı malzemelerden yapılırlar. Bazı iş yerlerinin özelliklerinden dolayı, teknik hizmet türü, plastik enjeksiyonlu çizmelerde üretilmektedir.

Saya Modellerine Göre Çizme Çeşitleri

Çizme sayaların konçlu olması nedeniyle, ayağı saracak biçimde kapalı yapılmaları imkânsızdır. Bunun için çizme sayalar, temel saya biçimi olarak, ayağın rahatla girebileceği modelde; bağcıklı, elastikli (lastikli ), fermuarlı, tokalı ( kilitli ), cırt cırt atkılı, geniş boğazlı, körüklü ve kovboy modelinde yapılırlar. Bu modüle örnek uygulama olarak, fermuarlı çizme saya üretimi seçilmiş olup bu model, kullanım alanına göre mevsimlik; cinsiyet olarak bayan ( zenne ), konç yüksekliğine göre ise diz altıdır.

Çeşitli çizme modelleri aşağıda görülmektedir.

Çizme Sayada Tercih Edilen Deri Kalınlıkları

Verilen deri kalınlıkları; firmaların ürün çeşidi ve model farklılıklarına göre değişebilir.

Kesime Hazırlık

Okulda atölye öğretmeninden ya da fabrikada üretim planlama biriminden “İş Emri” alınır. İş Emri: Üretimi yapılacak sayanın modelinin, hangi malzemeden, hangi renklerde, hangi numaralar için (asorti ) kaç çift kesileceğini gösteren yazılı talimattır.
Kesimde kullanılan yüz ve astar ıstampaları veya pres kesim bıçakları büyük numaradan, küçük numaraya doğru, numara sırasına göre düzene konur.
Kesim takım ve bıçaklarının uygunluğu kontrol edilir.
Kesilecek iş miktarına yetecek, deri ve astarlık malzemeler hazırlanıp taşıyıcılar üzerine kırışmayacak şekilde yerleştirilir.
Kesim takım ve bıçakları, iş güvenliği ve emniyet kuralları dikkate alınarak üzenli bir şekilde kesim tezgâhı yanında bulundurulur. ( Kesim bıçağı, eğe, masat, gaz taşı, ‘’0’’ zımpara takozu, gümüş kalem )
Kesime başlamadan önce kesilecek derinin sırça ve et yüzündeki deri hataları ( ispire ve cilt bozuklukları), gümüş kalemle işaretlenir.
Deri tokluğu ve deri kalite bölgeleri tespit edilir.
Bütün veya kanat deri esneme yönleri tespit edilir.

Saya Kesiminde Dikkat Edilecek Noktalar

Kesimde kullanılacak model ıstampası veya bıçaklarını çok iyi tanımalı ve kesim akışına dikkat edilmelidir.
Genel kural olarak saya ıstampaları kanadın üzerine arkadan baş yönüne doğru (sıkılık doğrultusunda) yerleştirilerek kesilmelidir.
Sayayı oluşturacak parçalar malzemenin uygun kalite bölgelerinden, uygun konumda kesilmelidir. Şekil 1’de bütün derinin bölümleri ve kalite bölgeleri görülmekte.
Kesime en büyük numara ve ıstampadan başlanmalıdır.
Kesim yaparken kullanılacak ıstampa, deri esneme yönüne dikkat edilerek malzeme üzerine yerleştirilir.
Saya ve astar kesiminde, dışa gelen ya da görünmesi istenen yüzey (genelde sırça yüzey ) üzerine ıstampa veya pres bıçağı konarak kesim yapılır.
Elde kesim yaparken, ıstampa yüzeyleri doğrudan referans alınarak kesim yapılmalıdır. Istampaya göre önce markalama yapıp sonra kesim yapmak yanlış bir metottur. Aksi hâlde ekonomik açıdan zaman kaybına neden olacaktır.
Istampalar yerleştirirken renk farklılıkları da dikkate alınarak eşleme tekniği uygulanır.
Özellikle süet derilerin kesiminde mutlaka eşleme yapılarak kesim yapılmalı ve eşleme işareti iç yüzeyde belirtilmelidir.
Doğal deride olduğu gibi, yapay derinin de dokuma yönü kesimde ok önemlidir. Bu yüzden kullanılan tekstil ürününün de atkı -çözgü yönüne dikkat edilmelidir.
Ekonomik kesim için ( minimum döküntü ) ıstampayı yerleştirirken, bir sonraki ıstampanın yeri de hesaplanmalıdır ki, verimli bir kesim olsun.
Simetri saya parçalarını keserken aynı bölgeden ya da birbirine yakın bölgelerden eşleştirme yapılarak kesim yapılır.
Kesim yaparken çentik ve numaralandırmaya dikkat edilmelidir.
Numaralar kural olarak saya üzerinde kirlilik oluşmaması amacıyla parçaların kalıp altına gelecek kenarlarına yazılır.
Kesimi tamamlanan saya parçaları üzerine ıstampası konup, 10’arlı veya 12’şerli demetler hâlinde bağlanarak kutulanır veya sepetlere konur.
Kesim faaliyeti tamamlanan tüm parçalar hangi numaradan kaç çift saya olduğunu belirten ( asortileme ) bir listeyle birlikte saya bölümüne gönderilir.

Fermuarlı Çizme Saya Kesimi

Yukarıda açıklandığı üzere kesime hazırlık işlemlerini tamamlayıp kesimde dikkat edilecek teknolojik kuralları da kavradıktan sonra model saya parçalarının kesimine geçilebilir. Saya parçalarının kesiminde daha detaylı bilgi ve uygulama teknikleri için kesim modülüne bakılmalıdır.

Örnek modül olarak seçilen fermuarlı çizme saya, beş ( 5 ) adet yüz ıstampası ve iki ( 2 ) adet de astar ıstampasından oluşmaktadır.
Bu modelde bir çift saya için, on ( 10) adet yüz parçası ve altı ( 6 ) adet de astar parçası kesimi yapılacaktır.

NOT: Bu modül de, model saya ıstampalarına uygun kesim makinesi ve bıçakları bulunmadığı için, saya parçalarının kesiminde elde kesim metodu kullanılacaktır.

Model Çizme Saya Yüz Parçalarının Kesimi

Yüz Parçasının Kesimi

Sayanın ön kısmında kullanılan saya parçası olup sayanın burnunu ve hemen onun arka bölümünü kapsar. Maskaretli, maskaretsiz ve ayna parçalı olanları vardır. Model sayada tek yüz parçası olup bilinen teknikler doğrultusunda ( bk. Kesim modülü ) bütün deri veya kanat deri üzerine yüz ıstampası yerleştirerek, sağ saya için, sağ parça kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya yüz parçayı kesmek için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, bilinen teknikler doğrultusunda ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır.

Konçların kesimi: Çizme sayaların iç ve dış yan kısmını kaplayan veya tamamlayan saya parçalarıdır. Konçların sabit bir boyutu veya sabit bir şekli yoktur. Biçimleri modele göre değişir. Deri kanadının genellikle ikinci kalite bölgesi olan orta sırt ya da üçüncü kalite bölgesi olan omuz kısımlarından alınırlar. Şekil 1. 1’ de okla gösterildiği üzere boyuna sıkılık yönünde ıstampa yerleştirilerek kesim yapılır. Çizme sayalar en az iki konç parçadan meydana gelmiş olacağı gibi, örnek modülde görüldüğü üzere üç veya daha fazla konç parça kullanılabilir
Sağ ve sol dış konçun kesimi: Bilinen teknikler doğrultusunda bütün deri veya kanat deri üzerine dış konç ıstampası yerleştirerek sağ saya için sağ dış konç parça kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya dış konçu kesmek için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, bilinen teknikler doğrultusunda ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır.
Sağ ve sol arka iç konçun kesimi: Bilinen teknikler doğrultusunda bütün deri veya kanat deri üzerine arka iç konç ıstampası yerleştirerek, sağ saya için, sağ arka iç konç parça kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya arka iç konçu kesmek için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, bilinen teknikler doğrultusunda ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır.
Sağ ve sol ön iç konçun kesimi: Bilinen teknikler doğrultusunda bütün deri veya kanat deri üzerine ön iç konç ıstampası yerleştirerek, sağ saya için, sağ ön iç konç parça kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya ön iç konçu kesmek için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, bilinen teknikler doğrultusunda ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır.

Arkalığın (Fordluk) Kesilmesi

Ayakkabının arka kısmına konan ve filetodan daha geniş olan saya parçalarına arkalık ( fordluk ) denir. Arkalık saya arkasının toplanmasını sağlarken, aynı zamanda forda yataklık ederek saya mukavemetini oluşturur ve sayaya estetik bir görünüm kazandırır.

Arkalıkların standart bir ölçüsü olmayıp ayakkabı modeline göre çeşitli genişlik ve uzunluklarda tasarımları yapılabilir. Bütün veya kanat derinin üçüncü veya dördüncü kalite bölgelerinden alınmakla beraber, maskaret, yüz ve gamba parçaları arasında oluşan boşluklardan da alınırlar. Diğer saya parçalarından farklı olarak, enine sıkılık yönünde kesimleri yapılır. Her çift için iki adet kesimi yapılan arkalığın, gümüş kalem ile markalama çizgileri çizilerek, kesim işlemi tamamlanmış olur.

ÇİZME, SAYA VE ASTAR PARÇALARININ KESİMİ

Model Çizme Saya, Astar Kesimi

Sayanın kuvvetlendirilen iç katına astar denir. Astar, saya yüz parçalarının (ayna, yüz, maskaret, gamba arkalık ) birbirine birleştirilmesiyle saya iç yüzeyinde oluşan kademe farklılıklarının giderilmesi, ayakkabı içine giren ayağın rahat etmesi, arkaya ford öne bombe konulabilmesi, sayaya mukavemet kazandırılması ve aynı zamanda deri rengininin çoraba veya çıplak ayağa solmasını önlemek amacıyla kullanılır. Astar malzemeleri, genellikle ince malzemelerden seçilirler. Ayakkabıcılıkta genelde astarlık malzeme olarak; domuz derisi, meşin , glase, inceltilmiş deri, imitasyon (sentetik deri ) ve tekstil malzeleri kullanılır. Astar parçaları kesildikten sonra kesinlikle gümüş kalem veya nokta ile işaretlemeleri yapılmalıdır.

Yüz astarı: Ayakkabı sayasının ön yüzünü kaplayan ve ayağın parmaklarla birlikte tarak kemiklerini örten kısmıdır. Astarlık malzemeden aynen yüzde olduğu gibi boyuna sıkılık yönünde kesim yapılır. Astarlık deri malzemenin dördüncü veya beşinci kalite bölgesinden kesim yapılması uygundur. Simetri olan yüz astarı için, ıstampa bütün deri veya kanat deri üzerine yerleştirilerek, sağ saya için, sağ yüz astar kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya yüz astarı için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, bilinen teknikler doğrultusunda ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır.
Konç astarları: Sayanın yan yüzeylerini kaplayan astardır. Konç astarları ayakkabının iç kısmından gözüktüğü için görünüşü de önemlidir. Dolayısıyla astarlık malzemenin en kaliteli bölgelerinden kesiminin yapılması uygundur. Astarlık malzemeden aynen gamba da olduğu gibi boyuna sıkılık yönünde kesim yapılır. Simetri olan konç astarı için ıstampa, bütün deri veya kanat deri üzerine yerleştirerek, sağ saya için, sağ dış konç astar kesimi yapılır. Kesim tamamlandıktan sonra, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanır ve simetrisi olan sol saya dış konç astar için, ıstampa ters yüz edilerek kesim yapılır. Kesimi tamamlanan parça, ıstampa kaldırılmadan gümüş kalem ile bindirme yerleri markalanarak, kesim sonlandırılır ve eşleme işlemi yapılır. Aynı işlemler iç konç astarı kesimi içinde tekrarlanır. Böylece her çift için dört adet konç astarı kesilmiş olur

ÇİZME SAYANIN KESİMİ