Ehram yünden dokunan, nakışlı dış giysi, baştan ayaklara kadar inen ve gözler açıkta kalacak şekilde el yardımıyla yüze bürüklenen kadın boy örtüsüdür. Eskiden yaşlı kadınlar tarafından kullanılan bu örtü günümüzde kullanılmadığından imalatı durdurulmaya başlamış fakat kullanışı yönünden sağlıklı bir kumaş türü olduğundan günümüze uyarlanarak yeni tasarımlarda kıyafetler üretiminde değerlendirmeye başlanılmıştır.
Ehram dokumacılığında kullanılan ipler (teller) in büküm işlemi(eğirme) herhangi bir makine kullanılmadan yapılmaktaydı. Böyle olunca bu iş hanımlara düşmekteydi. “Kimi ev hanımı boş zamanlarını değerlendirmek, el harçlığını çıkarmak, dolayısıyla aile bütçesine katkıda bulunmak amacı ile yün satın alır, bu yünü evinde yıkar, iplere sererek kurutur, özel yün çubuğu ile çırpar, yün tarağında tarar, teşi ile büker, iplik yapar ve götürür culfalara satardı.
Resim 1.2: Ehram dokuma
Ehramlar elle büküldüğü için incelik ve kalınlıklan büken (eğiren)kişiye göre değişmekteydi. Ehramlık iplerde büküm ne kadar ince gerçekleştirilirse o kadar kıymetli olurdu. Culfalar da buna göre iplere kıymet biçerlerdi. Ehramın bükümüne göre değeri arttığı ve iyi bükülen ip dokumada güzel durduğu için çoğunlukla ipleri ehramı dokutan kişi bükerdi. Bu yüzden ipi büken kişi büküm işlemine özen gösterirdi. O zamanlarda mahalle aralarında, kapı önlerinde elinde teşi ile ip büken hanımlara çokça rastlanırdı. Culfada iplik tartısı, tarihi akışa ve geleneğe uyularak yumurta ile yapılırdı. 4 Yumurtanın ağırlığına “I tuğt” denir 6-7 tuğttan bir ehram yapılabilir. Bu da tahmini olarak 1 kg gelirdi. Culfaya iplik götüren hanımın ipliği yumurta ile tartılır sonra ehram kendisine verilirken aynı tartı sistemi uygulanırdı.
Ehramın Dokumalar Arasındaki Yeri
Ehram, ayakçaklarla sağlanan hareket ve gücüler yardımıyla açılan çözgüler arasından mekik atılarak dokunduğu için mekikli dokumalar grubu içinde yer almaktadır
Farklı ehram çalışmaları
Ehramla İlgili Terimler
- Zincir: Ehramın her kanadının dış kenarından dört parmak içeride dökülür. Dış kenarın dört parmak kadar içerisinde olan zincirin iki yanı çizgili olur ise sulu zincir, yan çizgileri olmaz ise sadece zincir olarak adlandırılır. Yine zincir aralarında bağlantı var ise tetikli, ara bağlantıları yok ise tetiksiz zincir denir.
- Nakış: Ehramın bütününde dokuma sırasında işlenen motiflere verilen addır.
- Ehram kesme: Ehram dokuma işini bitirmektir.
- Ehram başı: Saçakların bulunduğu alt ve üst kenar uçlarıdır.
- Ehram katlama: Başları yapıldıktan sonra ehram, boyunu önce ortadan ikiye, sonra tekrar ikiye, sonra tekrar ikiye katlanır; yani boyuna üç kez ikiye katlanır. Buna ehram katlama denir. Katlama işi tamamlanan ehram bir yatağın altına konur. Amaç kat izlerinin oluşmasını sağlamak ve bu izleri korumaktır.
- Gündelik ehram: İpliği kalın, nakış kullanılmamış veya basit nakışlarla dokunmuş, gündelik olarak kullanılan ehramdır.13,5‟tan daha küçük taraklarda ve kalın ip kullanılarak dokunur.
- Gerlik ehram: Baş ehramıda denir. İpliği ince, nakışlı daha çokta ağır nakışlı olarak dokunan, sadece özel günlerde kullanılan ehramdır.13,5 veya daha yüksek taraklarda dokunur.
- Gelin ehramı: Çoğunlukla beyaz olmak üzere genel olarak açık renk yünden ağır nakışların kullanıldığı ehramdır.
- Bohça ehramı: Bir ehram çeşidi olarak değerlendirilmemelidir. Kız evi tarafında dokutturulan hediye ehramıdır. Damadın ailesi tarafından olup geline takı takmış anne, annenin eltileri, babaanne, anneanne, eltiler ve evli görümce için gelinin ailesi tarafından takıların karşılığı olarak damadın ailesine gönderilen bohçaların içerisine konur.
Farklı ehram çalışmaları
Saçak Yapımında Kullanılan Malzemeler
- İğne: İki adettir; biri dikiş iğnesi, diğeri ise yorgan iğnesidir. Dikiş iğnesi yapılan saçakları tutturmada ve dikmede; yorgan iğnesi ise saçakları oluşturacak iplikleri ehrama tutturmada kullanılır.
- İplik: İki çeşit iplik kullanılır; ehramın rengine uygun beyaz, mavi gibi nakışa uygun dikiş ipliği, diğeri ise uzatma ipliğinin renginde saçak ipliğidir.
- Makas: Zülfenin (saçak boşluğu) bölünmesi, saçakların düzeltilmesi ve boylarının eşitlenmesinde kullanılır.
- Kanat: Tezgâhta birbiri ardı sıra, uç uca dokunan iki ehram parçasından her biri.
- Ham Ehram: Dokunması tamamlanmış, fakat henüz iki kanadı birleştirilmemiş, saçakları yapılmamış ehram.
- Zülfe: Birinci kanadı dokunan ehram ile ikinci kanat arasında çözgü ipliklerinden oluşan ve dokumadan bırakılan saçak boşluğu.
- Saçak: Ehramın iki kanadının alt ve üst kısmında gordanın dışındaki dokunmamış ipliklerin adı, püskülcük.
- Saçakçı: Saçak yapan kişidir.
Saçak Yapımı
İki kanadı dokunan ham ehram, önce zülfesinden makasla kesilerek iki parçaya bölünür, bu parçalar yan yana dikilerek bir bütün hâline getirilir. Ağız sökülür. İğne ve iplik kullanılarak saçak yapılır. Ustası tarafından yapılmayınca sadece ehramın çözgü iplikleri kadar bir püskül oluşturulur. Oysa püskülün güzel olması için çözgü ipliklerine ek olarak, yine ehram ipliklerinden oluşan bir ekleme yapılır.
Resim 1.3: Ehram dokuma saçak yapımı
Önce ehramın üzerindeki üç tane saçak ayrılır, yorgan iğnesine ehram ipliklerinin kalınlığına, inceliğine göre üç, altı iplik yorgan iğnesinden geçirilerek ehramın kendi saçağındaki bu üç tanenin üzerinden ehrama tutturulur. Tutturulan bu saçaklar dikiş iğnesi kullanılarak iki kez dolandırılır, üçüncü sefer de oluşturulan saçağın üstüne sabitlenir, aynı yöntemle bir sonraki saçağa geçilir. Her iki uçtaki saçaklar bu şekilde yapılarak saçak yapma işi tamamlanır, yeni oluşturulan saçaklar ortadan kesilir. Çünkü iplikler saçak boyunda ve iki kat olmuştur; bu saçakların uçları makasla düzeltilir, saçak yapımı tamamlanmış olur.
Ehramın Yıkanması
Ehramı dokurken kirletmemeye çalışmak gerekir. Yıkanan ehram çirişten oluşan kolasını kaybeder ve kullananın üzerinde düzgün durmaz. Eğer yıkamak gerekirse önce soğuk suda bekletilir sonra sabunlu soğuk su ile iyice yıkanır, durulanır, sıkmadan ipe asılır, suyu süzüldükten sonra henüz kurumadan iki kişi tarafından çırpılır, daha sonra dört kişi ehramın dört köşesinden tutar, kırışıklıkları giderilsin diye iyice gerer, gergin bir vaziyette tekrar ipe asılarak kurutulur.
Çok hafif nemli olarak ütülenir, katlanır ve yatak arasına konur (Ki tekrar kalıp hâlini alsın.)