TEKNİK İPLİK ÇEŞİTLERİ

Teknik iplikler, malzeme bilimi, nano teknoloji ve gelişen diğer bilim dallarının da katkısı ile çok farklı özelliklere sahip olabilmektedir. Ürün yelpazesi her geçen gün çeşitlenmektedir. Teknik iplikler, tekstil sektörünün yanı sıra diğer sektörlerde (otomotiv, inşaat, jeotekstil vb.) yeni uygulama alanları sağlayabilmesi sebebiyle tercih edilmektedir. Bu bölümde alışılmışın dışında ve yeni gelişen yansıtıcı iplikler, UV korumalı iplikler, metalik iplikler, antimikrobiyal iplikler ve özel amaçlı kullanılan diğer teknik iplikler hakkında bilgi verilmiştir.

Yansıtıcı İplikler

Yansıtıcı malzemelerin kullanım alanları çeşitlilik göstermektedir. Kullanım alanlarına örnek olarak tenis ayakkabıları, bisiklet tekerlekleri, eşofmanlar vb. pek çok spor malzemeleri örnek olarak verilebilir. Bunun dışında trafikte kullanılan levhalar, reklam işaretleri gibi daha pek çok kullanım alanları bulunmaktadır. Böylece gece görmenin mümkün olması sağlanabilmektedir.

Bu yansıtıcı malzemeler farklı renklerde (kırmızı, sarı, mavi, yeşil, turuncu vb.) olabilir. Güvenli ve kolay bir şekilde seyahat edebilmek için olanak sağlar. Güvenlik amaçlı olarak aktif giyim, spor giyim ve çocuk giyimi de yansıtıcı malzemeler ile geliştirilmiştir. Farklı özelliklere sahip yansıtıcı ipliklerin kullanımı ile ürünlerde çeşitlilikler sağlanabilmektedir. Yansıtıcı malzemeler araç ve gereçlerde, aksesuar olarak veya giysilere dikerek yada yapıştırarak kullanılabilmektedir. Ayrıca bu malzemelerin pek çoğunun yıkama ve ütüleme bakımları kolaydır.

Yansıtıcı iplik üretim alanlarındaki gelişmeler sayesinde ipliklere hem farklı özellikler sağlanabilmekte hem de kullanımları kolay olan yeni ürünler geliştirilmektedir. Bazı üretim teknikleri ticari uygulamalar için tercih edilmektedir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan yansıtıcı iplikler tipleri aşağıdaki sıralanabilir;

• Işıldayan (luminescent) iplikler,
• Fosforlu (phosphorescent) iplikler,
• Prizmatik (prizmatico) iplikler,
• Işığı geri yansıtan (retroreflective) ya da foto ışıldayan iplikler,
• Elektrikle ışıldayan (electroluminescent) iplikler.

Bu iplik çeşitlerini üreten farklı firmalar bulunmaktadır [6]. Geliştirilen ürünleri için de patentler alınmaktadır. Bazı üreticiler yansıtıcı iplikler ile yumuşak ve konforlu kumaşlar dokumaktadır. Böylece kayak giysileri, bisikletçi giysileri ve diğer iş giysilerinde (polis üniforması vb.) ideal giysi yapımı mümkün olabilmektedir.

Işıldayan İplikler

Bu iplik tipleri de floresan ve parlayan olarak ikiye ayrılabilir. Floresan grubundaki iplikler yoğun floresan renkleriyle karakterize edilirler. Dış bir kaynaktan radyasyona maruz kalmaları durumunda ışık yayarlar. Diğer yandan, parlayan tip iplikler gece kendi kendilerine ışık yayarlar.

Bu iki tip iplik ayrı ayrı ya da beraberce dokuma ya da örme mamulün (çorap, eldiven vb.) bölümlerinde kullanılabilir. Böylece bu ürünler, hem ışıldama ile görsel bir güzellik hem de gece uyarı işareti olarak hizmet ederler.

Bu ipliklerin üretiminde sentetik reçine, partikül büyüklüğü 1-5 µm arasında değişen ağırlıkça % 0,2-3 floresan malzemeler (mavi yaymak için BaMg2Al16O27: Eu, yeşil yaymak için BaMg2O27: EuMn, kırmızı için Y2O2S: Eu) ile karıştırılır. Sentetik reçine poliamid, poliester, akrilik, polivinil asetat, polivinil alkol, polietilen ve polivinil kloritten seçilir.

Floresan elastik iplikler de içlerinde floresan ajan bulunan spin finish yağı ile yapılabilirler. UV altında çıplak gözle görülebilirler. Bu özelliklere sahip bir ürün olan Scotchlite TM iplikler poliester film üzerine (1mm ya da 2mm kalınlıkta) tek ya da çift taraflı olarak “gümüş transfer film” laminasyonu ile elde edilir. Bu iplikler 1/23 inç, 1/32 inç, 1/69 inç vb. gibi genişliklerde kesilir. Farklı renklerde ışık yayabilen parlayan iplik hazırlamak mümkündür. 3M™ Scotchlite™ yansıtıcı malzeme, beyaz giysiden 1500 kez daha parlak yansıma yapmaktadır.

Fosforlu İplikler

Bu iplikler, güneşten ya da herhangi bir ışık kaynağından enerjiyi absorblayan ve saklayan ayrıca karanlıkta görülebilecek şekilde yayabilen karakteristiğe sahiplerdir.

Absorblama, saklama ve yayma döngüsü pratik olarak sonsuzdur. Swicofil AG tarafından üretilen parıltılı iplikler, poliester cipslerine ışıldayan pigmentler karıştırılıp, eritilerek ekstrüde elde edilmektedir. Bu iplikler güçlü ışık emme, saklama ve yayma özelliğine sahip malzemelerdir. 3 dakika güneş ışığı absorbe ettikten sonra yaklaşık 20 dakika ışıldama yapabilir. Bir saat güneş ışığı absorblaması halinde ise 3 saat kesintisiz ışık yayabilecek kabiliyete sahiptir. Işık absorblama prosesi belirsiz bir şekilde tekrarlayabilir. Bu ipliklerin üretimi ise farklı şekillerde yapılabilir;

• Termoplastik polimerin ışıldayan pigmentlerle karıştırılıp, eritilerek lif çekimi yapılması ile üretilenler
• İki polimer film arasına ışıldayan tozun yerleştirilmesi ile çift katlı lamine iplik olarak üretilenler
• Boyama esnasında doğal yada suni stapel ipliklere, ışıldayan pigmentler ya da ışık geçiren doğal ya da sentetik bağlayıcılar ilave edilerek üretilenler. Bu ipliklerin aşınma dayanımları oldukça iyidir
• Işıldayan etki, ipliğin uygun aktive edilmiş metal tuz kristallerine batırılması ile sağlanabilir [20]. Tuzlar, ZnS ya da Ca, Sr, Cd, Ba ya da Mg sülfitleri de olabilir. Kristaller tüm ipliğin üzerine yayılır. Bu iplikler halı, kilim ve çoraplarda istenen deseni üretmede kullanılabilir.

Prizmatik İplikler

Prizmatik iplik, metalize edilmiş film üzerindeki lazer baskılı desenle verilmiş bir etkidir. Bu iplikler boyanamaz. Gümüş, altın ve diğer renklerde üretilebilir.

Ledal Spa tarafından üretilen “prismatiko ve prismatiko 2×20” ipliklerine ait yapısal parametreler Tablo 1’de verilmiştir. Bu iplikler, giyen kişiyi gündüz, gece ya da az ışık şartlarında yüksek görünürlük sağlamak amacıyla, özellikle gece güvenliği daha da arttırmak için, dizayn edilmiştir. Spor aktivitesi yapan kişiler (koşucular, bisikletçiler vb), otoyol çalışanları bu tip ürünlerden yararlanan kesime örnek olarak verilebilir.

Işığı Geri Yansıtan İplikler

Işık yansıtan ipliklerden yapılan ürünler, kullanan kişilere gündüz, gece ya da zayıf ışık şartlarında yüksek görünürlük sağlamaktadır. Dokunabilir, örülebilir işlenebilir ya da kumaşın estetik görünüşünü bozmadan kumaşa uygulanabilir. Sadece güvenlik amaçlı değil, aynı zamanda giysi, ayakkabı, çanta ve çeşitli ürünlerde dekoratif amaçla ışığı geri yansıtan iplikler kullanılabilir. Gündüz güzel renkler belirirken, gece de gümüş beyaza dönerler.

Işığı geri yansıtan iplikler 0,38mm genişliğinde bölünmüş ve her iki yüzeyine suya dayanıklı esnek reçineler yardımıyla boncuk büyüklüğü 10-50 m olan binlerce inci ya da mikro cam boncuk ile birleştirilmiş ince termal plastik film şeklinde üretilir. İplikler mukavemet artışı için naylon lifle sarılırlar.

Cam boncuklar veya mikro prizmalar gibi malzemelerin kullanımı ile gelen ışığı orijinal kaynağına doğru yansıması sağlanır. Şekil 1’de görülen cam boncuklardan üretilmiş Retroglo® ipliklerde 1inch2 ’ de 50.000 tane cam boncuk bulunur [25]. Kumaşın estetik görüntüsünü bozmadan, yansıttığı ışık yardımıyla giysiyi giyen kişiyi gece daha görünür hale getirir.

Elektrikle Işıldayan (EL) İplikler

Işıldayan malzemelerin uyarılması için ışık kaynağı gerekirken, elektrikle ışıldayan malzemelerde ise malzemenin yüksek frekans elektrik alanına maruz kalması esastır [27]. EL iplikler bir pil tarafından desteklendiğinde ışık yayan ipliklerdir.

Manchester Üniversitesinde yapılan araştırmalar sonucunda geliştirilmiş bu ipliklerin üzeri elektrikle ışıldayan mürekkep ve koruyucu bir transparan kapsülleme kaplı tabaka, içinden akım geçince ışık yayan iletken bir çekirdek ve bunun dışında iletken iplik bulunur. Bu iplikler ile örme ya da dokuma kumaş ürünler elde edilebilir.

EL ipliklerin genel yapısı Şekil 2’de görülmektedir. Nem ve aşınmadan koruyabilmek için kaplanmış tabakanın üstü, transparan iletken olmayan esnek kapsüllenme tabakası bulunur. İkinci elektrot, benzer bir elektrik iletken iplik ya da ince bakır tel içerir.

UV Korumalı İplikler

Güneş ışığı yeryüzündeki bütün yaşam için gerekli bir enerji kaynağıdır. Küçük miktarlardaki ultraviyole solar radyasyon (UV) insan için faydalı iken uzun süreli UV’ye maruz kalınması halinde alerjiden cilt kanserine kadar pek çok sağlık problemlerine sebep olduğu bilinmektedir.

UV-B (290-320nm) ışını cilt kanserine en çok sebep olan ışındır. Ozon tabakasının incelmesi ile tehlike her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle UV koruma özelliği olan ürünler önem kazanmaktadır. Fakat sanılanın aksine bazı tekstil ürünlerinin kısıtlı UV koruma özelliği bulunmaktadır.