Suni ve sentetik lifler polimerden filament eldesi sonucunda; ya filament iplik haline getirilir, ya da kesme koparma yöntemiyle stapel hale getirilerek iplik eğirme sisteminde işlenir. Filament kablosunun kesikli hale getirilme yöntemi, çalışılacak iplik eğirme sistemini de belirler. Akrilik lifi koparma yöntemiyle stapel hale getirilir, çekme makinesine besleme yapılır. Bundan sonraki işlemleri finisör ve iplik makineleridir.
Tablo 3.1. Koparma Makinesinde akrilik lifini kesikli hale getirme yöntemleri
Koparma Makinesinin Görevleri
- Tow balyasındaki elyafın istenilen aralıklarda germe çekme yöntemi ile istenilen ağırlık ve gramajda stabil hale getirilmesini sağlamak.
- Otoklav (ütü) ve buhar bölgesinin farklı zamanlarda çalışması ile High – Bulk ipliğin yapılmasına yardımcı olmak.
- Godetler yardımıyla istenilen lif aralığında koparma işlemini gerçekleştirmek.
- Kıvrım bölümü ile istenilen kıvrım verilerek doğal liflere benzetmek. Aynı zamanda koparılan liflerde tutuculuğu sağlamak ve mukavemeti arttırmaktır.
- İstenilen metrajda bandı kovalara helezonik olarak doldurmak.
- Filament kablosundan tops üretimi (tow to tops) yukarıdaki tabloda belirtildiği gibi kesme yöntemi ve koparma yöntemi olmak üzere 2 farklı yöntem ile yapılır.
Koparma Yöntemleri
Filament kabloları, makine girişinden itibaren artan bir gerilimle çekmeye alınır. Bu çekme işlemi kablonun kopuşuna kadar devam eder.
Koparma yöntemi, kontrolsüz ve kontrollü koparma olmak üzere iki şekilde yapılır. Akrilik iplik üretiminde kullanılan yöntem ise kontrolsüz koparma yöntemidir.
Kontrolsüz Koparma Yöntemi
Bir veya birkaç kablo makineye sevk edilir. Gerdirilir, sevk silindirlerinin farklı hızlarından dolayı kontrolsüz olarak lifler kopmaya başlar. Elde edilen kontrolsüz koparma bandı fikse (sabitleştirme) edilmemiş konumdadır. Daha sonra buhar etkisine bırakılarak fikse edilir. Bu bölümde, akriliği kesikli hale getiren kontrolsüz koparma makinesine değinilmiş olup makine şekil ve örnekler Seydel 870 ve NSC TB1 1 ‘den verilmiştir.
Şekil 3. 1. Seydel makinesinde materyal akışı
Koparma Makinesinin Çalışma Prensibi
Sonsuz şekilde üretilen akrilik kablosu, balya halinde işletmeye sevk edilir. Balya içerisindeki tow, koparma makinesinin besleme kısmına yerleştirilir. Koparma makinesinde besleme iletim silindirleri ile sağlanmaktadır. Burada towun iletiminin yanı sıra gerginlik verme ve düzgünleştirme işlemleri de başlar. Tow maksimum genişlik ve rahatlıkla gerdirilerek germe- çekme bölgesine sevk edilir.
Beslemeden geçen tow germe-çekme bölümüne gelir. Bu germe – çekme silindirlerinden sonra otoklav (ütü) bulunmaktadır. Otoklavda birbirine paralel iki ısıtıcı plaka bulunur. Bunların görevi; çekim esnasında elyafı ısıtarak yumuşaması sağlamak, böylelikle koparma öncesi tow üzerindeki gerginliği arttırmaktır. Otoklav öncesi germe – çekme silindirleri ile otoklav sonrası 1. ön koparma silindirleri arasında az miktarda çekim bulunmaktadır. Towlar buradan ön koparma bölgesine gelir. Ön koparma bölgesi iki adet koparma silindir sisteminden oluşmaktadır. Bu silindirler arasındaki (1.ön koparma silindirleri-2.ön koparma silindirleri) çekim sonucu koparma işlemi başlar. Bu çekimle birlikte başlayan koparma işlemi esas koparma bölgesine hazırlıktır.
Isıtılarak(ütü ile) belli bir çekime tabi tutulan filamentler esas koparma bölgesine gelir. Esas koparma işlemi burada gerçekleştirilir. Koparma işlemini gerçekleştiren silindirlere godet denir. Godetler makinede işlenecek olan filamentin cinsine (akrilik, polip vb.) göre farklı ısılarda ayarlanabilir. Burada godetler arasındaki hız farkından dolayı çekim oluşur bu da filamentin kopmasına neden olur. Böylece koparma işlemi gerçekleştirilir.
Godetler arasındaki mesafe istenilen lif uzunluğuna göre ayarlanabilir. Godetlerden çıkan stapel band, kıvrım bölgesine gelir. Bu bölgede istenilen oranlarda doğal liflere benzetmek amacıyla kıvrım verilir. Koparma makinesinde kıvrım bölgesinden sonra buhar (fikse) bölümü bulunmaktadır. Akrilik elyaf buhar ünitesinden geçirilecekse baştaki otoklav bölümü kapatılmaktadır.
Eğer materyal otoklavdan geçmiş ise kıvrım bölgesinde sonra, geçmemiş ise buhar bölgesinden sonra kovalama tertibatı ile kovalara aktarılır.
Otoklav kapatılarak buhar verilen materyalde elyaf boy stabilitesi sağlanır. Gerginlik ortadan kalkar. Bu şekilde buharlanarak elde edilen elyaf relax özelliktedir. Otoklav bölümünün çalıştığı durumlarda buhar kapatılmaktadır. Bu şekilde elde edilen band arelax özelliktedir. Bu makinede;
- Otoklav çalışmaz buhar çalışır ise relax
- Otoklav çalışır buhar çalışmaz ise arelax özellikte band elde edilir.
Relaks ve Arelaks bantlar istenen oranlarda İntegrato (re-breaker) makinesinde karıştırılarak beraber beslenir. Bu şekilde üretilen bantlardan elde edilen ipliğe HB (High – Bulk) iplik denir.