Tekstil, Ayakkabı ve Oyuncaktaki Tehlike; Ftalat
Ftalatlar ya da ftalat esterler, ftalik asit esterleridir. Fitalat ismi ile anılan maddeler polivinil klorür (PVC) yapımında plastiklerin esnekleştirilmesi için kullanılmaktadır. Plastiklere üretim aşamasında eklendiklerinde uzun polivinil moleküllerin birbirleri üzerinde kaymasına izin verirler. Bu esterlerin suda çözünürlükleri düşük, yağda çözünürlükleri yüksek ve uçuculukları düşüktür.
Fitalat eklenen sert plastik maddeler; yumuşak, daha kolay işlenebilen, istenilen şekilin daha rahat uygulandığı, gevrekliğin azaldığı ve daha esnek bir plastik malzemeye dönüşür. Piyasada çok çeşitli kimyasal maddeler, plastikleri yumuşatmak için kullanılmaktadır; sağlığa zararlı olmayan yumuşatıcılarda vardır ancak maliyetinin düşük olması nedeniyle; üreticiler son yıllara kadar zararlı ftalat kullanmayı tercih etmiştir. Günümüzde zararları kanıtlanan ftalat kullanımı yasaklanmıştır. Ülkemizde denetimler ithal ürünler için gümrüklerden ve piyasadan; yerli mallar için ise piyasadan ve üretim yerlerinden alınan numunelere uygulanan kimyasal testlerle yapılmaktadır.
Kullandığımız Hangi Ürünlerde Ftalat Olabilir?
Plastik hayatımızın vazgeçilmez bir parçası ve günlük yaşamımızda pek çok yerde kullanılmaktadır. Günümüzde plastik malzemelerde zararlı fitalat türlerinin kullanımı azalsa da halen piyasada bu tür kanserojen etkisi olan ürünlere rastlanılmaktadır. Bu ürünlerin kendine has kötü bir kokusu vardır böylece kendini bir nebze olsun belli ederler. Ancak bunu kesin olarak anlamak mümkün değildir, bunun için belirli kimyasal testlerin uygulanması gerekmektedir.
Bu tür kimyasallar; oyuncaklarda, alışveriş torbalarında, eldivenlerde, kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinde (sabun, şampuan, oje vb.), ayakkabılarda, inşaat malzemelerinde ve tıbbi cihazlar ve malzemelerde (serumlar, kan torbaları, vb.), alüminyum folyolarda, deterjanlarda, kablo ve çatı izolasyonlarında, kırtasiye ürünlerinde (kalemler, silgi, boya malzemeleri, oyun hamurları, çantalar vb.), bebek araç ve gereçlerinde (emzik, biberon, alıştırma bardakları vb.) kullanılabilmektedir. .
Bazı kırtasiye ürünlerinde Ftalat bulunmaktadır
Ftalatın İnsan ve Canlı Sağlığına Zararları Nelerdir?
Dünya üzerinde 1900’lü yıllardan beri kullanılıyor olmasına karşın, son yıllarda insan sağlığına yönelik zararlı etkileri olduğu anlaşılmıştır. En az 6 çeşit fitalat sanayide kullanılmakla beraber son yıllarda zararları ortaya konulan fitalat tipi kanseri tetikleme açısından diethylhexyl phthalate (DEHP) tipi, gelişimsel ve hormonal bozukluklar açısından da di-isononyl phthalate (DINP) tipleridir.
Fitalatlı ürünler üzerinde yapılan çalışmalara göre, bu ürünlerin özellikle bebek ve çocuk gelişiminde rol oynayan hormanları etkilediği ve ilerleyen yaşlarda kısırlık, üreme sistemi bozuklukları ve kanserlere yol açtığı tespit edilmiştir. İnsanlara ve canlılara bulaşımı; solunum, ağız yolu (tükürük) ya da cilt teması ile olabilir. Bu zararlı maddeler vücuda ne kadar çok temas ederse, risk o kadar artar. Örneğin kullandığımız ayakkabı; deri ile temas ve terlemeyle üzerindeki zararlı kimyasalların ayağımıza geçmesine neden olabilmektedir.
Kullanım süresi ve temas yüzeyi etkiyi artırmaktadır. Bu geçiş daha ince deri tabakasına ve hassas yapıya sahip bebeklerde daha kolay olmaktadır. Bebeklerin sık sık kullandığı: biberon, diş kaşıyıcı vb. ürünler direkt bebeğin ağzı ve vücudu ile temas etmektedir, bu nedenle risk bebek ve çocuklarda daha büyük boyutlardadır.