(EL) ELASTANE, LYCRA, SPANDEX

Likra; (Lycra), spandex (elastan) elyafının ticari adıdır. Yüksek uzama yeteneğine sahip lif çeşitleri elastomer (elastik) lif olarak sınıflandırılır ve ülkemizde söz konusu elyaflar, yaygın olarak likra adıyla bilinir.

Bu lifler kopmadan çok yüksek bir uzama (% 400-800) oranı gösteren ve kopma noktasına kadarki uzamalarda hızlı bir şekilde tamamen eski haline dönebilen liflerdir. Likra, elastik özelliklere sahip bu elyafın ticari adıdır.

Teknik olarak elastomer lif denebilir. Oldukça esnek güçlü ve dayanıklı bir liftir. Kimyager C. L. Sandquist ve Joseph Shivers tarafından bulunmuştur. Likra iplikler ise en basit anlamıyla, filament haldeki sentetik likra elyaflarından oluşan ipliklerdir. Oldukça yaygın bir kullanım alanına sahip olan likranın günümüzde önemi büyüktür. Likra elyafının karakteristik özelliği çok yüksek uzama yeteneği ve yapısında bozulma olmadan geri dönebilmesidir. Likra lif kullanıldığı ürünlere; rahatlık, vücuda uyum ve hareket özgürlüğü gibi eşsiz özellikler katar. Likra genelde elastik ve yıkandığında en ve boydan çeken bir lif türüdür.
Bu lifler doğal kauçuktan üretildikleri gibi sentetik olarak da elde edilirler.

Şekil 1.2 Çekildiğinde kristalleşen (kristalin yapıya dönüşen) elastanın yapısı. solda, gerilmiş halde sağda, gevşek durumda.

Doğal kauçuktan elde edilen esnek lifler uzun süreden beri tekstil alanında kullanılmaktadır. Ancak son yıllarda artan bu tür gereksinimlerin sadece doğal kauçuk lifleri ile karşılanması güçleşmiştir. Bu nedenle kauçuk liflerinin yerine geçebilecek elastomerik maddeler aranmıştır. Bunun sonucu kauçuktan daha üstün esneklik gösteren, aynı zamanda aşınmaya dayanıklı, kimyasal stabilitesi yüksek, daha hafif, kolay ve iyi boyanabilen bazısentetik maddeler elde edilmiştir.

Günümüzde elastomer liflerin kullanımı geniş bir alana yayılmış olup pamuk, viskon, poliester, poliamid lifleri ile elastomer liflerin karışımından üretilen ürünler günlük kullanıma girmiştir. Bu lifler moleküler zincir ağından oluşur ve yüksek amorf bölgeleri çapraz bağlarla birleştirilmiştir. Uzama halinde bu amorf bölgeler daha fazla oryante olurlar ve yapı olarak daha kristalleşir. Uzama, yapıdaki çapraz bağların moleküllerin daha fazla hareketini sınırlayıncaya kadar devaın eder. Eğer bu noktada elastomer life daha fazla kuvvet uygulanır ise moleküler bozuşma oluşur ve uzama özelliklerinde azalma meydana gelir.

Açık halde likra iplikler

Elastan Kumaş Prosesi

İşletmelerin makine parklarına göre çalışma şekli değişebilir. Mesela;

• a- Tüp -> Yıkama + Kasar -> Boyama -> Kurutma -> Avivaj. (Bu metot ile istenen en ve gramaja ulaşılmayabilir.)
• b- Tüp -> Yıkama -> Fikse -> Kasar + Boya -> Avivaj Kurutma
• c- Açık en -> Fikse -> Yıkama + Kasar -> Boyama -> Avivaj Kurutma
• d- Dokuma Kumaş -> Fikse (Buharlama) -> Yakma -> Haşıl Sökme -> Kasar -> Merserize -> Fikse veya Kurutma -> Boyama -> Avivaj Kurutma.

Elastomer Lifler

• a. Çapraz bağlanmış doğal ve sentetik kauçuk,
• b. Poliüretan (spandex, likra),
• c. Aridex (çapraz bağlanmış poliakrilat) liflerini kapsamaktadır.

Elastomer Lifler Kullanım Alanları

Likra (elastomer) lifinin kullanım alanları, doğal kauçuktan daha pahalı olduğu için giyim amaçlı kullanımı daha kısıtlıdır. Bununla beraber esnekliğin gerekli olduğu korseler, kayak giysileri, mayo, spor giyim, giysilerin örgü yakaları, streç kumaşlar, kemerler, kuşaklar, mayolar, varis çorapları, cerrahi bantlar ve çorapların yapımında ile örgü astarlık kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Elastan Liflerinin Fiziksel Özellikleri