TAHAR ÇEŞİTLERİ

Tahar Planı Çeşitleri

Tahar planında ki düşünce aynı hareketi yapan çözgü ipliklerinin aynı çerçevelerde toplanmasıdır. Ancak çerçevelere aşırı yüklenmemek, basitlik-sadelik sağlamak, dokuma makinesinin niteliklerine uymak ve mümkün olan en az çerçeve sayısını kullanmak gibi etkenler taharı yönlendirirler. Örgülerin çok çeşitli oluşu ve dokuma tezgahlarının nitelikleri bir çok farklı tahar çeşitlerinin oluşmasını sağlamıştır. Bu taharlar, sıra tahar (düz sıra tahar-kaydırmalı sıra tahar), atlamalı tahar (amalgam tahar-saten tarzı atlamalı tahar), kırık tahar (düzenli kırık tahar-düzensiz kırık tahar-sivri uçlu tahar-kesik sivri uçlu tahar), grup tahar, karışık tahar ve bölünmüş tahar olarak sıralanmaktadır.

Sıra Tahar :

Düz Sıra Tahar: En çok kullanılan taharlardan birisidir. Çözgüler ilk çerçeveden son çerçeveye kadar sırayla geçirilir. Rapor bitiminde başa dönülür(Şekil 68) Bu taharlama yöntemi ile neredeyse tüm örgüler uygulanabilir. Örnek olarak 8 çerçeveli sıra tahara sahip bir örgüye, 8 lik saten, dimi, veya panama türevleri uygulanabilir. Jakarlı sistemlerde de çözgüler 600 tel, 800 tel, 1200 tel veya 2400 tel v.b şekilde gruplara ayrılarak sıra tahar uygulanır. Böylece her türlü örgü makineye uygulanabilmekte ve yeni tahar işlemine gerek duyulmamaktadır. Ancak bu gibi durumlarda dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Örnek olarak 600 tel sıra taharı yapılmış tezgahta 38 çözgülü bir örgü kullanıldığında 600 tel 38 e tam bölünemeyeceği için son örgü eksik çıkar bu da kumaşta 600 tel aralıkla görülen boyuna izlere sebep olmaktadır.

Kaydırmalı Sıra Tahar: Çözgüler çerçevelerden sıra ile geçirilirken başlangıç noktası her seferinde bir veya birkaç çerçeve kayar.

Atlamalı Tahar

Amalgam (4Gücülü) Tahar: 4 çerçeve kullanılan raporlar için uygundur. Bu tahar uygulanırken arka arkaya geçmesi gereken ipler önce ikinci, sonra üçüncü çerçeveden geçirilir. Yani işlem sırasında ikinci ve üçüncü çerçevenin yeri değiştirilir(Şekil 70). Teknik olarak bakıldığında sıra taharı ile aynı özelliklere sahiptir. Ancak pratikte çerçevelere düşen yükü azaltmak için kullanıldığı gibi özellikli ipliklerin birbirine karışmasını engellemek içinde kullanılabilir.

Ayrıca Bazı dokuma tezgâhlarında çerçeveler eksantriklerle hareket ettirilmektedir. Bu tip tezgahlarda çerçeveler eksantriklerle hareket ettirilmektedir. Bu tip tezgahlarda birinci ile ikinci, üçüncü ile dördüncü tezgahlar aynı anda hareket eder. Bu tip tezgahlarda ikinci çözgü ipliği üçüncü çerçevedeki, üçüncü çözgü ipliği de ikinci çerçevedeki gücüden geçirilir.

Saten Tarzı Atlamalı Tahar: Çözgülerin birbirinin sağına soluna dolanmalarını engellemek amacıyla yapılan saten mantığında ki tahar planıdır.

Kırık Tahar

Balıksırtı, kırık dimi vb. örgülerde örgü raporu içinde varsayılan bir eksenin sağına ve soluna doğru belirli bir düzende bazı ipliklerin birlikte hareket ettikleri görülür. Tahar gereği olarak aynı hareketi yapan çözgü iplikleri aynı çerçevelerden geçirileceğinden bu şekilde oluşan taharlara kırık tahar denilmektedir. Taharda bulunan kırık yollar örgüdekilerle uyumludurlar. (Acuner, 2001) Kırık tahar; düzenli kesik uçlu, düzensiz kesik uçlu, sivri uçlu, kesik sivri uçlu olmak üzere dört grupta incelenebilir. Düzenli Kesik Uçlu Kırık Tahar: Çözgüler çerçevelerden geçirilirken sivri uç yapan kısımlarda aynı hareket tekrar ettirilerek sivri uçların düzenli bir şekilde kırıldığı tahardır. (Şekil 72).

Düzensiz (Desenli) Kesik Uçlu Kırık Tahar; Çözgüler çerçevelerden geçirilirken sivri uç yapan kısımlarda aynı hareket tekrar ettirilerek sivri uçların düzensiz bir şekilde kırıldığı tahardır (Şekil 73).

Sivri Uçlu (V) Tahar ; Sivri uç oluşturacak şekilde düzenli olarak kırılan tahar planıdır.

Düzensiz (Desenli) Sivri Uçlu Tahar: Sivri uçlu iplik çekimi kesilerek belli sayıda gücü atladıktan sonra yeniden iplik çekimine geçilen tahardır.

Grup Tahar

Kumaşta zemin olarak değişik örgüler kullanılması, ya da çeşitli örgülerle çözgü yönünde yollar ve süslemeler yapılması istenirse böyle durumlarda karışıklığı önlemek üzere benzer hareketler bulunsa bile kullanılan her örgünün ayrı ayrı taharının yapılması daha doğru olacaktır. Böylece birlikte kullanılan örgülere göre gruplar halinde ayrı ayrı düzenlenen tahar çeşidine grup tahar denir.

Grup Tahar genellikle, çizgili kareli yada diğer fantezi kumaşlarda iki ayrı örgünün bulunduğu ve bu örgüler içinde iki ayrı çözgü seti olan dokumalarda kullanılır. (Şekil 76)

Karışık Tahar

Büyük çözgü raporlarında, aynı rapor içinde çeşitli yerlere dağılmış çözgü ipliklerinin aynı bağlantıları yaptıkları görülür. Bu dokuların tahar planını hazırlarken mümkün olduğu kadar gücü sayısını en aza düşürmek gerekir. Aynı bağlantıyı yapan çözgü iplikleri aynı gücüye geçirmek sureti ile gücü adedinden tasarruf edilmiş olur (Şekil 77)

Bazı örgülerde rapor büyüklüğü ve ipliklerin fazla tekrar etmesi gibi sebeplerden dolayı iplikler gruplanamazlar. Bu tür örgüler, ancak aynı hareketi yapan ipliklerin aynı çerçeveden geçmesiyle taharlanmaktadır. Bu şekilde oluşturulan ve karışık bir görünüm sergileyen tahar türüne karışık tahar denmektedir. Bu tahar türü, kumaşın dokunması sırasında kopan çözgü ipliklerinin doğru olarak bağlanmasında oldukça güçlük çıkaracaktır. Bu çok önemli sakıncasından dolayı karışık tahar yalnızca Zorunlu kalınan durumlarda uygulanmaktadır.

Bölünmüş Tahar

İlave Çözgülü veya çift katlı kumaşların taharlanmasında uygulanılan yöntemdir. Üst ve alt çözgü iplikleri bölünerek taharlanır (Şekil 78).

Uygulama Şekline Göre Taharlama Yöntemleri

Taharlama işlemi el ile ve makine ile olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.

El Taharı: Elle taharlamada örgüye göre gücülere karşılık gelen çözgü iplikleri gücülerden geçirilerek taharlama yapılır. Lamel ve taraktan ayrı ayrı işlemlerle ve ayrı ayrı geçirilmektedir.(Uster, 1989)

İlk olarak tahar planına göre çerçeve sayısı belirlenir ve gücüler bu çerçevelere yerleştirilir. Az iplikli çerçeveler arkaya çok iplikli çerçeveler öne yerleştirilmelidir. Bunun nedeni çözgü ipliği gerilimini ve bundan dolayı da çözgü kopuşlarını azaltmaktır. Ayrıca önde temiz ağızlık oluşturmaktır.

Lamel testere adedi belirlenerek lameller testerelere tahmini olarak dağıtılır ve tahar tezgahına yerleştirilir. Taharlama soldan sağa doğru yapılır. Çaprazı alınmış çözgü iplikleri önce paralel hale sonra da lamellerin hizasına getirilir ve çözgü iplikleri sırasıyla bir kişi tarafından önce lamellerden sonra gücülerden diğer kişiye verilir, diğer kişi bu ipleri bir tığ yardımı ile lamel ve gücülerden geçirir. Bu işlem bittikten sonra tahar tezgahı dokuma makinesine taşınır ve tarak taharı dokuma makinesi üzerinde yapılır. Önce tarak numarası belirlenir sonra da gücülerden gelen çözgü ipleri tarak dişlerinden geçirilir.

Makine Taharı: Çözgü ipliklerini dokuma takımına düzgün bir şekilde taharlanması için otomatik bir taharlama sistemi günümüzde vazgeçilmez bir unsurdur. Otomatik taharlama makineleri taharlama işlemini el ile taharlama işlemiyle karşılaştırıldığında 5-10 kat hızlandırmakta ve 57 dokuma atölyesine gereken hareket özgürlüğünü sağlamaktadır.

Taharlama hızı ortalama 100-140 tel/dk. olan bu makineler çözgü telini başka hiçbir ara elemana ihtiyaç duymadan rahatlıkla ve seri bir şekilde gücü, lamel ve taraktan geçirebilmektedir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).Makine taharında çözgü ipliği, lamel, gücü teli ve taraktan aynı anda tek bir işlemle geçirilmektedir. Kart delme makinesi, kontrol kartı ve yoklayıcı cihazın görevini küçük bir bilgisayar ve elektronik kontrol parçalarının irtibatını sağlayan arayüz devralmaktadır.

Çözgü Düğümleme İşbağ: Dokuma tezgahında eğer aynı çözgüye yani aynı dokumaya devam edilecekse makinedeki biten çözgü ile haşıllanmış yeni çözgü uç uca bağlanır. Bu bağlamada önce tezgah üzerindeki çözgü lamelerden, gücüden ve taraktan çıkarılmadan düzgünce kesilir ve ucu uzun bırakılır.

Bu uç iplikler paralel oluncaya kadar taranır. Sonra düğüm sehpasına yerleştirilir. Düzgünce taranır ve sıkıştırılır. Sehpada eski ve yeni çözgü birbirinin alt ve üstündedir. Bundan sonra düğüm makinesi rayına yerleştirilir. Önce el ile birkaç deneme bağlantısı yapılır. Düğümler kontrol edilir ve düğümleme makinesi çalıştırılır. Sonra düğümlenen yerler gücülerden ve lamellerden geçirilir. Bunlar tahardan itina ile geçirilip çözgü gerdirilir ve dokumaya başlanır.