LÜLE TAŞI İŞLEME

Lüle Taşının Çıkarılması

Lüle taşı; gözenekli, az yapışkan halde bulunur. Hidratlı magnezyum silikat olan lüle taşı, çeşitli boyutlarda kuyu ve açık havza işletmeciliği ile çıkarılmaktadır. Lüle taşının diğer adı Eskişehir taşıdır.

İlkel usullerde kuyu çalışmalarının yanı sıra modern cihazlarla da çalışmalar yapılmaktadır. Taş, yumru şeklinde toprak ile karışık halde çıkartılır. Bu ilk çıkarılışında lüle taşının en yumuşak halidir. Açık havada kaldığında sertleşir, su içinde bırakıldığında tekrar işlenebilecek duruma gelir. Taşın üzerinde gözenekler bulunur. Emme özelliği bu gözenekler sayesinde olur.

Lüle taşı Eskişehir ili batısında Kümbet, doğusunda Gökçeoğlu, Sarısu ve Türkmen Tokat köyleri, kuzeydoğusunda Sepetçi, Margı ve Söğütçük köylerinde bulunur.

Taşın Çıkarılışı

Taş, toprak içinde kirli beyaz ve yumuşak halde bulunur. Damar şeklide değildir. Yumrular halinde dağınık şekildedir. 250 g ile 5-7 kg parçalar halinde bulunabilir. Ocaklarda insan gücü ile kazma ve aydınlatma aracı karpit lambalarıyla 30-100 m bazı bölgelerde ise 200 m derinlikten çıkarılır. Çeşitli çıkarma yöntemleri vardır.

Çıkrık yöntemi

Çukurun çapı 1.5 – 2 m kadardır. Tamamen insan gücü ile çalışılır. Kazma, çelik kama, keski ile karpit lambası kullanılır.

• Araç Gereç ·Çekiç, Kova, Halat, Karpit, Kürek, Keski

Kuyuya inerken ve çıkarken duvarlarda açılan küçük dehlizlerden yararlanılır. Asansör yoktur. Sadece yumru lüle taşı parçalarını yukarıya çıkarılması için çıkrık ve kova kullanılır. Toplanan taşlar iş bitimine kadar kuyu dibinde toplanır.

Skip Yöntemi

Modern usulde yapılır. Çelik bir halata bağlanan kova, motorla kuyuya indirilir. Kuyu çapı daha geniştir. Kompresörlü kırıcılar kullanılmaktadır. İşçiler daha rahat çalışmaktadır. Taş çıkarımında kullanılan kova, çıkrık yönteminde kullanılan kovadan daha büyüktür. 30- 50 m derinliklere kadar inilebilir.

• Araç Gereç, Çekiç, Büyük Kova, Halat, Karpit, Kürek, Keski, Kompresör

Lüle Taşını Temizleme Yöntemleri

Çırpma; Çırpma, ocaktan ilk çıkan taşın ekonomik değerini anlamak için toprağından ayırma işlemidir. Keskin bıçakla ve sivri çekiçle yapılır. Yapılan bu işlemde taşa fazla zarar vermeden taşın değerini düşürmeden yapmaya özen gösterilir.

Saykal; Lüle taşının yabancı maddelerden ayrılmasıdır. Kısa saplı, balta tipinde bir aletle temizlenir. Yan taşlardan ayrılan parçaya saykal adı verilir. Satışlar saykal olarak yapılmaktadır.

Kaba Alım; Saykal durumundaki taşın yapılacak olan eşyaya göre temizlenmesidir. Kaba bıçağı ve testere ile yapılır. Taşın yapısındaki çatlak veya çizgiler kontrol edilir. Parçalanma durumunda taş değerini kaybeder.

Lüle Taşı Çeşitleri

Eskişehir’in köylerinde çıkarılan lüle taşının büyüklüğüne göre hangi eşyada kullanılacağı belirlenir.

1. Sıralamalı: Pipo yapımında kullanılır.
2. Birim Birlik: Biblo ve pipo yapımında kullanılır.
3. Pamuklu: Kadın piposu yapımında kullanılır.(Pipo yapımına en elverişli türdür.)
4. Daneli: Kadın piposu yapımında kullanılır.
5. Ortadökme: Tespih yapımında kullanılır.
6. Cılız: Nikotin emici astar yapımında kullanılır.

Ancak nadiren bulunan ve 30 ile 80 pamuklu boyları arasında değişen taşlara da rastlanır. Bunlara ise “omuzlama” ve “budama”denir

Cılız dışında kalan çeşitler kendi aralarında da ayrıca 12’ şer çeşide ayrılırlar. Her cinsin 1’ den 7’ ye kadar olan türleri iyi, 7-10 arası orta, 10-12 arası türler düşük kalitelidir

Kaliteli Lüle Taşında Olması Gereken Özellikler

Lüle taşının sanayideki adı sepiyolit olup tabiatta iki türü bulunmaktadır. Bunlardan birincisi beta sepiyolittir. Doğada tabakalar hâlinde olup sanayide yardımcı madde olarak kullanılmaktadır. Diğer ikinci türü doğada şekilsiz sıkı hâlde ve masif yumrular şeklinde olan sepiyolittir. Adı alfa sepiyolittir. Alfa sepiyolit 4-5 mikron uzunluk ve 0,2 mikron kalınlıktaki lifsel sepiyolittir. Alfa sepiyolit doğada yumrular hâlinde bulunur. Dış görünüşü deniz köpüğüne benzetilmektedir. Lüle taşı denen alfa sepiyolitin ta kendisidir. Anlaşıldığı gibi yarı değerli bir taştır.

Süs taşları işlemeciliği içerisinde yer alan lüle taşı işlemeliciliği, büyük ölçüde dünyanın en kıymetli pipolarının yapımında kullanılması, en çok ve en uygun çıkarıldığı yerin Eskişehir olması gibi nedenlerle önemli bir yere sahiptir.

Lüle taşı diğer adı; Eskişehir taşıdır

Değerli bir taş olan lüle taşı ya da diğer adıyla Eskişehir taşı; genellikle beyaz bazen sarımsı, bazen krem renkli, ender olarak kurşuni, sarı veya kırmızımsı görünüşlü, donuk, cilalı, gözeneksiz olması ve az yapışkan, önceleri yumuşak, nemli, hava ile temasla kuruyarak sertleşen, emici, açıkta kalınca renk değiştiren, sudan olumsuz yönde etkilenen, kolay işlenebilen özeliklere sahip bir tür magnezyum silikat taşıdır. Taşın sertliği 2-2,5 özgül ağırlığı 2gr\cm³’tür. Keserken kıvrımlı, büyük ve ateşe dayanıklı olması özellikleri arasındadır.

Lüle taşının kaliteli olduğu, ürünün yapımı aşamasında taşın kolay şekillendirildiği, kırılmadan kusursuz çıkarıldığı ve güzel sonuçlar alındığı tespit edilmiştir.