Kumaş eni; kumaşın bir kenarından diğer kenarına olan uzaklığının cm cinsinden değeridir.
Kumaş eni düz örme makinelerinde çalışma genişliğinden büyük olmamak üzere istenilen ölçüde ayarlanabilmektedir. Düz örme makinelerinde iğne sabit mekik hareketli olduğu için iğne iptal edilerek istenilen en için iğne çalıştırılabilir. Yuvarlak örme makinelerinde ise bu mümkün değildir. Bu makinelerde kumaş enini belirleyen esas unsur makine çapıdır. Çünkü yuvarlak örme makinelerinde iğneler hareketli, mekik sabittir. Yuvarlak örme makinesinde iğne iptali gerçekleştirseniz bile hareketli olduğu için o kısmı atlama örgü olarak örmektedir.
Örme kumaş eni ölçülürken dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Ölçme işlemi kumaş makineden çıkar çıkmaz yapılmamalıdır. Çünkü üretim esnasında kumaş gerdirilmiştir ve gerçek ebatlarından farklı bir durumdadır. Bundan dolayı kumaş makineden çıktıktan sonra bir miktar dinlendirilmeli ve ondan sonra aşağıdaki hususlar göz önünde tutularak ölçüm yapılmalıdır.
- Ölçme işlemi örme kumaş kırışıklığının olmadığı yerlerden yapılmalıdır.
- Ölçme işlemi; yapılırken kumaş ne gerdirilmeli ne de pot bırakılmalı, kumaşın normal görünümlü yerinden yapılmalıdır.
- Ölçme işlemi kumaşın farklı yerlerinden birkaç kez yapılır, ortalaması alınarak sapmalar belirlenir.
- Ölçme işlemi kumaş topunun ne baş ne son kısmından yapılmalıdır. Makine ilk çalışmaya başladığında ve makine durdurulurken istenilen devri almadığı için kumaş topunun orta noktalarını tercih ediniz.
Düz Örme (Triko) Makinelerinde Kumaş Eni Hesabı
Düz örme (triko) makinelerinde istenilen genişlikte ve aralıkta çalışılabilir. Bu makinelerde kumaş eninin hesaplanmasında çalışılabilecek en geniş kumaşın eni hesaplanır.
Aşağıda düz örme makinesinde kumaş eninin hesaplanması için gerekli formül verilmiştir.
Burada kullanılan toplam iğne sayısı tek plakalı düz örme (triko) makine hesabındaki toplam iğne sayısıdır çünkü tek ve çift plakada kumaş eni değişmez sadece kumaşın yüzeyi değişir. Bu yüzden tek plakadaki iğne sayısı alınır. Makine çalışma eni aynı zamanda hesaplama yapılan makinede örülen kumaşın alabileceği en yüksek eni belirtmektedir.
Yuvarlak Örme Makineleri İçin Kumaş Eni Hesabı
Yuvarlak örme makinesinde kumaş eninin hesaplanmasında önce toplam iğne sayısı bulunur ve çıkan sonuç örülen kumaşın üzerinde 1 cm’deki ilmek çubuk sayısına bölünür. Aşağıda yuvarlak örme makinesinde örülen kumaşların kumaş enini hesaplama formülü verilmiştir.
L = Q (R) x 3.14 x E
Ç/cm
L : Kumaş Eni (cm)
Q (R) : Makine Çapı (Pus)
3.14 : π sabit sayı
E : Makine İnceliği (Fein)
Ç/cm : Çubuk sıklığı
Çubuk sikliği; 1 cm’deki ilmek sayısına denir (Ç/cm).
Örme Kumaşlarda Kumaş Enini Etkileyen Faktörler
Kumaş enini etkileyen faktörler aşağıda açıklanacaktır.
Makine Çapı veya Makine Çalışma Genişliği
Yuvarlak örme makinelerinde silindir iğnelerinin oluşturduğu dairenin çapıdır.
Silindir dairede herhangi bir iğnenin onun tam karşısına gelen iğneye olan uzaklığıdır. Makine çapı örülebilecek maksimum kumaş enini belirler.
Makine çapı yükseldikçe daha geniş kumaş elde etmek mümkündür.
Düz örme makinelerinde ise çalışma genişliği kumaş enini belirlemektedir. Eğer makine çalışma genişliği 2,50 metre ise bu makinede bu ölçünün daha üzerinde örgü elde etmek mümkün değildir.
Yuvarlak örme makinesinde çapları aynı olan makineden az farkla çeşitli enlerde kumaş üretmek mümkündür, bu şekilde kumaş üretimi şunlara bağlıdır:
- Örgü deseni
- Kumaş gramajı, ilmek boy ayarı, ilmek sıklığı
- İplik numarası, iplik cinsi
- Terbiye işlemleri
Makine İnceliği ve Toplam İğne Sayısı
Makine inceliği (E) ve makinede toplam iğne sayısı örme kumaşın enini etkilemektedir. Düz ve yuvarlak örme makinelerinde makine inceliği kumaş üzerinde cm’ye düşen ilmek çubuk sayısını belirlemektedir. Örneğin aynı çalışma genişliğinde fakat farklı incelikteki iki makinede üretilen kumaşın üzerinde ölçüm yapıldığında cm’ye düşen may sayısı farklı olacaktır. Daha ince makinede örülen kumaşın eni diğer kumaştan geniş olur. Toplam iğne sayısı düz örme makinelerinde çalışan iğne sayısı baz alındığından kumaş enini etkilerken yuvarlak örme makinelerinde düz örme makinesindeki kadar etkilememektedir.
Örgü Tipi ve Desen Yapısı
Yuvarlak ve düz örme makinelerinde örgünün sıklığı veya gevşekliği, desenlerin yapısı kumaş enini etkilemektedir. Aynı özelliklerdeki iki makinede birinde sıkı diğerinde de gevşek örgü örüldüğünde gevşek örülen kumaşın eni daha geniş olacaktır. Ayrıca bazı desenler kumaşın toplanmasına ya da açılmasına neden olmaktadır. Özellikle yığmalı örgüler kumaşı daha çok toplar ve enine etki eder.
İlmek Çubuğu Sıklığı
İlmek çubuk sıklığı; 1 cm’deki ilmek sayısına denir. İlmek sayısı değişimi çok önemlidir, makine inceliği ile doğru orantılıdır, incelik artarsa iğne sayısı artar, iğne sayısı artarsa ilmek (çubuk) sayısı artar, eğer incelik azalırsa ilmek (çubuk) sayısı da azalır. Aynı makinede sıklık ayarı ile oynanarak üretilen iki farklı kumaşın ilmek çubuk sıklığı da farklı olacaktır. Diğer özellikler aynı olduğu zaman kumaşların çubuk sıklığı az olanı diğerinden daha geniş olur.
İplik Cinsi ve Numarası
Her iplik cinsi makinede çalışmak için uygun değildir, makinenin inceliğine iğnenin inceliğine uygun iplik numarası seçimi yapmak gerekir. İplik kalınlığı arttıkça kumaş eni de belli oranda artar. Bunun sebebi kumaşın dokusundandır çünkü ipliğin kalınlığı makine inceliği ile orantılıdır. Kalın iplik daha düşük faynlı makinelerde örüldüğü için örgü daha gevşek olacaktır ve kumaş enine de etki edecektir.