Mısır Pamuğu (Egyptian Cotton)
Bugün pamuk, Mısır’da “beyaz altın” olarak adlandırılmaktadır. 1960 ve 1970’li yıllarda Mısır, dünya pamuk pazarının %80’nine sahip olmuştur. Bilahare, bu pazar payının önemli bir kısmını ABD’de üretilen Pima pamuğuna kaptırmıştır. Bugün, uzun ve ekstra uzun lifli pamuğun %55 Mısır, %40 ise ABD tarafından sağlanmaktadır. Mısır’ın pamuk üretimi yaklaşık 300 bin ton civarında olup, bu üretimin önemli bir bölümü uzun ve ekstra uzun elyaflı pamuk oluşturmaktadır.
Mısır, uzun ve ekstra uzun elyaflı pamuk üretimi ile öne çıkmıştır. Pamuk üretimi çok eski tarihlerden beri yapılmakla birlikte, modern manada pamuk yetiştirilmesi ve pamuk üretim alanlarının genişletilmesi 1800’lü yılların başlarında Mehmet Ali Paşa döneminde başlamıştır. İklim şartlarının müsait oluşu, işgücü maliyetlerinin düşüklüğü ve coğrafi olarak Mısır’ın birçok pamuk tüketim pazarlarına yakınlığı nedeniyle, pamuk üretimi zaman içerisinde gelişerek, Mısır için stratejik ürün haline gelmiştir.
Söz konusu dönemde ham olarak değerlendirilen pamuk, 1898 yılında El Ahlia Spinning and Weaving şirketi, 1927 yılında ise birçok yeni eğirme ve dokuma fabrikalarının kurulması ile katma değeri yüksek ürünlerin üretimine yönlendirilmiştir. Bu dönem, yeni pamuk işleme tesislerinin kurulması nedeniyle, Mısır’da tekstil sanayinin temellerinin atıldığı dönem olmuştur. 1952 devriminin ardından, yeni yönetimin ekonomi anlayışı ve beş yıllık kalkınma planları çerçevesinde “eğirme ve dokuma” tesisleri kamulaştırılmıştır.
Dolayısıya, devlet pamuğun yetiştirilmesinden, fiyatların tespiti (iç piyasa ve ihraç fiyatları dahil), işlenmesi ve tüketimine kadar olan süreci üstlenmiştir. 1994 yılında çıkarılan pamuk sektörünün serbestleştirilmesine yönelik yasadan sonra, sektörün işleyişi değişmiştir. Bu tarihten itibaren, çiftçiler üretecekleri ürün çeşidi ve alanı konusunda serbest bırakılmış, ayrıca tüccarlara pamuk satın alma, çekirdeğinden ayırma ve yerel eğirme tesislerine satma veya ihracat izni getirilmiştir.
Mısır pamuğu ipliği
Ancak, devlet söz konusu serbestleşme politikasına tam uyum sağlayamamış, özellikle fiyatlara bir şekilde müdahele etmeye devam etmiştir. Halihazırda, çiftçilerin pamuk üretimini sürdürmelerinin sağlanması bakımından, pamukta taban fiyat uygulaması devam etmektedir. Mısır pamuğu kalitesi bakımından dünyaca bilinen bir pamuk olmuştur. Söz konusu kalite, lif uzunluğu, lif özelliklerinin yıllara göre değişmemesi ve bu özelliklerinin kaliteli eğirme sonuçlarının alınmasına müsait olmasından ileri gelmektedir. Mısır’da ağırlıklı olarak yüksek kaliteli tekstil üretiminde kullanılan orta-uzun, uzun ve ekstra uzun elyaflı pamuk üretilmekte olup, bu ürünler Giza ismi ve yanında bir numara ile adlandırılmaktadır. Son dönemde, ülkede üretilen pamuk çeşitlerinde bir sınırlandırmaya gidildiği gözlenmektedir. Daha önce yedi çeşit olarak üretilen ekstra uzun elyaflı pamuk, Giza70 ve Giza88 olmak üzere iki tür ile sınırlandırılmıştır. Uzun elyaflı pamukta ise Giza86, Giza89, Giza85, Giza80 ve Giza83 olmak üzere, beş çeşit pamuk türü üretimine yönenildiği gözlenmektedir. Bu üretim politikaları ile farklı elyaf uzunluğuna sahip ürünlerde karışıklıktan ileri gelecek problemlerin bertaraf edilmesi amaçlanmaktadır. Pamuk üretimi, Beheira, Daqahlia, Kafr AL Sheikh, Sharqiya, Gharbiya, Menoufiya, Beni Suef ve Minya olmak üzere 8 valilikte yapılmakta olup Pamuk üretim alanları 1960 yılından bugüne giderek daralmış olmakla birlikte, verimde %30 oranında artış gerçekleşmiştir. 1960 yılında 5,5 kantar olan verimlilik, 2000’li yıllarda 7 kantarın biraz üzerine çıkmıştır.
Mısır pamuk ipliğiyle üretilmiş çoraplar
Miktar olarak pamuk üretiminin seyri incelendiğinde, üretimde yıllara göre iniş ve çıkışlar olduğu görülmektedir. 1993/94 sezonunda 411 bin ton olan üretim, 1994/95 sezonunda 251 bin ton, 1995/96 sezonunda ise 238 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 1996/97 sezonunda üretimde yeniden bir artış gerçekleşerek 341 bin tona ulaşmış, 2000/01 sezonunda 204 bin ton ve 2001/02 sezonunda ise 265 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
Ekstra uzun elyaflı pamuk üretimi 1993/94 sezonunda 121 bin tondan 1999/00 sezonunda 26 bin tona gerilemiştir. Söz konusu türün üretimi 2000/01 sezonunda bir düzelme göstererek 47 bin tona ulaşmıştır. Benzer şekilde uzun elyaflı pamuk üretimi 1993/94 sezonunda en yüksek noktası olan 210 bin ton olarak gerçekleşmiş, 1998-2000 yılları arasında yaklaşık 200 bin ton ve 2001/02 sezonunda ise 218 bin ton olmuştur. 1998/99 sezonuna kadar üretilen pamuğun yaklaşık 200 bin tonu yerli tekstil sektörü tarafından tüketilirken, bu rakam 1998/99 sezonunda 186 bin tona gerilemiştir. 1999/00 sezonunda ise 144 bin tona düşmüştür. Pamuk üretiminde dalgalanma, pazar payının düşmesi, sentetik iplik gibi rakip ürünlerin kullanımının artması nedeniyle ve çiftçi gelirlerinin korunması, dünya çapında Mısır pamuğunun sahip olduğu imajın geliştirilmesi amacıyla, Mısır hükümeti pamuk üretimi ve ticaretinin geliştirilmesi konusunda bazı tedbirler almaktadır. Bunlar arasında, çiftçilerin eğitimi, pamuk alanlarının ilaçlanması ve Mısır pamuğunun tanıtılması amacıyla bir pamuk logosu geliştirilmesi yer almaktadır.
Pamuk logosu tanıtımı Dış Ticaret Bakanlığı ve ALCOTEXA (Alexandria İhracatçıları Birliği) tarafından yürütülmekte ve bugün itibariyle 58 ülkede kaydı bulunmaktadır. Diğer taraftan, 1996 yılında “The Egyptian-German Cotton Promotion Program” ortak projesi uygulamaya konulmuştur. Söz konusu proje, verimliliğin artırılması, Mısır pamuğunun uluslararası pazarlarda tanıtılması, çiftçi gelirlerinin korunması ve çiftçilerin eğitilmesini kapsamaktadır. Anılan proje, Mısır Tarım ve Toprak Reformu Bakanlığı ile Alman hükümetine ait German Technical Cooperation şirketi tarafından yürütülmektedir. 1994 yılında başlayan pamuk üretim ve ticaretinde uygulamaya konulan serbestleşme politikalarının neticesinde, pamuk ticaretinde özel sektör giderek artan bir paya sahip olmuştur. Söz konusu dönemde, özel sektör pazarlama tekniklerini geliştirmiş ve değişen pazar koşullarına daha hızlı uyum sağlamaktadır. 2001 yılı itibariyle, pamuk sektöründe ticaret ile uğraşan toplam firma sayısı 130 olup, bunun 30’u kamu, kalan 100’ü ise kooperatifler, özel firmalar ve kişilerden oluşmaktadır. Aynı dönemde, İskenderiye Pamuk İhracatçıları Birliğine 27 firma kayıtlı olup, bunun 9’u kamu, 18’i ise özel firmalardan oluşmaktadır. Üretilen pamuğun önemli bir kısmı İtalya, Hindistan ve İsviçre’ye ihraç edilmektedir. İhracatta özel sektörün ağırlığı giderek artmış olup, 2002 yılında ihraç edilen pamuğun %70’i özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir.