Pamuk Olgunluk Tespitinin Amacı
Tekstil endüstrisinde olgunlaşmamış pamuk çoğu kez arzu edilmeyen sonuçlar doğurmaktadır.
Yüksek oranda olgunlaşmamış elyaf içeren pamuk;
- Neps oluşumuna,
- Düzgünsüz görünüme,
- Düzgünsüz boyamalara,
- Kötü kumaş görünümüne neden olur.
Pamuk lifinin inceliği ve olgunluğu, pamukta kaliteyi belirleyen en önemli parametrelerdir. Lif olgunluğu iplik mukavemeti ve düzgünlüğünün yanı sıra boyama ve son mamul kalitesinde önemli etkileri olan iki özelliktir. Bu nedenle tekstil sektöründe bu özelliklerin önceden belirlenmesi hem pamuk satıcısını hem de alıcısını yakından ilgilendirir.
Elyaf Olgunluk Derecesi
Pamuk lifinde olgunluk süreci, kozaların açılması ile başlar, hasat mevsimine kadar sürer. Bu zaman zarfında yağmur yağması ve hastalık gibi olumsuzluklar, lifin doğal yapısını zedeleyecek ve dolayısıyla olgunluk derecesine etki edecektir. Erken hasatta pamuk lifinin gelişimini engeller, olgunluk derecesini düşürür.
Olgunluk Tanımı: Lifin olgunluğu, sekonder duvarının kalınlığı ve büklüm sayısı ile ilgilidir. Bu çeper ne kadar kalın olursa (selülozun fazla oluşu) lif o kadar olgun, ne kadar ince olursa (selülozun az oluşu) lifin olgunluğu o kadar az veya ölüdür.
Pamuk lifinde sekonder çeperin kalınlaşması ile lümen daralır. Lif olgunluğu sekonder katın kalınlığını ölçmek ve büklüm adedini belirlemek suretiyle tayin edilir.
Pamuk liflerinde olgunluk tayininde kullanılan metotlar üç ana grupta toplanabilir:
- Mikroskobik metotlar
- Kimyasal metotlar
- Hava Geçirgenliği metotları
Olgun Lif Nedir?
Olgunlaşmış bir pamukta protoplazmanın (canlı hücre maddesi) büyük çoğunluğu yok olmuş yani selüloza dönüşmüştür. Arta kalan protoplazma ise elyaf kanalının iç çeperinde ince ve kesintili bir zar hâlini alır. Kozanın patlaması ile birlikte elyaf hızla kurur ve selülozun kalıntıları ortadan kalkar. Hücre duvarları yeterince gelişmiş, şişirme sonrasında kıvrımsız ve çubuğa benzer bir şekil alan liftir (Resim 2.1)
Olgunlaşmamış Lif Nedir?
Bitkinin içindeki protoplazmanın selüloza dönüşmesine fırsat kalmadan hasat edilmesi yoluyla oluşur. Burada olgunlaşma bıçakla kesilmiş gibi sona erer. Bu tür elyaf kendini farklı selüloz içeriği, yardımcı besleyici maddelerin farklılığı ve cidar kalınlığı ile belli eder. Lif şişirme sonrasında spiral form alan veya düzleşen, düz hatları çok ince beliren ve hemen hemen şeffaf görünüşlü liftir. Lifin çeper kalınlığı, maksimum lif kalınlığının dörtte birinden azdır (Resim 2.2). Her pamukta belli oranda olgunlaşmamış lifler mevcuttur. Bu oran %30 civarındadır.
Ölü Lif Nedir?
Lifte hiç veya çok az miktarda protoplazma bulunur. Çünkü gelişmesi için gerekli yapı taşları ile beslenme kesilmiştir. Bunun nedeni kofulların (içi hücre suyu ile dolu olan boşluk) yeterli ışık ve hava alamadıklarından kesilmesi veya sıkışmasıdır. Bir elyafa “ölü” denebilmesi için kozanın henüz patlamadan belli bir süre önce ölmesi yani tüm yedek besinlerini harcamış olması gerekir. Lif şişirme sonrasında çeper kalınlığı, erişilen en çok lif kalınlığının beşte biri ya da daha az olan liflerdir (Resim 2.3).
Bir pamuk lifine “ölü” diyebilmemiz için kozaların patlamasından en az 14 gün önce ölmüş olması gerekir. Böyle bir elyafın tamamıyla ölü hâle gelmesine buna ilaveten daha 14 güne ihtiyaç duyulduğundan, ölümün başlangıcının hasadın yaklaştığı günlere rastlaması olasıdır. Ölüm, don, zararlılar ya da vakumlu toplama yoluyla gerçekleşmez. Burada protoplazmanın dönüşüm reaksiyonlarına girmesine fırsat kalmaz.
Olgun liflerin çeperleri kalın olduğundan serttir. Bu yüzden olgun bir pamuk lifi elle tutulduğunda sert ve gergindir. Olgunlaşmamış pamuk lifi ise yumuşak ve ölü gibi hissedilir. Parmaklar arasında tutulan olgun bir pamuk tutamını koparmak için kuvvetli bir çekme gerekir ve koparken de ses çıkarır. Buna karşın parmaklar arasında tutulan olgunlaşmamış pamuk lifi ise daha zayıf olup kolay kopar.
Olgunlaşmamış liflerde kıvrımların az olması nedeniyle görünüm olgun bir pamuğa nazaran daha az kabarıktır. Olgunlaşmamış lifler küme hâlindeyken birbirine paralel olarak durmakta, çırçırlanma sırasında kırılmakta, dolaşarak nepsler meydana getirmektedir. Bu nedenle herhangi bir pamuk numunesinde nepslerin çok olması pamuğun olgunlaşmamış olduğunu gösterir. Tecrübeli eksperler, iplikçiler pamuk seçimi yaparken ve pamuk satın alırken düşük kaliteli pamuğu ayırmak için bu yolu (görme-dokunma) kullanırlar.