Nakış Nedir, Tanımı?
Nakış kelimesi Arapçadan türemiş olan nakşetmek ile eş anlamlıdır, Kumaş üzerine renkli iplikler, sim sırma kullanılarak el ve makineyle yapılan işlemdir. Çeşitli, cins ve renkte iplik ve pul, boncuk gibi yardımcı malzemelerle değişik zemin üzerine el ve makinede yapılan süslemelere denir.
Nakışın Tarihi Gelişimi
Anadolu öncesi Türk işleme sanatının ilk örnekleri, MÖ 3. yüzyılda Hun devletinden günümüze ulaşan parçalardır. Orta Asya’daki buluntular Altay dağlarında yaşayan Hunlara aittir. Pazırık ve Noin-Ula kazılarında açılan kurganlarda halılar, keçeler ve işlemeler bulunmuştur. Daha çok aplike tekniğinde yapılmış işleme örnekleri görülmektedir. İşlemede ince deri kullanılmış, hayvan figürleri ile bezenmiştir. Yapıştırma tekniğinin yanı sıra yünlerle dikilmiş örneklere rastlanmıştır.
Orta Asya’da yaşayan Uygurlardan kalan duvar resimlerinde elbiselerin üzerindeki işlemeler işlemenin eskiden beri kullanıldığını göstermektedir. İslamiyet’le insan ve hayvan motiflerinin süslemede kullanılmasından vazgeçilmiştir.
Selçuklular’da işlemeye önem verilmiştir. İşleme tekniğinde kıvrık dal ve aralarında hayvan figürlü motiflere rastlanmaktadır. İpekçiliğin gelişmesinde Selçukluların katkısı büyüktür.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde işlemelerin saray ve saray dışında üretildiği görülmektedir. Saray işlemelerinin kumaş niteliği, kompozisyon başarısı, motiflerin düzgünlüğü ile teknik ve ustalık açısından çok ileri düzeydedir.
Türk işlemelerinde, 16. yy’da motifler geometrik ve simetrik düzen içindedir, desenlerde az da olsa hayvan motifleri görülür. Motiflerde kullanılan bitkiler; gül, narçiçeği, sümbül, lale, karanfil ve çarkıfelektir. Meyvelerden; nar ve kozalaktır. Çeşitli çiçek yaprakları da kullanılmıştır.
16. yy’da renklerde kırmızı (lal), yeşil, mavi, sarı, beyaz, hardal rengi hâkimdir. Motifler gözeme ile siyah ve kahverengi ile çevrilmiştir. Altın ve gümüş sim çok kullanılmıştır. İşleme tekniği olarak da Pesent ve Hesap işi kullanılmıştır.
17. yy’da da aynı renk ve teknik kullanılmıştır. Komposizyonlarda simetrinin yanı sıra grift göze çarpmaktadır. Renkler pastelleşmiştir. Bu yy’da kullanılan teknikler Pesent, Türk işi, atma, cıvan kaşı, tel kırma, susmadır. 16. yy desenlerinin yanı sıra kandil, ibrik, vazo görülmektedir.
18. yy motiflerinde çiçek kıvrık dal, meyve vazolar, fiyonklar göze çarpar. Ayrıca fıskiyeli havuzlar, saksı içinde meyve ağaçları da bulunmaktadır. Kimyasal boyaların elde edilmesi ile daha canlı renkler ve renk tonlaması görülür. Diğer teknikerin yanı sıra muşabak, mürver, dival işi, suzeni görülmüştür.
19. yy’da işlemeler daha kalitesizdir. Motif olarak her şey kullanılmıştır. İpek iplik pamuğa, altın sim ve gümüş, bakıra dönüşmüştür. Teknik olarak da kaba çabuk dolan gösterişli tekniklere yer verilmiştir.
20. yy’da geçmişteki yy’dan gelen motif ve renk anlayışını görmek mümkündür. İşleme sanatına yenilik getirmemiştir. Renklerde önceki yüzyıla ilave olarak yaprak yeşili, çingene pembesi, mor, turuncu kullanılmıştır.
Nakışın Toplumumuzdaki Yeri ve Ekonomiye Katkısı
Nakış toplum yaşantısı içinde insanların süsleme ve süslenme ihtiyacından dolayı geçmişten günümüze kadar gelmiştir. El sanatlarımız içinde köklü bir geçmişi olan nakışlar Anadolu genç kız ve kadınlarının elinde çeyiz nedeniyle zenginleşip çeşitlenmiştir. Bugün bile hayranlıkla seyredilen Türk işlemeleri dünyadaki ve Türkiye’deki müzelerde yer almaktadır. Türkiye, her yöresi birbirinden farklı nakışlarla dolu bir ülkedir. Fakat günümüzde yaşantının çok hızlı olması ince işlemeleri yapmaya zaman kalmaması nedeniyle bu güzel kültür varlığımız tehlikededir.
Nakışlı süslemeler ile yapilmiş Osmanlı kaftanı
Günümüzde nakışlara hala değer verilmektedir. Türk nakışlarını yaşatmak için Milli Eğitim Bakanlığına bağlı örgün ve yaygın eğitim kurumları ile yüksek öğretim kurumlarına bağlı fakülte ve yüksek okullarda çalışmalar devam etmektedir. Gerek yeni ürünler ortaya koyarak, gerekse eski işlemeleri koruma altına alarak (envanter çalışmaları) işlemeler korunmaya çalışılmaktadır.
Makine nakışları kısa sürede yapılması nedeniyle günümüzde daha çok tercih edilmektedir. Teknolojik gelişmeler, kullanılan makinelerin değişime uğramasına neden olmuştur. Bu da endüstriyel (sanayi) nakış sektörünü oluşturmuştur. Toplum içinde yaşayan bireyler kendi ihtiyaçları kadar nakış yaparlardı. Fakat hala çeyiz geleneğinin devam etmesi ayrıca ülkemize gelenlerin nakışlarımıza ilgi göstermesi nakış üretimini artırmıştır. Bu da nakış üretimi yapan atölyelerin çoğalmasına neden olmuştur. Ayrıca ülke ekonomisi üzerinde etkili olmaktadır.