Oltu Taşının Tanımı

Oltu taşı, bitkisel kalıntıların yeraltında milyonlarca yıl kalıp karbonlaşmasıyla oluşan organik bir taştır. Kehribar taşından yapı olarak farklı olmasına rağmen oluşumundaki benzerlik nedeniyle siyah kehribar olarak da adlandırılır.

Oltu taşı; siyah, koyu kahve, nadiren de gri-yeşilimsi renkte bulunmaktadır. Oltu taşı, işlenmesi kolay, işlendikçe sertleşen, kullanıldıkça parlama gösteren özelliğe sahip bir taş çeşididir. Takı ve tespih üretiminde önemli bir yere sahiptir. Erzurum Oltu ilçesi ve çevresinde çok sayıda maden rezervleri olduğu için siyah kehribara ”Oltu” adı verilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre; Oltu taşı siyah, tıkız, parlak, kavlı biçiminde kırıkları olan, parlatılabilir, tıraşlanabilir bir linyit türü olarak tanımlanmaktadır.

Tespih, yüzük, kolye, bilezik, sigara ağızlığı, süs eşyaları yapımında kullanılan psikolojik ve fiziksel etkileri sebebiyle stres ve depresyona iyi geldiği söylenilen yarı değerli taş olan Oltu taşına, siyah kehribar adından başka Siyah İnci, Erzurum Taşı, Erzurum Kehribarı, Kara Kehribar, Siyah Kehribar, Sengi Musa gibi adlarla da anılmaktadır. Osmanlıca’da Siyah Kehrüba denilmekteydi.

Oltu Taşı Oluşumu

Oltu taşı çıkarılan kazılarda (rezervlerde) birçok bitki ve ağaç fosillerine rastlamak mümkündür. Yapılan araştırma ve kazılar sonucunda Oltu taşının, milyonlarca yıl önce ağaçlardan ziftin (reçinenin) toprağa karışarak kil ve linyit maddeleriyle birleşmesi ve kaynaşmasından meydana geldiği anlaşılmaktadır. Başka bir ifade ile Oltu taşı, bitkisel kalıntıların yeraltında karbonlaşması ile oluşan bir kehribar taşı türüdür ve ardıç ağacının fosilleşmiş şekli olarak nitelendirilmektedir.

Dünyada eşine az rastlanan ve en iyi örnekleri Oltu’da çıkartılan siyah kehribar (Oltu) mikroskop altında incelendiğinde hücreli bir yapı gösterir. Hücre çeperleri kömürleşmiş olup iç kısımları kömürleşme sırasında silis ve kireçle yer değiştirerek bu mineraller ile doldurulmuştur. Ağaç kabuğu yapısı ve lifli dokusu belirgin olarak izlenir. Oltu taşı, Olur dere formasyonunun erken Eosen (55 milyon yıl önce) döneminden büyük fay hattı boyunca gelişen yüksek basıncın etkisinde kalan kesiminde, içerdiği kömür damarcıklarının ısı ve basınç etkisiyle jelleşmesi ve taşlaşmasıyla meydana gelmiştir. Bu fosilleşme durumu milyonlarca yıl sürmüştür. Oltu taşının parlatılmış bir kesitinin mikroskop altında yapılan incelemede bileşenleri (Linyit (grund mosse),

Oltu Taşı Rezervleri

Kara kehribar olarak da bilinen Oltu taşı yurdumuzda Haymana, Bayburt ve dünyadaki en güzel örnekleriyle Erzurum ilimizin Oltu ilçesinde çıkarılmaktadır. Oltu taşı madeni rezerv olarak Oltu ilçesine bağlı Dutlu, Hankaskışla, Aktarla, Çeteksu köyleri ve çevrelerinde Kabakuş köyü mevkilerinde yeterli derecede bulunmakta, genelde Akdağ’ın kuzeydoğuya doğru uzantısını meydana getiren Dutlu dağ, Yasak dağ ve çevresinde çıkarılmaktadır. Ayrıca Güzelsu, Sülünkaya, Günlüce, Orman ağzı, Taşlı köy ve civarında Oltu taşı rezervleri bulunmaktadır. Rezerv bölgeleri tahminen 1600–1800 rakımlı, dik yamaçlı olup sarıçam ormanlarıyla kaplıdır. Engebeli arazide maden çıkarmak çok zordur. Mayıs-eylül ayları arasında tarıma dayalı işlerle uğraşan yöre halkı Oltu taşını ancak çiftçilikten arta kalan zamanda ekim-mart ayları arasında çıkarmaktadırlar. Bölgede Oltu taşı çıkarmak için açılan ocak sayısının 600 civarında olduğu tahmin edilmektedir.

İşlenmemiş oltu taşı

Oltu Taşı Çıkarma

Oltu taşının çıkarılması çok zor ve zahmetlidir. Oltu taşı çıkarılan köylerin arazisi genellikle çok engebeli dik yamaçlardan meydana geldiği için maden çıkarılan ocaklara ancak yaya ve zorlukla ulaşılabilir. Yöre halkı tarafından babadan kalma eski yöntemlerle Oltu taşı çıkartılır. Oltu taşının çıkarılma işi, dağlık kesimin parçalanmış kısımlarında, dağ içerisine dik olarak yaklaşık 70- 80 cm çapında galeriler açılarak yapılır. Madene rastlanırsa silindirik tüneller maden damarları takip edilerek 150–200 m’ye kadar uzamaktadır. Madene rastlanmazsa ve su çıkarsa tünel 10 m’de terk edilir. İki kişinin çalışabildiği galeriler (tüneller) içinde, aydınlatma piknik tüpü üzerinde monte edilmiş lüks (aydınlatıcı) veya cep feneri ile sağlanır.

Tünel açma işinde; murç, sapı kısa kürek, kazma ve çekiç kullanılır. Tünelde kazılan toprakları ve madeni dışarı çıkarmak için altına küçük tekerlekler takılmış tekneler kullanılır. Tekneler, iple çekilerek hareket ettirilen el arabası şeklindedir. Rezervlerde basınç altında sıkışmış derli toplu bulunan Oltu taşı, 3-5 cm kalınlığında ve zaman zaman kaybolan yani kırılmış ince damarlar hâlindedir. Maden cevherinin az ve çıkarılmasının zorluğu, Oltu taşının değerini de arttırmaktadır. Oltu taşı topraktan çıktığında çok yumuşak olmasına rağmen hava ile temas ettiğinde hemen sertleşir. Bu yüzden de galeriden çıkıp işlenip cilalanana kadar mutlaka nemli ortamda saklanır. Büyük emekle çıkarılan bu maden kilo hesabı atölyelere satılır.

Oltu Taşının Özellikleri

Oltu taşının özelliklerini, fiziksel ve kimyasal özellikler olarak iki gurupta inceleyebiliriz.

Fiziksel Özellikleri: Siyah kehribar da denilen Oltu taşının en dikkat çekici özelliği, yeraltından çıkarıldığında çok yumuşak, hava ile temas etmediği müddetçe de bu yumuşaklığını muhafaza etmesidir. Bu özelliğinden dolayı işlemesi kolaydır. İşlenirken hava ile temas eden Oltu taşı sertleşir ve kullandıkça da parlar. Genellikle siyah, bazen koyu kahverengi, nadiren gri ve yeşilimsi renklerde bulunur. Çıra gibi is çıkararak alevli bir şekilde yanar, geriye bir miktar kül kalır. Yanma sırasında aniden soğutulursa camlaşır ve kalıp hâlini alır. Sürtünme ile elektriklenip hafif cisimleri çeker.
Kimyasal Özellikleri:
- Kimyasal yapısı C10H160, süksinik asit
- Kristal sistem amorf Sertlik 3 mors (sertlik cetveline göre)
- Yoğunluk 1,5 gram/cm3
- Karbon oranı % 78

Oltu taşının kuru esas üzerine kimyevi analizi

Oltu taşı tesbih

C % 77.95
H2 % 06.72
S % 0.9
Kül % 0.3
Uçucu madde
Bocmer’e göre % 45.35
A.S.T.M’ye göre % 51.37
Rutubet % 2.18
Kalori 8064
K.cal/gr
Özgül ağırlığı D1.26 (jayet)

Oltu Taşını Taklitlerinden Ayırma

Oltu taşı, görünüm olarak kolayca taklit edilebilir olmasına rağmen özellikleri bilinirse ürün satın alırken taklitlerinden yani piyasada bulunan siyah renkte Rus taşı, polyester ve diğer sahte ürünlerden kolayca ayırt edebilmek mümkündür. Aldanmamak için ise Oltu taşının şu özelliklerini bilmek gerekir

Oltu taşını elinizin içine alıp nefesle buharlaştırıldığında buharı çeker ve üzeri nemlenir.
Oltu taşı kazınır veya zımpara sürtülürse kahverengi toz bırakır.
Bir toplu iğnenin ucunu iyice ısıtıp Oltu taşı tespih tanesine batırdığınızda iğne batmaz; iğne batarsa plastik yani taklittir.
Oltu taşı kehribar özelliği gösterdiğinden sürtünme sonucu elektriklenir ve küçük toz ve kâğıt parçacıklarını çeker.
Oltu taşı tespihlerin kendine has ağırlığı, tok bir sesi vardır (Cam tespihler çok ağır, plastik tespihler hafif olur.)
Oltu taşından yapılmış tespih, ağızlık ve diğer süs eşyaları kullandıkça parlayıp güzel bir görünüm alır.
Oltu taşı ürünlerde az da olsa işçilik arızalarına rastlanır. Tespih taneleri ölçüleri birbirini tutmayan ebatlarda olabilir. Bunun nedeni el işçiliğidir. Ancak kumpas ile ve elektrikli torna ile hassas işçilik sonucunda bu tür hatalar görülmeyebilir.
Oltu taşı yakıldığında çıra gibi isli alev çıkararak yanar ve geriye bir miktar kül bırakır.
Rus taşı Oltu taşından daha ağır olur.
Oltu taşı diğer sahtelere göre daha parlaktır.
Tespih gibi ürünlerin ip deliğinden bakıldığında bıçak izleri bulunur.

OLTU TAŞI NEDİR?