Kuru Temizlemenin Amacı
Su bazlı olmayan solventler kullanarak kir ve lekelerin elbiseden çıkarılması işlemine kuru temizleme denir. Burada amaç, tekstil mamulünün kirlerden arındırılması, lekelerin çıkarılması ve sağlık açısından sorun oluşturabilecek etkenlerin ortadan kaldırılmasıdır.
Aslında bahsedilen bu hijyen işlemlerinin tamamı sulu yıkama ile elde edilebilmektedir, ancak bu işlemler yapılırken ürünlerde hasar oluşturulmaması, ömürlerinin kısaltılmaması, görünümlerinin ilk günkü yeniliğinde muhafaza edilmesi, renklerinin değişmemesi amaçlanır. Oysa bazı tekstil mamulleri vardır ki su ya da alkali olan deterjanlara karşı hassastır ve bu da ürünü koruma Şartlarını sağlayamamaktadır. Bunun yanında bazı yağ ve petrol bazlı lekeler de sulu yıkama ile çıkarılamamaktadır. Bu sebeplerden dolayı leke çıkarmada kuru temizlemenin önemi büyüktür.
Leke: Tekstil yüzeylerine yabancı maddelerin teması sonucunda iz bırakmasına leke denir. Lekenin oluşabileceği durumlar şunlardır;
- Kumaş üretimi aşaması
- Kumaş depolanma aşaması
- Konfeksiyon üretim aşaması
- Depolama ve satış aşaması
Leke oluşmasını önlemek için lekenin oluşmasını sağlayan faktörlerin ortadan kaldırılması gerekir.
Kuru temizlemede leke çıkartma yöntemleri lekelerin çeşitlerine göre değişir. Sık olarak kullanılan yöntemler şunlardır
Leke masası ile temizleme: Özellik gösteren lekelerde etkili bir sistemdir. Leke çıkarma işlemi az miktardaki leke çıkarıcı ilaçla ekonomik bir Şekilde yapılır. Kuvvetli bir vakum ile parçalanan lekeler tekstilden uzaklaştırılır. Buhar ile leke ilaçlarının leke ile reaksiyona girmesi sağlanır. Su ile su bazlı lekeler sökülür. Hava ile kurutma işlemi yapılarak temizlenen yerde iz kalması önlenir- Leke tabancası( krebs tabancası) ile temizleme: Genellikle yağ bazlı lekelerde kullanılır. Lekeler
Leke Tabancasi (krebs)
kullanılan kimyasalın ve püskürtmenin verdiği etkiden yararlanarak çıkar. Püskürtülen gazlar ortamda kaldığı için çalışılan ortamın çok iyi havalandırılması gerekir.
- Yıkama makinesi ile temizleme: Genelde suda çözünür lekelerde kullanılır. Lekeler kullanılan deterjanlar tarafından sökülerek su ile taşınması prensibi ile çıkarılır.
- Kuru temizleme makinesi ile temizleme: Lekelerin çok olması durumunda tek tek uğraşmak yerine toplu olarak temizlenmesi amacıyla kullanılır.
Kuru Temizlemede Dikkat Edilecek Noktalar
- Lekeli bir tekstilin en kısa sürede, ısı ve ışığa maruz bırakılmadan leke çıkarma işlemine girmesi gerekir. Aksi takdirde lekeyi çıkarmak mümkün olmayabilir.
- Kuru temizlemede kullanılan solventlerin solunması, deri ve göz ile temasından kaçınılması gerekir.
- Ürün üzerindeki yoğun lekeler, leke masasında temizlendikten sonra kuru temizleme makinesinde temizlenmelidir.
- Temizlenecek ürünler renklerine ve kumaş özelliklerine göre ayrı ayrı yıkanmalıdır.
- Makineye kapasitesinden fazla ürün koyulmamalıdır.
- Yıkama işlemi açık renklerden koyu renklere doğru ayrı ayrı yapılmalıdır.
- Yıkama programı ürünün rengi, cinsi ve miktarına göre seçilmelidir.
Kuru Temizleme’de Kullanılan Kimyasallar ve Özellikleri
Endüstride hemen hemen her üretim sektöründe yağ giderme, temizlik vb. işlemlerde kullanılan maddeye solvent denir Kuru temizleme işleminde su yerine solvent kullanılır. Solvent hiç su içermediği için işlem kuru temizleme adını almıştır. Günümüzde kullanılan kuru temizleme solventti percloretilendir. Percloretilen kimyasal uçucu bir madde olduğundan makine ve buhar marifetiyle kumaş üzerinden kısa sürede ayrışmaktadır. Bu yüzden birçok gelişmiş ülkede kuru temizleme yerine “Kimyasal Temizleme” deyimi kullanılmaktadır. İlk zamanlarda kuru temizleme solventi olarak bir kaç çeşit sıvı kullanılmıştır. Bunlar Şampanya, benzin, gazyağı içeren sıvılar idi. Bu sıvıların tamamı çabuk tutuŞabilen tehlikeli sıvılar olduğundan birçok yangın çıkmıştır. Daha güvenli kuru temizleme sıvıları bulunana kadar kuru temizlemecilik riskli ve tehlikeli bir iş olarak yapılmıştır. 1930’ların ortalarında percloretilen (PERC) denen ve kolay tutuşmayan sentetik bir sıvı bulundu. Kuru temizlemede günümüzde perkloretilen (PERC) dışında bir solvent kullanılmamaktadır. Percloretilen kimyasal formülü C2Cl4 olan ve genellikle kuru temizleme solventi olarak kullanılan kimyasal bileşiktir.
Kuru temizlemede kullanılan perkloroetilen, hidrofilik (su emerek Şişen, kısalan kumaşlar) özelliğe sahip tekstil liflerini bozmaz. Kumaş liflerinin temizleme sırasında aldıkları bu kimyasal madde, kurutma esnasında uçar. Çünkü perkloroetilen, 70 derecede buharlaşarak kumaşı bozmadan, kumaş üzerinde ve bünyesinde su gibi nemlilik bırakmadan, suda olduğu gibi kumaşı şişirip kısaltmadan ve çektirmeden kumaşı kendi normal boyutunda bırakarak buhar olarak terk eder. Percloretilen oda sıcaklığında tutuşmayan bir özelliğe sahiptir. Ancak belirtmek gerekir ki percloretilen kullanılan tüm makineler günümüzde kapalı sistemdir. Direkt olarak solunması ciddi sağlık problemlerine yol açabilmektedir. Ateş ve sigara ile yaklaşılmamalıdır. Havada çabucak buharlaşır ve buharlaştığında keskin sert bir koku verir.
- Trikloretilen: Özellikle tekstil konfeksiyon imalatında yağ ve kir lekelerinin çıkarılmasında kullanılan kuvvetli bir klor bazlı solventtir. Leke masalarında veya tabancalı sistem temizlemede trikloretilen solventi tercih görmektedir
Kuru Temizleme Makinelerinin Özellikleri
- Bir defada çok sayıda ürün temizlenir. Yaklaşık olarak 5-140 kg arasında ürün temizleme kapasitesi mevcuttur.
- Sarfiyatı oldukça düşüktür. Çok fazla iş gücü gerektirmez.
- Lekeli tekstillerin perkloretilen solventi ile teması sonucu lekelerdeki yabancı maddelerin perkloretilende çözülmesi, belli bir müddet sonra kirlenen perkloretilenin otomatik olarak damıtılarak geri kazanılması mümkündür.
- İlk yatırım maliyeti yüksek olmasına rağmen işlem maliyeti düşüktür.
- Yağ, boya, yer kiri, sürtünme kiri vb. lekelerde kuru temizleme işlemi daha başarılı sonuç verir.
- İplik imalatından kaynaklanan yağ ve muhtelif maddeleri çözdüğü için tekstil parlaklık ve yumuşaklık kazanır.
Kuru Temizleme Sonrası Ürün Kontrolü Yapma
Temizleme işleminden sonra üründe kalan herhangi bir lekenin olup olmadığının kontrolü yapılır. Eğer kalan bir leke var ise tekrar bir leke çıkarma işlemi gerekebilir. Ancak yine de lekenin çıkmadığı gözleniyorsa bu leke çıkması mümkün olmayan lekeler grubuna girmektedir. Bu tür lekeli ürünlerin defolu olarak ayrılması gerekir. Bunlara leke türlerine örnek verecek olursak;
- Tanin bazlı ve ısı etkisi ile sabitlenmiş bazı lekeler,
- Orijinal boya ve terbiye hataları,
- Klor vb. nedenlerle ağarmış ya da güneşte solmuş lekeler,
- Yabancı terbiye tortuları
Bazı lekelerin çıkarılması sırasında kullanılacak özel leke kimyasallarının ürüne zarar verme olasılığı vardır