Bu makinelerde, çektirme yöntemine göre boyama gerçekleşir.
Çektirme yöntemi; tekstil materyalinin uzun flotte oranında bir banyo içerisinde uzunca bir süre muamele edilmeleri esasına dayanan boyar madde aktarma yöntemidir.
Uzun flotte oranı, flotte oranının 1/3’ten daha büyük olduğu işlem koşullarıdır. Kısaca çektirme yöntemi, tekstil materyalinin ağırlığına oranla yüksek miktarda sıvı içinde boyandığı metottur.
Ayrıca çektirme yöntemi kesikli (diskontinü) bir terbiye yöntemidir. Bu yönteme uzun flotte yöntemi ya da tam flotte yöntemi de denilmektedir. Çektirme yönteminin iki önemli özelliği vardır:
- Uzun muamele süresi
- Uzun flotte oranı (1/3’ten uzun)
Bu iki önemli özellik çektirme yönteminin karakteristiğidir. İşlem görecek mamul flotte içine konur ve terbiye maddesini çekmesi beklenir. Mamul üzerindeki terbiye maddesi ve flotte içindeki terbiye maddesi arasında denge sağlanıncaya kadar işlem sürdürülür.
Mamulün terbiye maddesini çekme hızı; lifin cinsine, boyar maddenin veya terbiye maddesinin difüzyon hızına, boyama ve terbiye işleminin şartlarına (flottenin hareketi, ısı, süre) bağlıdır. Bu etkenler kullanılan yardımcı maddelerle farklı yönlerde geliştirilebilir.
Çektirme yönteminde kullanılan levent boyama aparatında flotte hareket ettirilmekte, kumaş sabit kalmaktadır.
Levent boyama makinelerinin ilk üretimlerinde, kumaş, delikli levendin üzerine sarılmış ve boya banyosuna yatay olarak daldırılmıştır. Maksimum boya banyosu sıcaklığı 90 °C civarındaydı, banyo akışı yalnızca içten dışa şeklindeydi. Eski makinelerin yerini, iki yönlü çalışan ve pompalama ünitesi çok karmaşık olan, yüksek sıcaklıkta çalışabilen makineler almıştır. Bu makinelerin kullanımının zor ve bakımlarının pahalı olmasına rağmen bunlardan çok iyi sonuçlar alınmıştır. Ġlk makineler üsten yüklemeli idi. Yeni modeller önden yüklemelidir. Basınçlı kazanların iç çapları, 30 cm (numune için kullanılan makinede) ile 200 cm arasında değişir. Uzunlukları kumaş tipine göre değişir. Genellikle dokuma kumaşlar için 2 metrenin hemen altında, çözgü-örme kumaşlar için 4.5 m’ye kadardır. Boya banyosu makinenin orta kısmından beslenmektedir. 2 m uzunluğunda ve 1 m çapındaki bir makine, yaklaşık 3000 litrelik bir banyo kapasitesine sahiptir. Yaklaşık 220 kg örgü kumaş yüklenebilir.
Büyük boy bir makine; 4 m uzunlukta, 160 cm çapındadır. 8000 m uzunlukta ve 700 kg ağırlıktaki 20 denye çözgü-örme kumaşı alabilir. Daha fazla ağırlığa yoğunluğa bir kumaş için 1500 kg’a kadar yükleme yapılabilir. Fakat bu durumda kumaş uzunluğu daha kısa tutulacaktır. 10000 litre banyo kapasitesi ile en az banyo oranı 1/7,5’tir. Genel olarak banyo oranı 1/12 veya 1/15’tir.
Levent Boyama Makinesi
HT Levent boyama makinesi, açık en kumaşların ıslak prosesinde ekonomik ve dünyaca kabul görmüş bir boyama makinesidir. Değişik ebatlarda ve çok geniş uygulama alanlarıyla tekstil sektörünün kullanımına sunulmuştur. Levent boyama makinesi, uzun metrajlardaki çeşitli kumaşlar için boyama sağlayan makinelerdir. Dünya çapında kanıtlanmış kalite ve üretim standardı ile açık en örme ve dokuma kumaşların kasarı ve boyanmasında maksimum verimlilik sağlamaktadır.
Levent boyama makinesi, örme ve gevşek dokunmuş dokuma kumaşlar için aksiyel pompa ile ve sık dokunmuş kumaşlar için ise santrafüj pompa ile üretilmektedir.
Regülasyon ünitesi ile, boya banyosunun basınç ve miktarı, proses hâlindeki kumaşa göre ayarlanabilir. Pompa, devamlı olarak ayarlanabilen ve kontrol edilebilen statik basınç oluşturur ve bu basınç sıcaklıktan bağımsız olarak tüm proses boyunca sabit kalır. Yüksek basınçlı dozaj pompası vasıtasıyla boyar madde ve yardımcı maddeler istendiği zaman makineye verilir.
Kumaş çeşidine göre farklı çaplarda levent aparatları mevcuttur. Ayrıca kumaş enine göre ayarlanabilen levent başlıkları da mevcuttur. Levent taşıma arabası da makine standart üretimine dâhildir.
Kumaşı Leventlere Sarma
Resim 1.4: Kumaşın sarıldığı boyama levendi
Kumaş sarılan leventlerin değişik çapta olanları mevcuttur. Leventler sağlam yapılı olmalıdır. Kumaş ağırlığına, boyama, su giderme ve kurutma işlemlerine dayanıklı olmalıdır. Kumaş sarma levendinin üzerinde, her iki ucun 20 cm içerisinden itibaren banyo geçişine imkân sağlayan delikler mevcuttur. Uzun bir leventte, 5 mm çaplı birkaç bin tane delik bulunur. Levendin bir ucu kapalıdır, diğer ucu banyo iletim borusuna bağlanmıştır.
Uzun levent boyama aparatlarında gerekli durumlarda, dar kumaş boyanacak hâllerde makine iki veya daha fazla levendin boyanmasında da kullanılabilmektedir. Bazen uzun levent boyama aparatında, örneğin 320 cm’lik bir makinede 160 cm eninde tek bir sarım boyanabilir. Makine tam kapasiteli çalışırken 5000 l flotte alırken 160’lık en boyanırken yanına davul takılarak 2500 l flotte alması sağlanır. Böylelikle büyük aparatlarda tek dar en çalışılabilir.
Resim 1.7: Boyama levendine boyanacak kumaşın sarılmış hâli
Sarma işlemi çok önemli olduğundan itina ile çalışılmalıdır. Çünkü kumaş levendi boyama aparatlarındaki ustalık, kumaşların leventlere sarılmasındadır. Burada dikkat edilecek en önemli nokta kumaşın boyanması sırasında ne kadar çekeceğini hesaba katarak sargı gerginliğini saptamaktır. Örneğin; bir perlon örgü kumaş % 12 kadar çekmekteyse ve bu göz önüne alınmadan sargı gergin bir şekilde hazırlanırsa ileride iyice sıkışacak flottenin sirkülasyonu zorlaşacaktır.
Kumaş levendine önce bir miktar (20 m kadar) pamuklu kumaş gevşek olarak sarılır. Bu kumaşa kılavuz denir. Kılavuzun üzerine esas boyanacak kumaşın ilk kısmı daha az ve sonradan gelen kısmı biraz daha fazla gerilimle sarılır. Bunun da üzerine tekrar pamuklu kumaştan kılavuz sarılır. Kılavuzun eni boyanacak kumaşın eninden 20 cm kadar daha fazla olmalıdır. Sargıları özel sarma makinelerinde hazırlamakta fayda vardır. Birçok durumda, bilhassa ıslanınca fazla şişen liflerden yapılmış kumaşlar ıslatıldıktan sonra levende sarılır. Sarma makinelerinde hem kuru hem de yaş kumaşı sarma olanağı vardır. Bazı durumlarda kumaş sıcak sudan geçirilerek hidrofiksaj sağlanır. Böylece boyama sırasında kumaşın çekmesi azaltılmış olur.
Şekil 1.1: Boyama levendine manşet takılması
Sargılar hazırlanırken dikkat edilecek bir diğer husus, sargıların iki kenarının altında kalan deliklerin kapatılmasıdır. Eğer üzerine sargı gelmeyen boş delik kalırsa flotte en az dirençle karşılaşacağı bu deliklerden geçmeyi tercih eder. Deliklerin bitimi ve sargı aynı hizada olursa bu uçtaki deliklerden gelen flotte direncin fazla olduğu sargıların içinden dışına doğru olan yön yerine, sargılar arasından kenardan çıkmayı tercih edecektir. Böylece sargıların üst kenar kısımları boyanamayacaktır. Bu nedenle sargının eninin deliklerin bittiği kısımdan biraz daha geniş olması gerekmektedir.
Gevşek yapılı kumaşlarda (örneğin poliamid örgü kumaşlarda) kumaşın içinden dışına olan yönde göstereceği içinden geçilme direnci fazla olmayacağından, sargının kenarlarının, deliklerin bitimini 5’er cm kadar geçmesi yeterli olur. Ancak sıkı yapılı kumaşlarda bu fark 15’ er cm’ ye kadar çıkmaktadır. Sargı kalınlığı da bu uzunluğun saptanması sırasında göz önüne alınması gereken önemli bir faktördür. Burada dikkat edilecek bir diğer husus da kumaşların enine çekmesidir. Örneğin sargının, deliklerin bitimini 5’er cm aşması gerekiyorsa ve boyama sırasında 6 cm kadar bir en çekmesi söz konusuysa başlangıçta kenarlar deliklerin bitimini 8’er cm aşacak şekilde bir sarma yapılmalıdır.
Sarılan kumaşın enine, cinsine ve sargı kalınlığına göre deliklerin bitiminin ayarlanması iki türlü yapılır:
- Delikli levendin üzerinde kenarlarda bulunan delikli iki manşet, istenilen yerlere kadar kaydırılır ve levendin deliklerine manşetlerin delik olmayan kısımları gelecek şekilde ayarlanır. Ucuz olan bu sistemde bu işlemin kumaş sarılmaya başlamadan önce yapılması gerekmektedir.
- Kullanılan leventlerin içerilerinde özel pistonlar vardır ve bu pistonlar istenilen yere kadar kaydırılarak bunun gerisinde kalan deliklerin flotteyle ilişkisi kesilmektedir. Burada pistonun ayarı sarma işleminden sonra yapılmaktadır.
Makinenin Kısımları
Levent boyama makinesinin kısımlarını incelerken farklı şemalar ve resimlerden faydalanılacaktır.
Şekil 1.2: Levent boyama aparatının teknik şeması
Levent boyama aparatının yukarıdaki şemaya göre bölümleri:
- a. Ana kazan
- b. Flotte hazırlama ve ilave kabı
- c. Kumaş levendi
- d. Sirkülasyon pompası
- e. Basınç pompası
- f. Isı eşanjörü
- g. Buhar girişi
- h. Su girişi
- i. Soğutma
- j. Taşma ventili
- k. Örnek kabı
- l. Flotte boşaltma vanası