TER HASLIĞI TESTİ

Tekstil ürünleri kullanım esnasındaki yıkama, kurutma, ütüleme ve terleme gibi üretim dışı faktörler karşısında dayanıklı olmalı ve rengini korumalıdır. Renk atması ve solma eşiği düşük olan kumaşlar; üreticiler, markalar, firmalar ve tüketiciler açısından oldukça sıkıntılı bir sorundur. Peki kumaşlarda renk atması ve sararma neden olur? Kumaşların renk dayanıklılığı (mukavemeti) nasıl ölçülür? Hangi kalite kontrol testleri uygulanır?

Ter; su, tuz (NaCl), ürik asit, şeker, askorbik asit, üre, aminoasitler ve laktik asitten oluşan bir vücut sıvısıdır. Kimyasal yapısında 2-metilfenol (o-kresol) ve 4-metilfenol (p-kresol) gibi koku veren maddeler bulunan ter, vücuttan atıldığı ilk zamanlar asidik yapıdadır. Fakat zamanla oluşan bakteriyel faaliyet sonucunda amonyak miktarı artarak bazik hâle geçer. Kumaşlardaki boyarmaddeler, asidik ve bazik özellik gösteren terden etkilenerek renk atması ya da sararma gibi tepkimeler gösterir. Bu yüzden tere karşı renk haslığı testlerinde kumaş numuneleri asidik veya alkali (bazik) çözeltiler kullanılır.

Özellikle yaz aylarında güneş ışığı ve terleme etkisiyle boyarmaddeler solma etkisi yaparak terleyen bölgelerdeki kumaşlarda renk açılmaları, sararma ve solma gözlemlenir. Uygun boyarmadde kullanımı ile renkli giysilerdeki renk atması engellenebilir.

Ter Haslığı Testinin Amacı

Boyalı veya basılmış tekstil mamulünün, kullanımı sırasında insan vücudundaki ter ve sıcaklıkta kendi rengini veya yanındaki renk üzerinde bir lekelenme yapıp yapmadığını görmektir.

Bu test, boyalı materyalin terlemeye karşı direncini ölçülmesi için kullanıcı tarafından yapılan ve çok gerekli olan bir testtir çünkü terlemeye maruz kalmayan hiçbir giysi yoktur. Test edilecek numunenin kumaşın ter haslığına göre (standartlara uygun) muamelesi sonucu renginde bir değişiklik olup olmadığı ve kullanılan refakat kumaşına renk verip vermediği, renk verdiyse uluslararası standartlar ölçüsü içinde kalıp kalmadığı kontrol edilir.

Refakat Kumaşı İle Numuneyi Dikme

Ter haslık testi iplik, elyaf, çile, örme kumaş, dokuma kumaşa yapılabilmektedir. Test yapılacak materyalin durumuna göre test işlemi yapılmaktadır.

Refakat kumaşı esas ölçüm yapılacak renkli numunenin aynı ortamda bulunabileceği diğer materyallere karşı davranışının tespit edilmesi için değişik materyallerden yapılmış bezlerdir. Denemelerde esas numuneye dikilerek kullanılır. Aşağıda belirtilen elyaflardan dokunmuş, standartlarda belirtilen sıklık ve gramajlarda kumaşlardır.

Yün

Poliakrilik

Polyester

Naylon

Pamuk

Asetat

Tablo:1.1 Refakat bezi

1-Deneye tabi tutulacak tekstil mamulü kumaş ise

Çok lifli refakat bezi kullanılacak ise test numunesinden 40 mm x 100 mm boyutlarında örme veya dokuma kumaş deney numunesi kesilir ve kullanım yüzeyi aynı boyutlarda kesilmiş olan multifiber refakat kumaşının üzerine yerleştirilerek kısa kenarın altından ve üstünden refakat bezi ile birlikte sağlamca dikilir.

Atkı ve çözgü yönünde düzgün olarak kesilmiş olan numune test için kullanılacak olan multifiberdeki her bir elyafa temas etmelidir ve numune kumaş kenarından 5 cm içeriden alınmış olmalıdır.

Test edilecek test numunesi üzerinde işaretleme ve leke olmamalıdır. Numune kumaş multifibrenin kısa kenarından dikilmelidir.

Tek lifli refakat bezi kullanılacak ise test numunesinin cinsine uygun olarak 40 mm x100 mm boyutlarındaki tek lifli iki adet refakat bezi (bk. Tablo 1.1) arasına 40 mm x 100 mm boyutlarındaki örme veya dokuma kumaş deney numunesi yerleştirilir ve kısa kenarlarından altından ve üstünden refakat bezi ile birlikte dikilir.

Kumaşın iki yüzü farklı ise iki yüzüne de aynı testler uygulanır.

Kumaş baskılı ise büyük desenin her bir rengi için yukarıdaki işlem tekrar edilir.

2-Deneye tabi tutulacak tekstil ma mulü iplik veya açık elyaf ise

Kullanılacak refakat bezleri tartılır ve kütlesinin yaklaşık olarak yarısı kadar kütlede iplik veya elyaf numunesi alınır.

Çok lifli refakat bezi kullanılacak ise 40 mm x 100 mm boyutlarındaki çok lifli kumaş ile 40 mm x 10 mm boyutlarındaki boyanamayan kumaş (polipropilen) arasına konulur ve dörtkenarı boyunca dikilir.

Numuneleri Ter Çözeltilerinde Bekletme

Ter Çözeltileri Hazırlama

Ter haslık testi için alkali (baz) çözeltisi ve baz çökeltisi olmak üzere iki çözelti hazırlanır.

Alkali (Baz) Çözeltisi Hazırlama:

0,50 g/l Histidine monohydrochloride monohydrate (C6H9O2N3 2HCI H2O)
5,00 g/l Sodyum klorit (NaCl)
2,50 g/l Disodyum hidrojen orthophosphate dihydrate (Na2HPO42H2O)

Yukarıda belirlenen miktardaki kimyasal maddeler hassas terazi ile tartılır.

Kimyasallar 1 litrelik mezurda destile su ile çözülür ve daha sonra 1,5 litrelik kaba aktarılır. pH değeri gerekirse 0,1mol/l (N) sodyum hidroksit (NaOH) ile 8’e ayarlanır. pH 8’e 0,1 mol/l (0,1 N) sodyum hidroksit ile ayarlanır.

Asit Çözeltisi Hazırlama:

0,50 g/l Histidine monohydrochloride monohydrate (C6H9O2N3 2HCI H2O)
5,00 g/l Sodyum klorit (NaOH)
2,20 g/l Sodyum di-hidrojen phosphate dihydrate (NaH2PO42H2O)

Kimyasallar 1 litrelik mezurda destile su ile çözülür ve daha sonra 1,5 litrelik kaba aktarılır. pH değeri gerekirse 0,1 mol/l (N) sodyum hidroksit NaOH ile 5,5’e ayarlanır.

Bekletme Şartları

Birleşik numuneler beherlere yerleştirilir. Beherlere numunenin 1:50 olacak şekilde çözelti eklenir. Baget yardımı ile ara sıra karıştırarak 30 dakika bekletilir.

Ter haslığı yapılmak üzere kumaş ile multifiber kumaş parçası, her bir deney numunesi oda sıcaklığında, içinde standartlara uygun asit çözeltisi ve alkali çözeltisi içine daldırılarak ıslanması için 30 dakika bekletilir. Her bir “asit” ve “alkali” için test numunesinin ayrı kaplarda ıslanması sağlanır.

Fazla Çözeltiyi Uzaklaştırıp Bekletme

Ters numunesi üzerindeki fazla suyu uzaklaştırmak için test parçası deney numunesini bir cam veya akrilik plaka üzerine düzgün bir şekilde yerleştirdikten sonra bir baget yardımı ile fazla su uzaklaştırılır.

Perspirometredeki cam veya akrilik plaka, numune üzerine konur. Bu şekilde hazırlanmış numuneler arasına bir plaka yerleştirilerek toplam 10 adet test numunesi bir arada test edilebilir.

Perspirometre; Birleşik test numunesi iki cam plaka arasına yerleştirilir. Tam bir test işlemi gerçekleştirmek için yeteri kadar test örneği bulunmasa dahi 21 cam veya akrilik reçine plakanın tümü kullanılmalıdır. Bir test işleminde 10 test örneğinin aşılmaması gerekmektedir. Plakaların üzerine standartlara uygun toplam 5 kg (12,5 kPa basınç) ağırlık yerleştirilerek perspirometre ağırlığı sabit tutan konumda kilitlenir. Kilitlenir kilitlenmez ağırlık kaldırılır.

Birleşik deney numunesini içeren perspirometre etüv içerisine yerleştirilir ve 37 ˚C ± 2 ˚C sıcaklığında etüvde 4 saat bekletilir.

Etüvden çıkarılan birleşik deney numunesi yalnız kısa kenarından biri dikili kalacak şekilde açılarak 60 ˚C’yi aşmayan sıcaklıkta, kurutma rafında veya etüv içinde asılarak kurutulur.

Ter Haslık Testin Değerlendirilmesi

Ter haslık test sonucunu doğru olarak, uluslararası standartlara uygun olarak değerlendirilmesi için D65 ışık kaynağı olan ışık kabinine ve gri skalaya ihtiyaç bulunmaktadır.

Işık Kabininde D65 Gün Işığında İnceleme

Tekrarlanabilen şartlar altında gölge ve renk farklılıklarının incelenebilmesi için deney numuneleri, değerlendirme kabinine alınır ve görsel olarak renk farklılıkları incelenir. Burada amaç gün ışığını verebilen bir aydınlatma altında numuneyi kontrol edip değerlendirmektir. Işık kabinlerinde müşteri taleplerine uygun olarak farklı ışık kaynakları bulunmaktadır. Bu ışık kaynaklarından D65 gün ışığını temsil etmektedir.

Gri Skala’ya Göre Değerlendirme

Renk haslık testlerinin değerlendirilmesinde deney sonuçlarının saptanması için gerekli standart derecelere sahip değerlendirme skalalarıdır. Gri skala, derece derece koyulaşan veya açılan gri renkler içerir. Bunlar 1 ile 5’e kadar numaralandırılmıştır. “1”değeri en düşük haslığı, “5” değeri ise en yüksek haslığı göstermektedir.

Gri skalaya göre değerlendirme aşağıdaki gibidir:

4/5	derece	iyi
4	derece	orta
3/5	derece	biraz kötü
3	derece	sınır değer
2/5	derece	siyahlar	işin okey diğer renkler için ret
2	derece	kötü
1/5	derece	çok	kötü
1	derece	çok	kötü

Değerlendirmelerde iki ayrı “gri skala” kullanılır. Bunlardan biri test sonucu boyalı materyalin renginde meydana gelen değişikliği ölçmeye yaramakta olup “solma skalası”, diğeri ise boyalı materyalin kendisine bitişik refakat bezini kirletme derecesini ölçmeye yarayan “lekeleme (akma) skalası”dır.

Boyalı veya baskılı tekstil materyalinin kendisi ile aynı veya farklı cinsten boyanmış bir tekstil materyali (refakat bezi) ile sıkıca temasta olacak şekilde üretim veya kullanma esnasında rastlayacağı koşullar altında çeşitli maddelerle etki ettirilir. Boyalı örnekte meydana gelen renk değişikliği ve boyanmamış örneğe akma derecesi bu gri skalalarla saptanır.

Akmanın (lekelemenin) değerlendirilmesi:

• Birleşik deney numunesindeki refakat bezi sökülür ve kenarları düzgün  değil ise makas yardımı ile düzeltilir.
• Deneye tabi tutulmuş ve tutulmamış refakat bezi yan yana, aynı yönde  ışık kabinine yerleştirilir. Çok lifli refakat bezi kullanılmış ise aynı cins lifler karşılıklı gelecek şekilde yerleştirilir.
• D65 gün ışığı lambası açılır. Işığın numuneler yüzeyindeki düzleme 45°lik açı ile gelmesine dikkat edilir. Bunun için ışık kabini içerisinde 45°lik açıya sahip aparat kullanılır.
• Her iki refakat bezi üzerine belli kısımlarını açıkta bırakan maske ile kapatılır (kk. Resim 1.12).
• Deneye tabi tutulmuş ve tutulmamış refakat bezi arasındaki renk farkı gri skaladaki değerlerle gözlemlenerek karşılık gelen değer haslık derecesi olarak kabul edilir. 5, 4 gibi dereceler verilebildiği gibi renk farkı birbirini takip eden değerler arasında kalıyor ise 4/5, 2/5. 3 gibi değerlendirme derecesi de verilir. Bu değerlendirme için akma (lekeleme) skalası kullanılır.
• Çok lifli refakat bezi kullanılmış ise her bir lif cinsi için ayrı ayrı değerlendirme yapılır.

Solmanın değerlendirilmesi:

• Deney yapılmış numunenin kenarları düzgün değil ise makas yardımı ile düzeltilir.
• Deneye tabi tutulmuş ve tutulmamış numune yan yana, aynı yönde ve düzlemde ışık kabinine yerleştirilir.
• D65 gün ışığı lambası açılır. Işığın numuneler yüzeyindeki düzleme 45o lik açı ile gelmesine dikkat edilir. Bunun için ışık kabini içerisinde 45°lik açıya sahip aparat kullanılır.
• Her iki numunenin üzerine belli kısımlarını açıkta bırakan maske ile kapatılır.
• Deneye tabi tutulmuş ve tutulmamış numuneler arasındaki renk farkı, gri skalada karşılık gelen değer haslık derecesi olarak kabul edilir. 5, 4/5, 4, 3/5, 3. 2/5, 2. gibi dereceler verilebildiği gibi renk farkı birbirini takip eden değerler arasında kalıyor ise 4/5, 2/5, 3 gibi değerlendirme derecesi de verilir. Bu değerlendirme için “solma skalası” kullanılır.

Değerlendirmeyi 2. Kişiye Gösterme

Değerlendirmenin doğruluğu açısından deney numunesi gri skalada ikinci bir kişi tarafından değerlendirilir ve sonuçlar karşılaştırılır. Farklı sonuçların elde edildiği
durumlarda ortalama değer, sonuç olarak kabul edilir.