Lif Türünün Etkisi
Yün lifleri; tekstil lifleri arasında en yüksek nem çekme özelliğine sahip olan bir liftir. Nem çektiği zaman herhangi bir yaşlık hissi vermediği için cilde rahatlık ile temas edebilir. Zhou ve diğerlerinin çalışmasında bitim işlemleri ve örme teknolojisindeki gelişmeler sayesinde ince yünlü kumaşların yazlık giysi olarak daha çok kullanım alanı bulduğu, yün liflerinin nem çekme ve geri bırakma özellikleri ile beraber yüksek ısı bırakımı ve ısı çekme özelliklerine sahip olduğu ve bu özelliklerin insan vücudu ve çevre ile giysi arasındaki tampon etkiyi güçlendirdiği belirtilmiştir. Farklı sıvı transfer özelliğine sahip yün, yün-pes ve yün-pamuk karışımında olmak üzere toplam altı kumaş geliştirilmiş ve MMT cihazı kullanılarak nem iletim özelliklerini ölçülmüştür. Yünlü kumaşın en düşük, yün-pamuk kumaşın ise en yüksek nem iletim özelliklerine sahip olduğu görülmüştür.
Bambu lifleri; selüloz, semi selüloz ve ligninden oluşmaktadır. Doğal anti bakteriyel özelliği, biyolojik olarak ayrışabilme, yüksek oranda nem tutma kapasitesi, yumuşaklık ve parlaklık, UV ışınlarını kırma gibi özellikleri sayesinde diğer selülozik liflere alternatif oluşturmakta ve geniş bir kullanım alanı bulmaktadır. Bambu lifleri 27 °C’ de % 30 relatif nemde % 4.5, % 60 relatif nemde % 8.9 ve % 90 relatif nemde % 14.7 nem içerirle. Troynikov ve Wardiningsih’in çalışmasında poliester, yün-poliester (farklı oranlarda 43/57, 48/52 ve 61/29), yün, yün-bambu (farklı oranlarda 35/65, 52/48 ve 60/40) ve bambu olmak üzere dokuz örme kumaşın nem iletim özellikleri MMT cihazı kullanılarak ölçülmüştür. Yün-poliester ve yünbambu karışım kumaşların, % 100 yün ve % 100 bambu kumaşlara kıyasla daha iyi nem yönetim özelliklerine sahip olduğu görülmüştür.
Bambu ağaçtan kumaşa
Cimilli ve diğerlerinin çalışmasında modal, micro modal, bambu, soya ve chitosan gibi yeni liflerden yapılan çorapların konfor özellikleri ile pamuk, viskon gibi klasik liflerden üretilen çorapların konfor özellikleri incelenmiştir. Kumaşların ısıl direnci, hava geçirgenliği, su buharı geçirgenliği, kılcal ıslanma, transfer kılcal ıslanma ve kuruma süresi gibi özellikleri ölçülmüştür. Sonuçlar; lif tipi ve kalınlık gibi kumaş özelliklerinin kumaşların bazı konforla ilgili özelliklerini etkilediğini ortaya koymuştur. Chitosan, modal ve viskoz kumaşların incelenen bütün özellikleri göz önüne alındığında diğer kumaşlardan daha iyi konfor özelliklerine sahip oldukları görülmüştür.
Namlıgöz tarafından yapılan çalışmada serin tutma özelliğinin arzu edildiği sıcak iklim bölgelerinde; ısıl geçirgenlik, su buharı ve hava geçirgenliği en yüksek çıkan lyocell, viskon ve bunların karışımlarının kullanımı diğer yandan nem iletim kapasitelerinin en yüksek olduğu selülozik/pes karışımı kumaşların kullanımı önerilmektedir.
İpek lifi doğal lifler içerisinde en lüks olarak nitelendirilen lifler arasında yer almaktadır. Hafifliği, parlaklığı, yumuşaklığı ve yüksek mukavemet değerleri ile giyim sektöründe tercih edilen bir liftir. Kamijo ve diğerlerinin çalışmasında bükülü ipek ipliğinden, ham ipek ipliğinden ve pamuk iplikten hazırlanan örme kumaşların fiziksel özellikleri, dokunsal özellikleri ve insan vücudunun verdiği fizyolojik cevaplar ölçülmüş ve giysi konforu incelenmiştir. Bükülü ipek ipliğinden elde edilen örme kumaşın termal konfor hissi sağladığı ve iç giyim olarak yazın en iyi giysi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Resim 1.8: İpek böcekleri Resim 1.9: İpek kozaları
Oğlakçıoğlu ve diğerlerinin çalışmasında Angora tavşan lifinin özel bir kürk lifi olduğu, iyi bir yumuşaklık, beyazlık ve sıcaklık sağladığı belirtilmiştir. Pamuk ve angora liflerinden farklı oranlarda (%100 pamuk, %5 angora/ %95 pamuk, %15 angora/ %85 pamuk ve %25 pamuk/ %75 pamuk), ring ve open-end olmak üzere iki farklı iplik eğirme sistemi kullanılarak kısa lif iplikler eğrilmiştir. Bu iplikler kullanılarak rib örgü yapısında sekiz farklı kumaş hazırlanmıştır. Bu kumaşların Alambeta ve Permetest cihazları kullanılarak termal konfor özellikleri incelenmiştir. Sonuçlar kumaştaki angora lif oranının artışının ve iplik eğirme sisteminin termal konfor özelliklerini etkilediğini göstermiştir. Ring ipliklerden örülen kumaşların open-end iplikten örülen kumaşlara göre ilk temasta daha sıcak bir his verdiği ve daha iyi ısıl yalıtım sağladığı fakat daha az su buharı geçirgenliğine sahip olduğu görülmüştür. Kış kıyafetlerinde ilk temasta daha sıcak bir his için ve yüksek ısıl yalıtımla soğuk havadan korunmak için angora karışımlı kumaşların kullanılması tavsiye edilmiştir. Yüksek seviyerlerde konfor özelliklerini elde etmek için en az %25 angora iplik tercih edilmelidir. Diğer yandan daha iyi nem yönetimi için yüksek bağıl su buharı geçirgenliğine ihtiyaç duyulan yüksek aktivite kıyafetlerinde düşük oranda angora lifi olan kumaşların seçilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Frydrych ve diğerlerinin çalışmasında pamuk ve tensel kumaşların ısıl yalıtım özellikleri (ısıl iletkenlik, ısıl soğurganlık ve ısıl direnç) ve hava geçirgenliği özellikleri karşılaştırılmalı olarak analiz edilmiştir. Test için altı pamuk ve dokuz tensel dokuma kumaş numunesi üretilmiştir. Bütün kumaşların atkı ve çözgü iplikleri 20 tex numarasında kullanılmıştır. Bezayağı, kanvas ve dimi (twill) olmak üzere üç farklı dokuma örgü tipi kullanılmıştır. Pamuk kumaşlara iki farklı bitim işlemi, tensel kumaşlar üç farklı bitim işlemi uygulanmıştır. Isıl özelliklerin ölçümleri Alambeta cihazında, hava geçirgenliği özellikleri Polonya standartlarına PN-EN-ISO- 9297:1998’ e göre yapılmıştır. Tensel iplikten yapılan kumaşlar pamuk kumaşlara göre daha düşük ısıl iletkenlik ve ısıl soğurganlık değerleri gösterirken daha yüksek ısıl yayılım ve direnç değerleri gösterdikleri görülmüştür. Fakat sıcak-soğuk hissi ve hava geçirgenliği bakış açısından tensel kumaşların daha üstün olduğu da görülmüştür. Bu yüzden materyal seçimi, kullanıcı için hangi özelliğin daha önemli olduğu kişisel bakış açısına dayalı olduğu belirtilmiştir.
Demiryürek ve Uysaltürk’ün çalışmasında Violoft elyafı, yassı enine kesiti ve tırtıllı yüzeyi iplik içerisinde hava boşluklarının oluşmasını sağlayarak bu ipliklerden elde edilecek olan kumaşların ısıl özelliklerini iyileştirmeye yardımcı olan ve yeni geliştirilen selülozik bir elyaf olduğu belirtilerek violoft/polyester ve violoft/pamuk karışımlı örme kumaşların ısıl iletkenlik, ısıl yayılma, ısıl soğurganlık, ısıl direnç, nem ve hava geçirgenliği gibi ısılla ilgili özellikleri araştırılmıştır. Bu amaç için poliester, violoft-poliester karışımlarında (üç farklı karışım oranında: 33/67, 50/50, 67/33), violoft, pamuk ve violoft-pamuk karışımlarında (üç farklı karışım oranında: 33/67, 50/50, 67/33) 19.7 tex numarasında ring eğirme sisteminden iplikler eğrilmiştir. Bu ipliklerden süprem ve 1 x 1 rib örgü tipinde kumaşlar üretilmiş ve kumaşların konfor özellikleri Alambeta, terleyen sıcak levha sistemi, Permetest ve hava geçirgenliği test cihazları kullanılarak ölçülmüştür. Sonuç olarak karışımda violoft oranının artmasıyla üretilen kumaşların ısıl özelliklerinin iyileştiği görülmüştür. Ancak bağıl su buharı geçirgenliği değerlerinin violoft/poliester karışımları için istatistiksel olarak anlamlı olmadığı, violoft/pamuk karışımları için ise anlamlılık derecesinin zayıf olduğu görülmüştür. Ribana kumaşların süprem kumaşlara göre daha yüksek ısıl iletkenlik, çok az yüksek ısıl soğurganlık, daha düşük ısıl direnç değerine sahip olduğu ve su buharı geçirgenlik değerlerinin birbirine çok yakın olduğu tespit edilmiştir.
Akrilik lifi, sentetik bir liftir. Isı tutma yeteneklerinin iyi (yün ayarında), yaylanma yeteneklerinin yüksek, özgül ağırlıklarının düşük ve buruşmazlık özelliklerinin de iyi olması nedeniyle bu lifler birinci derecede yün liflerinin kullanıldığı yerlerde kullanılmaktadırlar. Çil ve diğerlerinin çalışmasında pamuk, akrilik ve pamuk- akrilik karışımlı kumaşların bazı konfor ile ilgili özelliklerinin elde edilmesi için kumaşların kuruma alışkanlıklarını, kılcal ıslanma yeteneklerini, su buharı geçirgenliklerini kapsayan su ile etkileşimleri test edilmiştir. Konfor özellikleri üzerinde lif içeriği, iplik numarası ve sıklık gibi kategorik değişkenlerin etkisi test edilmiştir. Deneysel çalışma sonuçları göstermiştir ki, kumaşların transfer ve dikey kılcal ıslanma özellikleri kalın iplik kullanımı ile artarken kuruma hızları ince iplik kullanımı ile artmaktadır. Ayrıca lif içeriğinde akrilik lif oranının artmasıyla dikey ve transfer kılcal ıslanma özellikleri ile birlikte kumaşların kuruma hızları da artmaktadır.
Poliester lifi de sentetik bir liftir. Hidrofob yapıda olduklarından çok az nem içerirler. Normal şartlardaki nem miktarı % 0.4’tür. Elastikiyet, yumuşak tutum, hafiflik, kolay kullanım ve düşük maliyet gibi avantajlarından dolayı giyimde tercih edilen bir lifti. Bozdoğan’ın çalışmasında pes liflerinin kesit şekli ve filaman sayıları değiştirildiğinde, örme kumaşların ısıl konfor ve tutum, dökümlülük, sürtünme mukavemeti, hava geçirgenliği, patlama mukavemeti gibi pek çok mekanik özelliklerinin değiştiği belirtilmiştir. Enine kesit şekli boşluklu yuvarlak kesit seçildiğinde ısı tutuculuğu yüksek daha sıcak tutan bir kumaş elde edilirken, W kesitli liflere sahip iplikler seçildiğinde daha dökümlü bir kumaş elde etmek mümkün olmuştur.
Son yıllarda konforu yüksek giysilerin üretiminde, iç ve dış katmanlarında birbirinden bağımsız iplikler kullanılan çift katlı kumaşlar kullanılmaktadır. Bu çift katlı kumaşlarda iç katmanda nem transfer özelliğine sahip PA (poliamid), PES (poliester) ve PP (polipropilen) gibi sentetik materyal, dış katmanda ise nem absorbe yeteneği yüksek olan pamuk, yün, rayon gibi doğal liflerin ve karışımların kullanılması oldukça yaygındır. Sentetik materyal, teri kılcal (kapiler) etki ile emme yeteneği yüksek olan dış yüzeye hızla iletir. Emici olan dış tabaka, sentetik iç tabakanın depolama özelliği olmadığı için, aşırı tere tampon görev yapar. Bu aşırı ter, eğer bir ara katman yoksa daha sonra dış tabakadan çevreye iletilir. Süpüren ve diğerlerinin çalışmasında, özel bir örme yapısı olan çift yüzlü kumaş yapısı kullanılarak, iç ve dış yüzey için sırasıyla pamuk-pamuk, polipropilen-pamuk, pamuk-polipropilen, polipropilen-polipropilen iplik kullanılarak kumaş numuneleri hazırlanmıştır. Hazırlanan kumaş numunelerinin MMT cihazı kullanılarak nem yönetim özellikleri, Alambeta cihazı kullanılarak da ısıl soğurganlık özelliğinin değişimi ölçülmüştür. Test sonuçlarına göre, polipropilen (iç yüzey)-pamuk (dış yüzey) olan kumaşın en iyi nem yönetim özellikleri taşıdığı, yüksek seviyelerde konfor sağladığı, aktif ve spor giyim, yaz için tercih edilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Namlıgöz ve diğerleri tarafından yapılan bir çalışmada, MMT cihazı kullanılarak farklı liflerden dokunan kumaşların sıvı nem iletim özelliklerinin göstergeleri, derecelendirilmesi üzerine odaklanılmıştır. % 100 selülozik ve poliester kumaşların aksine, selülozik/poliester karışımı kumaşların etkili bir şekilde sıvı absorbsiyonu ve iletimi sağladığı bulunmuştur.
Marmaralı ve diğerlerinin çalışmasında elastik iplikli düz örme kumaşların ve elastik iplik içermeyen düz örme kumaşların ısıl özellikleri ve su buharı geçirgenlik özelliği test edilmiştir. Isıl özelliklerin (ısıl iletkenlik, ısıl direnç, ısıl soğurganlık) ölçümünde Alambeta cihazı, su buharı geçirgenlik özelliği ölçümünde Permetest cihazı kullanılmıştır. Test sonuçları istatistiksel olarak değerlendirilmiş ve karşılaştırılmıştır. Sonuçlara göre, kumaş yapısında kullanılan elastik iplik miktarı arttıkça ısıl direnç değerlerinde artış, ısıl iletkenlik değerlerinde azalma, ısıl soğurganlık değerlerinde artış meydana geldiği ve bu kumaşların daha soğuk hissedildiği saptanmıştır. Süprem kumaşlarda elastik iplik kullanıldığında bağıl su buharı geçirgenlik değerinde azalma meydana gelmiştir.