MAKROME ÖRGÜ TEKNİĞİ

Makromenin Tanımı ve Tarihçesi

Arapça bir sözcük olan makrome, araç kullanmadan elle yapılan ve birbiri arasından geçirilen ipliklerin oluşturduğu bir sanatıdır. İnsanoğlunun ilk düğümü hangi amaçla ve ne zaman attığı kesin olarak bilinmemektedir. Sarmaşık veya lifleri birbirine bağlamak, iki şeyi birbirine eklemek ihtiyacıyla başladığı sanılmaktadır. Düğüm ile ilgili eldeki ilk örnek MÖ VII. ve VIII. yüzyıllardan kalma pasifikte bulunan Hunlara ait at cesetlerinin kuyruklarındaki düğümlerdir.

Makromenin geçmişi eski Mısır’a kadar uzanır. Mısırda MÖ 3000 yıllarında değerli halılar böyle düğümlerle işlenmiştir. MÖ 900–609 yılları arasında Asurlular tarafından da kullanılmıştır. Asurlular bu dönemlerde düğümlerden oluşmuş püskülleri olan tunikler ve düğümlü giysiler giyerlerdi. Av ve savaş giysileriyle atların örtülerini de sık düğüm ve kalın püsküllerle süslerlerdi. İnka İmparatorluğunda da ondalık bir sisteme dayanan düğüm sistemi geliştirilmişti.

Orta Çağda özellikle XIII. ve XIV. yüzyıllarda makrome Arapların etkisiyle Güney Avrupa’ya girmiştir. Yine XIV. yüzyılda Fransa’da makromeye çok önem verilmiş ve bu yüzyılda makrome dokumadan ayrılıp kendi başına bir sanat olmuştur. Özellikle denizciler etkileyici düğümleri ile bu sanatı geliştirmişlerdir. XVI. yüzyıldan başlayarak makrome yayılmaya başladı. Böylece düğüm teknikleri değişti, gelişti, güzelleşti. XVIII. yüzyılda unutulur gibi olduysa da XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın başlarında makrome yeniden eski önemine kavuşmuştur.

Türklerde makrome MÖ 850 yıllarından itibaren kullanılmaya başlamıştır. Anadolu’ya yerleşmelerinden sonra kadın baş süsleri, çarşaf, havlu ve peşkir kenarları, entariler, kaftanlar ve cepkenlerin kol, yaka ve etek uçları çeşitli düğümlerle oluşmuş harçlarla süslenmiştir. Günümüzde okul programlarında yer alan makrome gelişimini, kullanım alanlarını genişleterek devam ettirmektedir.

Makromenin Kullanıldığı Yerler

Günümüzde tekstil ve örme sanatının ilk basamağı olarak görülen makrome, ilk çağ- lardan itibaren farklı alanlarda kullanılmıştır. Bu alanlar şunlardır:

•  Haberleşme :İlkel toplumlar, yazıyı bilmedikleri dönemlerde makrome düğümleme tekniklerini yazı harfleri gibi kullanarak haberleşme sağlamışlardır.
•  Arşivleme : Eski Perulular, Çinliler, Meksikalılar bilgileri kaydetmek, sonraki nesillere aktarmak ve haberleşmek için makrome düğüm tekniklerini kullanmışlardır. Örneğin, beyaz renkli ip barışı, kırmızı tehlikeyi ve savaşı, yeşil bolluğu ve mutluluğu, siyah ölümü ifade etmekteydi.
•  Matematik: Kullanılan her düğüm tekniği bir sayıyı simgelemiştir. Düğümleme teknikleri ile onluk sistemde sayıların katlarını bile ifade etmek mümkün olmuştur.
•  Avcılık: İnsanlar makromedeki düğümleme tekniklerini ağ yapımında uygulayarak karalarda, akarsularda ve denizlerde avlanmışlardır.
•  Denizcilik: Deniz ulaşımının yelkenli gemilerle yapıldığı dönemlerde, makrome düğüm tekniklerinden yararlanılmıştır. Yelkenlerin ve halatların bağlanmasında makrome düğüm tekniklerinden esinlenerek yeni sağlam düğümler geliştirilmiştir.
•  Süsleme: Makrome ilk çağlardan beri çeşitli ihtiyaçları gidermede kullanılmıştır. Günümüzde de giyim, çarşaf, masa örtüsü ve dekoratif eşya süslemelerinde önemli rol oynamıştır.
•  Batıl inançlar (sihir- büyü yapma): Düğümün bağlayıcı özelliği, dini açıdan iki varlık arasındaki bağı simgelemek amacıyla kullanılmıştır. İnsanlar düğümün yapılış amacına göre iyi ve kötü etkisine inanmışlardır.

Makromede Kullanılan Araçlar

Makromenin en büyük avantajlarından biri araç gerektirmemesidir. Ancak düğümlerin düzgün olması ve kolay çalışılabilmesi için ipliklerin gergin olmasını sağlayacak bir makrome tahtasına ihtiyaç vardır. Sadece makrome için yapılmış bu aracı bulmak kolay değildir.

• Makrome Tahtası: İpleri germek için pratikte kapı veya pencere kolu, sandalye arkalığı, kanepe kolçağı kullanılabilir. Ancak makrome tahtası üzerinde çalışmak daha kolay ve başarılı olur. Makrome tahtaları düz veya eğimli, kareli makrome tahtası olmak üzere ikiye ayrılır.
  1.  Eğimli makrome tahtası
  2.  Kareli makrome tahtası

Düz veya eğimli çalışılmış kalın suntadan yapılmış, üzerleri süngerleşip kumaşla kaplanmış, taşıması kolay makrome tahtaları en kullanışlı olanlarıdır. Özellikle üzeri düzgün karelere bölünmüş tahtalar, desen çalışmalarında, şekillerin muntazam olmasında, motiflerin aynı büyüklükte çalışılmasında işlerimizi kolaylaştırır. İğne batabilecek yumuşaklıkta bir tahtaya kareli kâğıt yapıştırarak veya önce sünger sonra kumaşla kaplayarak kendinizde bir makrome tahtası yapabilirsiniz.

• Çözgü Çerçevesi: Makrome iplerinin çilelerini açmak için kullanılan, iplerin birbirine karışmasını önleyen aynı boyda olmalarını ve kolay kesilmelerini sağlayan makromeyi çok yapanların işlerini oldukça kolaylaştıran araçlardır. İstenilen ip uzunluğuna göre germe işlemi çerçevenin farklı bölümlerinden gererek ayarlanır.(Resim 1.1),

 

 

• İp Askısı : İyi düzenlenmiş bir çalışma alanı makromede verimi artırır. Kullanılacak ipi daha rahat bulabilmek kişiyi işten uzaklaştırmaz. Oysa kullanacağı ipi bulamayan makrome örücüsü ilhamını kaybederek işinden uzaklaşabilir. İşte makromede rahat çalışmayı sağlayan bir araç- ta ip askılarıdır. Farklı şekillerde olabilir.(Resim 1.2a-2b) Pek çok ipi bir arada kolaylıkla erişilebilecek ve görülebilecek yerde tutabilmek için bir ip askısı yapılabilir

 

Makrome Yapımında Kullanılan Gereçler

Makrome çalışmalarının çok zevkli olmasının yanında gereç yönünde sınırsız seçeneklerin bulunması bizler için büyük avantajdır. Bu sınırsızlık makrome örgüsünün hiç uygulanmamış yeni modellerin tasarlanmasına ve yapılmasına imkân verir.(Resim 1.3) Bulmakta zorluk çekmeyeceğiniz bu gereçlere sizler de evinizden farklı yardımcı gereçler ekleyebilirsiniz.(Resim 1.4)

• İplikler : Makrome çalışırken en önemli konu amaca uygun ip seçimidir. Makrome için temel iplik üç bükümlü ipliklerdir. Makrome çalışmalarında, düğüm yapılabilen her çeşit iplik ve lifler kullanılabilir. Modern lif teknolojisinin doğal, sentetik ve suni ipliklere kazandırdığı kalite ve çeşit zenginliği ile makrome daha çekici hâle gelmiştir. Hemen her çeşit ip ile makrome yapılırken büküm sıraları düzgün ve sık olanları makrome için en uygun olanlarıdır. Bükümlü iplikler, düğümlerin gerilimine daha iyi dayanabilir. Makrome örmeye yeni başlayanlara çok kalın ve çok ince ipler önerilmez. Çünkü ince iple örgü yavaş ilerler, sıkıcı olur. Kalın iple yapılan makromelerde ise estetik görünüm çabuk bozulabilir. Günümüzde makromenin kullanım amacına ve ürünün cinsine göre iplik seçmek mümkündür.
• Doğal Lifler: Makromede kullanılan bitkisel(selüloz asıllı) ipliklerin başında tohum liflerinden elde edilen pamuk iplikleri gelir. Paket iplikleri, ağ iplikleri, merserize iplikler, merserize şerit, merserize kordonlar ve kordonlar bu gruba girer. Gövde liflerinden elde edilenler keten, kenevir(sicim ve kırnaplar), jüt ve ramidir. Yaprak liflerinden de sisal vardır. Protein asıllı ipliklerden en çok kullanılanı yünlerdir. Çok bükümlü örgü yünleri, halı yünleri ve makarna yünlerini kullanabilirsiniz. İpek ipliklerde bu gruptadır. Ürün türüne göre çamaşır ipekleri, ipek kordonlar yalnız veya diğer ipliklerle karışık olarak kullanılır. Doğal ipliklerden yün yumuşak ve esnek bir dokuda olduğundan düğümlenmesi özen gerektirir. Diğer doğal iplikler sert bir dokuya sahiptir. İyi düğüm tutar, kolay açılmaz. Doğal ipliklerin tercih edilmelerinin bir nedeni de ilginç doku özelliklerine ve organik kaliteye sahip olmalarıdır. Ayrıca kolay boyanır.
• Sentetik ve suni lifler :Makromede kullanılan sentetik ipliklerden naylon, poliakrilonitril(orlon), polipropilen, polietilen sayılabilir. Suni liflerden oluşanlar arasında reyon ve viskoz suni iplikler vardır. Suni ve sentetik ipliklerde yapılan düğümler, genellikle kolay açılma eğilimindedir. Naylon iplikler parlak bir yüzeye sahiptir. Düğümlenmesinin zor olmasına karşılık iyi sıkıştı- rılırsa güzel çalışmalar ortaya çıkar.
• Madensel ipler: Fantezi işlerde kullanılan altın ve gümüş tel karışmış iplikler ve sim kordonlardır. Gü- nümüzde oldukça fazla yapı ve renkte madensel iplik çeşidi bulunmaktadır.

Makromede Kullanılan Yardımcı Gereçler

Makromede kullanılan yardımcı gereçlerin en çok kullanılanları boncuklar ve halkalardır. Ayrıca yapılacak ürüne uygun farklı yardımcı gereçlerde kullanılabilir. Örneğin, nazarlıklara küçük çanlar takılabilir, gazetelik kenarlarına hazır harçlar geçirilebilir. Yardımcı gereç sayısı yapılacak işe ve makrome örücüsünün yeteneğine ve bilgisine göre değişir.

•  Boncuklar: Makrome çalışmalarını daha cazip hâle getirmek ve monotonluktan kurtarmak için kullanılan bu süsleyici unsurlar, değişik renklerde ve değişik büyüklerdedir. Önemli olan ürüne ve iplik cinsine uygun boncuğu seçebilmektir. Göz boncukları, tahta ve cam boncuk kullanılır.

 

 

• Halkalar: Plastik, tahta ve metal halkalar ürüne başlayabilmek veya onu bir yere asabilmek için kullanılır. Sadece süsleyici unsurlar olarak veya çalışmaya biçim kazandırmak için de kullanılır.

 

 

 

Makromenin Sağladığı Faydalar

Makrome temel düğüm teknikleri ile yapılan çalışmaların sağladığı faydaları sıralayacak olursak;

•  Bütçeye katkı sağlar.
•  Yaratıcı gücü ve yeteneği geliştirir.
•  Boş zamanları değerlendirir.
•  Eldeki artık malzemelerin değerlendirilmesini sağlar.
•  Sanata olan ilgi gelişir.

Makrome İp Uzunluğu Hesaplama

Makrome çalışmalarına başlamadan önce iplerin belirli boylarda kesilmesi gerekir. Hesaplanmadan kesildiklerinde, çalışmaların yarısında, düğümlendikçe kısalan ipler bitebilir, ek yapmak gerekebilir. Çok uzun kesilmişlerse işin bitiminde gereksiz uzunluklar kalacak ve bu ipler çoğu zaman değerlendirilemeyecektir. Ekonomik açıdan iplerin hesaplanarak kesilmesi gerekir. Desen özelliği ip uzunluklarını etkiler. Örneğin, “seyrek örümcek doku” da düğümleme sırasındaki kısalama daha az olur. Sık sarma dizelerle yapılan bir desen çalışması ipleri daha çabuk kısaltacaktır. İp ve desen özellikleri düğüm fire payında farklılıklar yarattığından, ip uzunluklarını doğru hesaplayabilmek için belli ölçülerde keseceğiniz iplerle örnek çalışmalar yapın.

Hazırlık Düğümü Atma

Makromeye başlamadan önce ipleri uygun uzunluklarda kesip çalışmaya hazır hâle getirdikten sonra örücülüğün ilk işlemi olan hazırlık düğümleri atmak önemlidir. İpler çalışmaya değişik şekillerde hazırlanabilir:

•  Belirli ölçülerde kesilip çift kat yapılmış ipleri gerilmiş bir ip üzerine hazırlık düğümleri atarak
•  Belirli ölçülerde kesilip çift kat yapılmış ipleri tahta, metal, plastik çubuk ve halkalar üzerine düğümleyerek
•  Kumaş kenarına gruplanmış iplikleri geçirerek
•  Kumaşın atkı(en) ipliklerini çekip çözgü(boy) ipliklerini uzun bırakarak makromeye hazırlık çalışması yapılır.

Makrome Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar

•  Desene göre iplik uzunluğunun ayarlanması(en ipliğinin istenilen uzunluğa kadar temizlenmesi)
•  Düğümlerin normal sıklıkta olması
•  Düğümlerin yapılmasına hep aynı taraftan başlanması
•  Hep aynı genişlikte örülmesi için düğüm aralarının aynı genişlikte olması
•  Saçak uçlarının düğümlenerek bırakılması gerekir.

Makromede Kullanılan Basit Düğüm Teknikleri

Basit Düğümler, Makromede az kullanılan ve yapılışları çok kolay olan bu düğümler, genellikle tek iple çalışılan düğümlerdir.

• El Üstü Düğümü: En basit düğüm şeklidir. Tek ip üzerine boncuk takınca, boncukların kaymaması için altlarına bir el üstü düğümü yapılır. Makrome desenleri içinde tek ip üzerine atılan ve belli aralıklarla tekrarlanan el üstü düğümleri yan yana gelince hafif, dinlendirici bir doku oluşturur.(Resim 4.1)

 

• Kangal (Bobin) Düğümü: Yanyana sarılmış iplerin oluşturduğu bir bobine veya kangala benzeyen bu düğüm tek ip üzerine veya halka oluşturarak yapılabilir.
• Saçak Düğümü: Genellikle saçak bağlamak için kullanılan bu basit düğüm file yapımında ve desen içinde doku oluşturmada da kullanılır.Çoğunlukla iki ip üzerinde yapılan bu düğüm, grup hâlinde toplanan ipleri püskül şeklinde bağlamak için de uygundur. Ülkemizde Kastamonu çarşaflarının kenarlarındaki saçaklar bu düğümle bağlandığından düğümün bir ismi de “Kastamonu düğümü” dür.