İpek lifi, asıl lifi protein olan fibroin ve birkaç ipek telinin bir arada tutulmasını sağlayan serisinden oluşur. İpek fibroini ve serisini kimyasal olarak benzer bileşiklerdir ve her ikisi de protein grubundandır.
Ham ipekte bulunan serisin miktarı, ipeğin cinsine veya yetiştirildiği ülkeye göre yaklaşık % 15–25 arasında değişir. İpeğe sert ve dayanıklı özellikleri bu serisin maddesi kazandırır. Öte yandan ipek ipliklerinin ve kumaşların en önemli özelliği, parlaklık ve yumuşaklıktır. Ham ipeğe bu özellikleri verebilmek için ipeğin pişirilmesi gerekir. Serisinin giderilmesi için ipeğin pişirilmesi adı verilen zamk çıkarma işlemi uygulanır.
İpeğin yapısında bulunan bu yapıştırıcı madde, ipeğin sabunlu suda kaynatılması ile liflerden arındırılır. Bu işlem, genellikle dokunmuş mamullere uygulanır. Ağırlığının dörtte birini kaybeden ipeğe kullanım amacına göre bu ağırlık, metal tuzları emdirilerek yeniden kazandırılır. Bu işleme ipeğin ağırlaştırılması denir. Ancak metal tuzları ile çok fazla ağırlaştırılma yapılırsa ipek kırılgan bir hâle gelir. Bu nedenle günümüzde ağırlaştırma işleminde yapay reçineler kullanılır.
İpeğe Ağırlaştırma Apresi
İpek filamentinin dış yüzeyi, serisin adı verilen yapışkan bir madde ile kaplıdır. İç kısım ise fibroinden oluşmuştur. Dış yüzeyindeki serisin, ipeğe katılık ve donukluk verir. Bunun uzaklaştırılması sonucunda ipek, parlak ve yumuşak olur. İpeğin yapısında bulunan yapıştırıcı madde, ipeğin sabunlu suda kaynatılması ile liflerden arındırılır. Bu işlem, genellikle dokunmuş mamullere uygulanır.
Pişirilmiş ipek, beyaz ve yumuşaktır; boya tutma özelliği ise iyidir. Serisinin uzaklaştırılması sonucu % 19–30 kadar bir ağırlık kaybı meydana gelir, işte bu alırlık kaybını telafi ederek ipekli mamullere ham hâlinden daha çok ağırlık kazandırmak amacıyla geliştirilen işleme şarj veya ağırlaştırma denir. Eğer şarj sonucu lifler, serisinin çözülmeden önceki ağırlıklarına çıkarsa buna pari şarj denir. Şarj sonucu ağırlık, ham mamulün ağırlığının altında kalırsa pari altı; ham liflerin alırlığını aşarsa pari üstü şarjdan söz edilir. Buna göre 100 kg ipekli mamul serisini çözüldükten sonra 75 kg geliyorsa ve şarj sonucu ağırlığı 95 kg’a çıkarsa bu mamul, %5 pari altı, 150 kg’a çıkarsa %50 pari üstü şarj görmüştür denilebilir.
İyi bir şarjın sağladığı yararlara karşılık, aşırı şarjın da önemli sakıncaları vardır. Aşırı şarj sonucu ipek mamulün güzel tulumu kaybolur ve fazla sertleşir. Bu nedenle uygulanabilecek maksimum şarj miktarları belirlenmiştir. Şifonlarda %10, krepdöşinlerde % 30-40, marokenlerde %40-50 ve ipek satenlerde %60 pari üstü aşılmamalıdır. Şarj sırasında kullanılan maddeler, liflerin içine nüfuz edip fibroin makro moleküllerine bağlandıklarından liflerin bir miktar şişmesini sağlamaktadır.
Yatay boyama yıldızı & Sirkülasyonlu tam dolu dikey boyama yıldızı & Kumaşın çerçevelere takılması
İpeğe Ağırlaştırma Apre Maddeleri ve Özellikleri
İpeğin ağırlaştırılması yöntemleri 3 grupta toplanabilir.
- Anorganik şarj; liflerin peş peşe kalay çözeltileri, fosfat çözeltileri sonra da silikat tuzlarıyla muamele edilmesi yöntemidir.
- Bitkisel şarj; liflerin mal ağırlığının % 150-250’si kadar tanen, meşe özü gibi maddeler içeren banyolarda işlem görmesi esasına dayanan yöntemdir. Bu genelde siyahların boyanmasında kullanılır.
- Karışık şarj; önceki iki yöntemin karışımı olan bu yöntemde lifler, önce bitkisel özlü bir maddeyle sonra kalay ve fosfat tuzlarıyla muamele edilir. Bazı durumlarda metal tuzları ile muamele önceden yapılabilir.