KUMAŞ ŞARDONLAMA İŞLEMİ

Şardonlama dokuma veya örgü kumaşın yüzeyinden geçirilen metal teller yardımıyla ipliklerin içerisinden liflerin çekilmesine dayanan mekanik apre işlemidir

Şardonlama işlemi dolgun tutumlu, ısı geçirgenliği az, tüylü görünümde olması istenilen kumaşlara uygulanan bir işlemdir. Kullanılan makine, garnitür tellerinin özellikleri, tarama ve koparma silindirlerinin sayısı ve yönlerine bağlı olarak istenilen efekt elde edilir.

Yünlü kumaşlar, döşemelik kumaşlar, battaniye, manto, ceket, eşofman, mont gibi tekstil ürünlerinin yapılmasında kullanılan kumaşlar şardonlama işlemine tabi tutulur. Şardonlama işlemi üretimin her aşamasında yapılabildiği gibi genellikle son işlemler arasında yer alır. Nedeni ise kumaşa son tutum ve görünüm özelliğinin kazandırılmasıdır.

Şardonlama İşleminin Kumaş Üzerindeki Etkileri

• Kumaşın ısı geçirgenliğini değiştirir: Kumaşı oluşturan ipliklerin içerisinden çekilen lifler nedeniyle hacim kazanması söz konusudur. Genleşen iplikler kumaş gözeneklerini dolduracağından içeriden dışarıya yada dışarıdan içeriye olacak hava hareketini azaltır. Bu nedenle kumaş ısıyı muhafaza eden bir yapı kazanır.
• Kumaşın tutumu değişir: Kumaşta oluşan toplanma nedeniyle kumaş daha dolgun bir yapıya kavuşur. Meydana gelen dolgun yapı kumaş tutumunun yumuşaklığını da arttırır.
• Kumaşın görünümü değişir: Kumaş yüzeyine kaldırılan lifler kumaş yüzeyinde tüylü bir görüntü oluşturduğu gibi bilhassa desenli kumaşlarda desen hatlarının birbirine geçtiği noktaları yumuşatarak desen kontürlerinin göze daha hoş görünecek bir yumuşaklık kazanmasını sağlar.
• Şardonlama ile sağlanan olumlu apre özelliklerinin yanında şardonlamanın kumaşta oluşturabileceği olumsuzluklar da mevcuttur. Bu nedenle şardonlama prosesi oluşabilecek olumsuzluklar da düşünülerek uygulanmalıdır.
• Gereğinden fazla şardonlama: İstenilen yüzey özelliğini kazandırmak amacıyla şardonlama uygulaması gereğinden daha fazla yapılmaya çalışıldığında kumaşı oluşturan ipliklerin içerisindeki liflerin azalması nedeniyle ipliklerin dolayısıyla kumaşın mukavemetinin düşmesi söz konusudur. Bu nedenle kumaşa uygulanacak şardondaki ayarların ve pas sayısının kumaşın mukavemetini fazla düşürmemesine özen göstermek gerekir. Ayrıca fazla miktarda lif yolunması nedeniyle kumaşın toplam ağırlığında azalma meydana gelebilir. Bu ağırlık kaybı tekstil terbiyeciliğinde istenmeyen bir durumdur.
• Fazla tüylenme: Fazla tüylenme önceleri göze hoş görünen bir görünüm oluştursa da kumaşın kullanımı sırasında boncuklanma, aşırı tüy dökülmesi, kumaştan kopan tüylerin başka kumaşların yüzeyine yapışması gibi sakıncaları da meydana getirir. Görünüm göze hoş görünmekle beraber tüylerin zamanla şekil değiştirmesi, yatışması görünümün bozulmasına neden olur. Bu nedenle görünüm efektleri her kumaşa kullanım özellikleri de dikkate alınarak kazandırılmalıdır.

Şardonlama işlemi bir ana tambur üzerine yerleştirilmiş 20-36 adet tarayıcı ve koparıcı silindirlerden oluşan silindir bütününün hız ve baskısı düzenlenerek uygulanan işlemdir. Şardonlama işleminden elde edilecek sonuçlar bu yapı üzerinde meydana getirilen değişiklikler ile elde edilir. Şardonlanacak kumaşın özelliklerinin, yapısının şardonlama işlemi için önemi büyüktür.

Kumaş, elde edilmek istenilen sonuca uygun olarak dokunmuş veya örülmüş olmalıdır. Örneğin hacimli ve çok tüylü olması istenilen kumaşın az bükümlü ipliklerden seyrek dokunmuş bir kumaş olması daha uygundur. Ayrıca kumaş şardonlama işlemine girmeden önce iyi temizlenmiş, rutubeti her yerinde eşit olmalıdır. Şardonlama işlemi yaygın olarak kuru kumaşlara uygulanmakla beraber istenildiğinde nemli, yaş veya üzerine bazı preparatlar emdirilmiş kumaşlara da uygulanabilir. Burada amaç, istenilen yapıda kumaşı oluşturmaktır. Bu amaçla kumaş üzerinde her türlü ön işlem yapılabilir.

Şardonlama Makinesinin Kısımları

Şardonlama makineleri piyasada iki şekilde bulunur:

1. Tek tamburlu şardonlama makineleri
2. Çift tamburlu şardonlama makineleri

Çift tamburlu şardonlama makineleri tek tamburlu makinelere oranla daha kullanışlı, daha verimli üretim yapan makineler olarak piyasada bulunmaktadır. Her iki makine grubunun da kısımları aynı özellikleri taşır.

Ana Tambur ve Hızı

Makinede şardonlamanın yapıldığı bölümü oluşturan tamburdur. Çapı 60-90 cm olabilen, kumaş ile aynı yönde dönen ana tamburun üzerinde 20-36 adet tarama ve kopartma amaçlı silindirler mevcuttur. Ana tambur ile kumaşın temasını sağlayan gerdirme silindirleri vardır. Gerdirme silindirleri kumaşın girdiği noktadan kumaşı gererek tambur üzerine kumaşın hangi oranda baskılanarak geçeceğini belirler. Şardonlamanın kumaş üzerindeki etkisi gerdirme ile doğru orantılıdır.

Ana tamburun üzerine dizilmiş olan tarama ve koparma silindirleri değişik sayı ve sistemlerde dizilir. Örneğin bir tarama bir koparma, iki tarama bir koparma vb. Bu dizilim elde edilmek istenen kumaş özelliklerine göre belirler. Ana tambur kumaş ile aynı yönde dönerek aynı zamanda kumaşın makine içerisindeki sevkini de sağlar. Üzerindeki tarama ve koparma silindirlerinin hızları ana tamburun hızından bağımsızdır. Ana tamburun eni şardonlanacak kumaşın enini belirler. Piyasada genellikle 240 cm’ye kadar eni olan tamburlu makineler mevcuttur. Ana tamburun üzerinde tarama ve koparma silindirlerinin takılacağı yataklar bulunur. Bu yatakların bağlı bulunduğu sistemde silindirlerin dönüşünü sağlayan silindir kasnakları ve kasnakları tahrik eden kayışlar mevcuttur.

Tarama ve koparma silindirlerinin başlarında ayrı bir kayıştan hareket alan konik başlıklar bulunur. Konik başlıklar da silindirlerin dönüş hızlarını düzenler. Kumaşın geçiş hızı ana tamburun hareketi ile beraber giriş ve gerdirme silindirlerinin hızına bağlıdır. Mevcut makinelerde kumaş geçiş hızı 40 m/dakikaya kadar çıkabilmektedir. Tamburun dönüş hızı ise 110 devir/ dakikaya kadar uygulanabilmektedir. Çift tamburlu şardonlama makinelerinde tambur yapısı aynı olmakla beraber bir pasta (kumaşın bir kez geçişinde) tamburların görevleri üç farklı şekilde düzenlenir:

1. Genellikle açık en örme kumaşlarda ve tüp kumaşlarda aynı yüzü iki kez şardonlama sistemi uygulanır.
2. Önce şardonlama sonra keçeleme amaçlı aynı yüzün işlem gördüğü sistemlerde 2 tamburun üzerindeki tarama ve koparma silindirlerinin pozisyonu ile garnitür telleri birbirinden farklı düzenlenir.
3. Sadece tüp kumaş çalışmalarında tercih edilen bir tamburda ön, diğer tamburda arka yüzünün şardonlanması amacıyla oluşturulan sistemdir. Bu sistemin uygulanabilmesi için çift tamburlu şardon makinesinin üzerinde ters çevirme sistemi mevcuttur. Ters çevirme sistemi sayesinde birinci tamburda kumaşın A yüzü şardonlandıktan sonra kumaş ters çevirme sisteminden geçerek ikinci tambura gider. Bu tamburda da kumaşın B yüzü şardonlanır.

Koparma Silindirleri

Koparma silindirleri ana tambur üzerine monte edilmiş silindirlerdir. Bu silindirlerin üzerinde kumaşa yapılacak şardonlamanın özelliklerine göre seçilmiş garnitür telleri (metal şardon telleri) mevcuttur. Ana tamburun hızıyla orantılı bir hızda dönen silindirler üzerindeki teller yardımıyla şardonlama işlemini gerçekleştirir. Silindirler üzerindeki teller, kauçuk veya keçe üzerine yapışıktır. Bu şekilde silindir üzerine sarılarak şardonlama işlemine hazırlanır.

Koparma silindirlerinin üzerindeki garnitür tellerinin ucu tamburun dönüş yönünün tersinedir. Bu nedenle teller ipliklerin derinine kadar girerek lifleri çeker Şardonlamanın etkisi koparma silindirleri ile belirlenir. Koparma silindirlerinin kumaş yüzeyinden dalarak lifleri çekme işlemini gerçekleştirmesi sırasında kumaştaki gerginlik de büyük önem taşır. Şardonlama sırasında germe ve çekme silindirlerinin hızları ayarlanarak kumaşın tambur üzerine uygun baskıda yapışması sağlanır. Gerginin gereğinden fazla olması hâlinde kumaşın zarar görmesi söz konusudur.

Tarama Silindirleri

Kumaş yüzeyinden kaldırılmış olan liflerin düzgünleştirilmesi şardonlamanın devamında koparma silindirlerinin görevini daha iyi yapmasını sağlar. Ayrıca şardonlama sırasında koparma silindiri tarafından tutulmuş olan liflerin garnitür tellerinin arasından zarar görmeden çekilmesini sağlar. Tarama silindirlerinin üzerindeki garnitür tellerinin ucu tamburun dönüş yönü ile aynıdır.Bu şekilde dönerek bilinen tarama işlemini yapar. Tarama silindirlerinin dönüş hızı koparma silindirlerinde olduğu gibi ana tamburun dönüş hızıyla orantılıdır.

Kumaşın Geçiş Hızı ve Gerginliği

Kumaşın geçiş hızı yapılacak şardonlamanın türüne göre belirlenir. Gerginlik ise ana tambura kumaşı besleyen ve ana tamburdan kumaşı çeken bir çift silindir ile sağlanır. Bu silindirler örme ve dokuma kumaşların şardonlanmasında girişte ve çıkışta birer tane olmakla beraber uzun tüylü kumaş yapımı sırasında ana tamburun üzerinde sağda ve solda birer tane daha olmak üzere dört adettir. Bunun nedeni kumaştan uzun tüy çekimi sırasında (peluşşardonu) kumaşın ana tambura boylu boyunca yapışmasına engel olmaktır.

Uzun tüyler nedeniyle kumaş tarama ve koparma silindirlerine sarılarak parçalanır. Buna engel olmak için kumaş kısa aralıklarla ana tambura temas ederek peluşşardonlaması yapılır. Şardonlama sırasında germenin fazla yapılması kumaşın aşırı şardonlanmasına, bundan dolayı da fazla mukavemet kaybetmesine neden olur. Bu yüzden şardonlama sırasında gerginlik ayarı çok önemlidir.

Diğer Kısımlar

Kumaşın düzgün şardonlanması için makine konstrüksiyonunda destekleyici kısımlara ihtiyaç vardır. Bunlar:

• Fırça tertibatı: Kumaşın yüzeyinde olabilecek yabancı maddeleri temizlemek (dokuma artıkları, çevreden gelebilecek sert cisimler vb.), kumaş yüzeyindeki tüyleri şardonlama kolaylığı sağlamak için düzgünleştirmek, ayrıca garnitür tellerine yapışan lifleri temizlemek fırça tertibatının görevidir.
• Metal ikaz detektörleri: Dokumadan veya depolamadan gelebilecek gücü teli kırıkları ve benzeri metallerin hassas olan garnitür tellerine zarar vermeden fark ederek makineyi durdurur.
• Kumaş geçişini düzenleyen tertibat: Kumaşın geçişini düzenleyen sistemdir. Kumaşın makineden sağa sola kaymadan düzgün geçmesini sağlar.
• Vakumlama: Kumaş yüzeyinden kopan lif parçacıklarının kumaşa yapışmaması, garnitür tellerinin arasını doldurmaması için elektrikli süpürgede olduğu gibi bir emiş tertibatı mevcuttur. Buradan vakumlanan elyaflar makinenin yanında bulunan elyaf toplama torbalarında toplanır.

Şardonlama Çeşitleri

Günümüzde tüy yüksekliği şardonlama efekti dikkate alındığında çok çeşitli şardondan bahsedebiliriz. Şardon çeşitleri;

1. Velur şardonu,
2. Peluş şardonu,
3. Kadife şardonu,
4. Keçe şardonu,
5. Polar şardonudur.

Burada temel prensip moda duygusu ve müşteri talebi doğrultusunda şardonlama yapmaktır. Yapılacak şardonlamanın belirlenmesinden sonra istenilen şardonu elde etmek için yalnızca makine hızı ve ayarlarında yapılacak değişiklikler yeterli olmaz. Ayrıca silindirlerin, garnitür tellerinin hatta makine konstrüksiyonunun üzerinde değişiklikler yapmak gerekebilir. Bu nedenle şardon çeşitlerine uygun çalışmayı belirlemek uzun çalışmaların teknik anlamda daha fazla bilginin gerektirdiği bir durumdur.

Şardonlamada Pasaj Sayısı

Şardonlamada pasaj sayısı işletmelerde pas olarak bilinir. Bir şardonun pas sayısı arttıkça kumaştaki tüylenme artacaktır. Her pas kumaşta daha fazla tüyün yüzeye çıkmasını sağlar. Fazla tüylenme dokumasında veya örmesinde planlanmış olan kumaşlarda sorun çıkarmazken bu amaçla dokunmamış kumaşlarda önemli mukavemet kayıplarına yol açar. Çok tüylü (peluş vb.) kumaşların elde edilmesi bu amaçla tasarlanmış ve dokunmuş kumaşlar ile yapılır. Aksi takdirde pas sayısı arttırılarak kumaşı fazla tüylendirmek kumaş için sakıncalı bir durumdur.