Örme makinelerinde makine özelliklerine uygun akışkanlıkta yağlar kullanılır. Makine hızı ve işletme sıcaklığına göre kullanılan yağların incelikleri değişir.
Yağ Nedir?
Birbiri üzerinde hareket eden iki yüzeyi birbirinden ayıran her şeye yağ denir. Bunlar sıvı, yarı sıvı, katı, gaz şeklinde olabilir.
Yağlar, yağlayıcı maddelerdir, genelde sıvı ya da yarı sıvıdır. Yağların çoğu, iki yüzey arasında bir “film” tabakası oluşturur. Bu film, iki yüzeye birden yapışmakla birlikte iki yüzey arasında sabit bir şekilde akar.
Günümüz yağları karmaşık ve ileri teknolojik düzeye ulaşmış bir yapıya sahiptir. Genel olarak baz yağ, doğal katıklar, sentetik katıklar gibi farklı maddelerin bir karışımıdır.
Resim 1.2: Yuvarlak örme makinesi yağı
Makine ve parçalarının geliştirilmesi, yapımı, yağlama maddelerinin üretimi ve geliştirilmesi ile paralellik gösteren bir olaydır. Bu nedenle de çok önemli ve gereklidir. Kullanıldığı yere göre geliştirilmiş bir yağlama maddesi, her zaman en az problem çıkaracaktır. Makine parçalarında her hareket mutlaka bir aşınmaya sebep olur. Çünkü aşınmanın olmadığı hareket yoktur. Bu aşınmayı en alt seviyeye indirecek yağlama maddesini seçmek ve kullanmak masrafı düşürecek ve en iyi verimi kazandıracaktır.
İyi bir örme yağının viskozite oranı çok önemlidir. Viskozite, bir sıvının akma oranı ya da akma direncini ifade eder. Yağların farklı viskoziteleri vardır. Bazılarının hızlı akması gereklidir. Buna düşük viskozite denir. Yağlama gerektiren sahalara mümkün olduğunca çabuk erişmesi, maksimum koruma sağlaması için kalın bir film tabakası oluşturması gerekir. Buna da yüksek viskozite denir. Yüksek sıcaklıklar, yağı inceltir. Bu, viskozitenin düşmesine sebep olur. Dolayısıyla daha ince ve gerekeni sağlamayan bir film tabakası oluşturur. Mesela, 45 santigratta yavaş akan bir yağ, 100 santigratta daha hızlı akacaktır.
Yüksek sıcaklıklarda daha az koruma sağlanacağı bilinmektedir.
Yağlama Kabiliyeti
Yağlayıcı olarak kullanılan yağların tümünde olduğu gibi iğne yağlarının da hidrolik yapısının farklı katkı maddeleriyle kuvvetlendirilmesi gerekmektedir.
Bu katkı maddeleri;
- Pas engelleyici (antrirus),
- Aşınmayı engelleyici (antiwear),
- Ortamda farklı reaksiyon oluşumunu engelleyici,
- Yüksek basınca dayanıklılık sağlayıcı (extreme pressure),
- Oksidasyon engelleyici (antioxidant),
- Köpük engelleyici (anfıfoam),
- Asit dengeleyici (pH regülatör),
- Akma noktasını azaltıcı (pour po depressant),
- Anti nem tutucu (antimist),
- Viskozite dengeleyici ve ısı değişimini düşürücü nitelikte olmalıdır.
Aşınma engelleyiciler, metal yüzeylerde bir film tabakası oluşturarak yağın ortamdaki homojen sürtünmesini en aza indirger; yüksek basınca dayanıklılık sağlayıcılar da bu film tabakasının önemli hız artışlarına ve darbelere karşı direncini artırır.
Aşınmayı önleyici katkıların kullanılmış olması, sistemin sürtünmeye tam direnç göstermesini sağlar. Katkılar, uygun viskozitede ayarlanmış olmalı, yüksek sıcaklıklara çıkan makinelerde, bu viskozitenin korunmasını sağlamalıdır.
Ortamda, paslanmaya direnç gösterici katıklar yoksa kimyasal paslanmalarla meydana gelebilecek aşınmalar söz konusu olacaktır. Pas önleyici katkılar, sistemin herhangi bir parçasının paslanmasını yani metal yüzeyi ile havanın herhangi bir temasıyla metalin zarar görmesini önleyecektir.
Oksidasyon, bir yağın özelliğini kaybetmesi anlamına gelir. Hava ile reaksiyona giren yağın direnci bozulur, yağ, özeliğini kaybeder, ortamda asit ve çamur oluşur. Bu durum oksidasyona karşı direnç kazandırılmamış sistemlerin makinelere zarar vermesi anlamına gelmektedir.
Köpük önleyiciler, yüksek hızlarda çalışan makinelerde köpük oluşumunu engeller ve bu sebeple yağlama kabiliyetinin azalmasını da önler.
Yıkanabilir Olma Özelliği
İğne yağların yıkanabilir özelliğe sahip olabilmesi, herhangi bir şekilde su ile karışması anlamını taşımaktadır. Yağın suyla karışabilme yeteneğini sağlayan katkı maddeleri emülgatörlerdir. Yağın yüzey direncini düşürerek suyla karışmasını sağlar. Pamuklu karışım kumaş üreten örme makinelerinde bu tür suyla karışabilen bir yağın kullanımı, kumaş imalatçıları açısından önem taşımaktadır.
Zararsız Olma Özelliği
Yağlama işleminde personelin deri teması esnasında zarar görmemesi için antimikrobial katkı maddeleri kullanılmalıdır. Bu katıklar, aynı zamanda yağın depolama süresini de artırır ve mikrobial çoğalmayı önler. Bu nedenle iğne yağı seçiminde temel olan, doğru katkı maddelerinin kullanılmasıdır.
İğne ve Platin Yağlarından Beklenen Özellikler
- Uzun ve yüksek yağlama özelliğine sahip olması
- Değişik ısılarda viskozite farklılığının gerçekleşmemesi
- Reçineleşme oluşmaması
- İğne kanallarını sürekli temiz tutması
- Makinedeki titreşim ve gürültüyü en aza indirmesı
- İğne ve platinlerin kullanım sürelerini artırması
- Makinede sürtünmeden dolayı oluşan ısıyı azaltması
- Paslanmaya karşı dayanıklı olması
- İçerisinde pas önleyici katıklar içermesi
- Makine boyasına ve plastik parçalara zarar vermemesi
- Makine parçaları üzerinde daha az bir aşınma sağlaması
- Metal parçalar üzerinde yayılma ve tutunma özelliğine sahip olması
- Bütün yağlama sistemlerinde kullanılabilme özelliğine sahip olması
Yağlama İşlemi
Günümüzde örgü makinelerinin artan tur sayısı karşısında iğneler hareketlerini çok kısa sürede tamamlamaktadır. Bu sebeple uygun yağ seçiminin yapılmaması, artan sürtünme ve aşınma ile iğne ve platin kırılmasına ya da bozulmasına, makinede yüksek sıcaklıkların oluşmasına yol açmaktadır. Bu nedenle seçilen örgü yağlarının yüksek kaliteye sahip olması zorunlu hâle gelmiştir.
Resim 1.3: Eski sistem yuvarlak örme makinesi
Örme makinelerinde yağlama tekniği 20-30 yıl öncesine kadar önemli bir problem olarak görülmüyordu. Makine hızları, günümüz makineleri kadar yüksek değildi. Yağlama işlemleri ise ham yağ yağlar ile gerçekleştiriliyordu. Eski kuşak iğne yağları, örme makinelerinin ihtiyaçlarını fazlası ile karşılıyordu. Kumaşçıların da yağ çizgileri ve lekeleri ile ilgili hiçbir sorunları yoktu. Ancak 70’li yıllarda yeni makine sistemlerinin ortaya çıkması ile iğne ve platin yağları da büyük bir hızla geliştirildi. Örme makineleri imalatında sürekli ve daha fazla bir üretkenlik, daha sorunsuz çalışma kabiliyetine yönelik gelişmeler çok büyük artış sağlamıştır.
Bu süreç yine devam edecektir. Bu durum ise makine tekniği açısından şu anlamları ifade etmektedir:
- Yüksek çalışma hızı
- Daha fazla sistem sayısı
- Daha sorunsuz çalışma
- Yüksek üretim artışı
Makine örme parçalarında, sürtünme süreçleri çok karmaşık bir yapı hâline gelmiştir. Sürtünen parçalar, sürekli olarak karma sürtünme bölgesinde hareket eder. Düzenli bir şekilde yağlama şeridini kesen yatay ve dikey hareketler oluşturur. Bunun tipik bir örneğini ise örme gidiş-dönüş yolları, zig-zag yönünden çapraz bir şekilde geçirilerek ileri taşınan iğne ayakları teşkil eder. Makinelerin yüksek hız ile dönen bölgeleri, çok hassas toleranslar ile imal edilmiştir.