Kirkitli Dokumalar Nedir
El dokumalarının dokumasında; atkı ipliğini ve ilmekleri sıkıştırmak amacıyla kullanılan araca ‘Kirkit’ ve bu aracın kullanıldığı el dokumalarına da ‘Kirkitli Dokumalar’ denilmektedir.
Kirkitli Dokuma Tarihçesi
Dokumacılık çok eski sanatlardan biridir. İlk insanlar vücutlarını dış etkenlerden korumak için hayvan derilerini kullanmışlardı. Önce hayvan postları ve deriyle daha sonrada bitki sap ve lifleriyle dokuma yapmayı öğrenmişler. Bitki saplarıyla başlayan dokumacılık, yün ve pamuktan dokumalarla günümüze kadar gelmiştir. Elde edilen lifler uzun olmadığından dokumaya elverişli değildi. Bitkisel veya hayvansal liflerin birbirine eklenerek iplik yapılması, istenilen uzunlukta dokumalar yapma olanağı vermesi bakımından önemli bir buluş olmuştur.
Bilinen en eski halı, M.Ö. 5-3 yüzyıllar arasında Orta Asya’da dokunan ve dokunduğu bölgenin adını alan PAZİRİK halısıdır. Kirkitli dokumaları bulan ve geliştirenler Türklerdir. Kirkitli (kilim-cicim-sumak-zili, halı) dokumalar, Türklerin Orta Asya’dan göç etmesiyle dünyaya yayılmıştır. İnsanların, konutların döşenmesinde örtü ve yaygı gereksinimlerini karşılamak amacıyla yün ipliklerini birbiri arasından bir alt bir üst geçirerek ilk önce kilim yaptıkları, sonradan da bu ipliklerin arasına kısa yün ipliklerini düğümleyerek halıyı buldukları sanılmaktadır.
Geleneksel Türk El Sanatları, Anadolu’nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla, kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Dokumacılık Anadolu’da çok eskiden beri yapıla gelen, çoğu yörede geçim kaynağı olmuş ve olmaya devam eden bir el sanatıdır. Kilim, cicim, zili, sumak ve halı dokumalar bu güne kadar, dağınık olarak Türkiye’nin hemen her yerinde dokunmuş ve dokunmaktadır. Türkiye’nin doğal koşullarının değişik ve tarih boyunca çeşitli kültürlere yuva olmasından dolayı bu dokumalar, teknikleri ve desenleri bakımından çok çeşitlidir. Ancak bölge özellikleri göstermekte ve geleneksel olarak yapıldıkları için bilhassa desen bakımından çok az değişmektedir. Bu nedenle kolaylıkla tarihsel sıralama yapılamamaktadır. Sadece renklerinden, sentetik boyaların ülkemize giriş tarihi olan 1880 ve 1890 sonrası veya öncesi olarak tarihlendirme yapılabilmektedir. Bu da her zaman geçerli olamaz.
Kirkit – Halı dokumaya yarayan bir araç
Kirkitli Dokuma Çeşitleri
Düz kirkitli dokumalar Kilim, Cicim, Zili, Sumak, Halı şeklinde sıralanmıştır. Kilim, kendi içinde dokunuş özeliklerine göre farklı gruplara ayrılır. Cicim dokumada dokunuş özellikleri bakımından çeşitlilik göstermektedir. Sumak dokuma dört çeşitte dokunup üretilmektedir. Genellikle sumak diğer dokumalar içinde yardımcı süsleme gibi kullanılmaktadır. Düz kirkitli dokumalar, farklı dokuma teknikleriyle oluşturulmasına karşın genel olarak kilim adıyla bilinmektedir. Buda yanlış bir bilgidir. Dokunuş ve kullanım özellikleri bakımından hepsinin karakteristik özellikleri farklıdır. Anadolu’da dokunan kilimler desen özelliklerine göre Türk, Yörük, Türkmen ve Afşar gibi isimlerle anılırlar. Yalnız bu kilimlerde, bir motif değişik isimler alarak hepsinde kullanılabilir. Aynı isimde olup da farklı, hiç birbirine benzemeyen birçok motiflere de rastlanmaktadır