İplik Sürtünmesi ve İplik Sürtünmesini Etkileyen Faktörler
İpliklerin ipliklere ve diğer materyallere sürtünmesi, ipliklerin üretimi ve kumaş oluşumu sırasındaki davranışları ile kumaş içerisindeki davranışlarını belirleyen en önemli faktörlerdendir.
İplik sürtünmesi gerek iplik üretimi, gerekse kumaş oluşumu ve kullanımı sırasında ön plana çıkan özelliklerden biridir. Kimi zaman istenen kimi zaman da istenmeyen yüzey sürtünmesi, iplik oluşumundan son ürünün oluşumuna kadar tekstillerin tüm üretim aşamalarında ortaya çıkmaktadır. Bu sürtünme sonucu ipliğin ve dolayısıyla bu iplikten oluşturulan kumaşın fiziksel, mekanik ve yüzey özelliklerinde birtakım değişiklikler meydana gelmektedir. İplik henüz oluşum aşamasında iken çeşitli yüzeylerle sürtünmekte ve bobine sarıldığı anda da iplikler kendi aralarında sürtünmeye devam etmektedir.
Kumaş üretimi açısından bakıldığında ise, ipliğin sürtünme özelliklerindeki değişim iplik gerginliğinde değişimlere sebep olmakta, ortaya çıkan bu durum ise ipliğin az ya da çok veya gevşek ya da sıkı olarak üretime beslenmesi ile kalite problemlerine neden olmaktadır. Kumaş oluşumundan sonra ise kumaş yapısı içerisindeki iplikler temas yüzeylerinde birbiriyle sürtünmeye devam etmektedir. Bunun dışında iplik sürtünmesinin önemli olduğu diğer bir üretim aşaması ise konfeksiyon aşamasıdır.
Şekil 1.12 a), Dokuma tezgahında, b) Dikiş makinasında ipliklerin sürtündüğü yüzeyler
Konfeksiyon işlemleri sırasında kumaşlar bitmiş ürünü meydana getirmek için birleştirilmektedir. Bu aşamada ise iki kumaşı birbirine birleştiren dikiş ipliği dikiş makinalarında iğne v.b diğer yüzeylerle sürtünmekte bunun yanında kumaş içerisinde ilerlerken iplik– iplik sürtünmesi oluşmaktadır.
İplik sürtünmesi sürtünen yüzey açısından iplik-iplik ve iplik-materyal (literatürde genel olarak iplik- metal sürtünmesi olarak tanımlanmaktadır.) sürtünmesi olarak sınıflandırılmaktadır. İplik-metal sürtünmesinin yanı sıra iplik-seramik sürtünmesi de iplikler söz konusu olduğunda karşımıza en çok çıkan sürtünme çeşitlerindendir.
Şekil 1.12a ve Şekil 1.12b’de görüldüğü gibi iplikler, dokuma kumaş üretiminin ilk aşaması olan dokuma tezgahında da, üretimin son aşaması olan konfeksiyon işleminde de birbirlerine ve diğer yüzeylere sürekli temas halindedir. Şekil 1.13’te üretim ve kullanım sırasında meydana gelebilecek olan iplik-iplik, iplik-metal ve iplik-seramik sürtünmeleri sürtünmenin oluşum aşaması için örnekler bulunmaktadır.
Şekil 1.13 İplik üretiminden son ürün oluşuncaya kadar ipliğin sürtünmeye maruz kaldığı aşamalara örnekler
Şekil 1.13 İplik üretiminden son ürün oluşuncaya kadar ipliğin sürtünmeye maruz kaldığı aşamalara örnekler
İplik sürtünmesinin üretimin ilk aşamasından itibaren ortaya çıkması ve son ürünün özelliklerini etkilemesi sebebiyle ipliklerin sürtünme özelliklerini belirlemek amacıyla günümüze kadar yapılmış birçok çalışmada iplik sürtünme özelliklerini etkileyen çeşitli faktörlerin etkisi araştırılmış ve buna bağlı sonuçlar elde edilmiştir. Ayrıca iplik sürtünme özelliklerini incelemek amacıyla yapılan çalışmalarda iplik sürtünme özelliklerinin diğer iplik özelliklerine etkisi ve buna bağlı olarak kumaş özelliklerine etkisi incelenmiştir.
İplik sürtünme özellikleri genel olarak lif sürtünmesi ve iplik yüzey özellikleri tarafından belirlenmektedir. Bir başka deyişle iplik sürtünmesini etkileyen faktörler ipliğin yüzeysel özellikleri ile birlikte ipliğin yapısal ve hacimsel özellikleridir.
İplik sürtünme özelliklerini etkileyen faktörleri “lif özellikleri, iplik yapısal ve hacimsel özellikleri, işlem parametreleri ve bitim işlemleri” şeklinde ana başlıklar altında toplamış ve her bir özellik grubu için etkileyen parametreleri Şekil 1.14’te verildiği gibi özetlemiştir.
Şekil 1.14 İplik sürtünmesini etkileyen faktörler