TEMEL ÖRME TEKNOLOJİSİ

Örmeciliğin Tanımı

İpliklerin tek başına yada toplu çözgü olarak enine ve boyuna yönde ilmek bağlantıları ile bir tekstil yüzeyi ve dokusu oluşturma işlemidir.
Bir başka tanıma göre örme: Bir veya bir çok ipliklerin (çözgü), örgü yapım elemanları yardımı ile ve belirli bir kaideye göre tekstil yüzeyi oluşturma şeklidir.

Yuvarlak Örme Makineleri Hakkında Bilgi

MAY SAYISI: Kumaşın gerginlik ve tansiyon ayarı ile ayarlanmaktadır. May sayısı kumaşın diziliş düzenidir.
Bir vardiyada 10.11 devir değişmektedir. Bir turda 7 cm kumaş örülür. Kasnak numarası büyükçe kumaş incelir, kumaş incelince örgü miktarı yükselir. Kasnak numarası küçüldükçe bir dakika örgü 4-5 cm düşer.

Örme Sınıflandırılması

Örme yüzeyler, ilmek oluşum tipine göre iki ana sınıfa ayrılır:

1.  Atkılı örme (Atkılı örme sistemli makineler)
2.  Çözgülü örme (Çözgülü örme sistemli makineler)

Örmeciliğin temel sınıflandırma ölçütü, ilmek oluşturma yönünün dokuma kumaş sisteminde kullanılan atkı ve çözgü ipliklerinin yönüne göre ifade edilmesidir. Dokuma kumaşlarda enine yöndeki iplikler atkı, boyuna yöndeki iplikler çözgü ipliği olarak ifade edilir.

• Atkılı Örmecilik: Tek iplik besleme sistemine göre ilmeklerin enine yönde hareket ederek bağlantı yapması ile yüzey oluşturma tekniğine dayalı örmedir. Atkılı örmede yuvarlak örme sisteminin en önemli özelliği iplik sabit, iğnelerin hareketli olması ve esnekliği yüksek kumaşların üretimine olanak sağlamasıdır. Atkılı örmede düz örme üretiminde iğneler sabit, iplik ve sistemler hareketlidir
• Çözgülü Örmecilik: Çok iplik besleme sistemine göre ilmeklerin boyuna yönde hareket ederek bağlantı yapması ile yüzey oluşturması tekniğine dayalı örmedir. Çözgülü örme sisteminin en önemli özelliği iplik hareketli iğneler sabit olmasıdır. Çözgülü örmede; dokuma kumaşlar kadar stabil, atkılı örme kumaşlar kadar esnek kumaş yapıları elde edilebilir.

Örme Makinelerinin Sınıflandırılması

Yuvarlak örme makinelerinde iğnelerin yan yana ve dairesel bir iğne yatağına dizildiği örme makineleridir. Yuvarlak örme makinelerinde diğer örücü elemanlarda iğnelere uygun olarak dairesel konumda yerleştirilmiştir. Sabit duran mekiklerden (iplik kılavuzlarından) iğnelere iplik yatırılır. Yine sabit olan kilitlerin (çeliklerin) örme iğnelerini aşağı yukarı hareket ettirmesiyle dönmekte olan iğneler tarafından örme işlemi gerçekleştirilir. İplikler bobinlerden örme iğnelerine direkt olarak beslenirler. Yuvarlak örme makinelerinde iğne yatağının çapına (pus’a) göre değişen, çeşitli enlerde olabilen tüp (hortum) şeklinde örme kumaşlar üretilir.

Düz örme makinelerinde örücü iğnelerin, yan yana ve doğrusal (düz) yataklar (raylar) üzerine yerleştirildiği örme makineleridir. Triko düz örme makinelerinde, düz iğne yatakları üzerinde hareketli olan kızak ve iplik kılavuzları vardır. Kızak ve iplik kılavuzları iğne yatakları üzerinde makinenin bir kenarından diğerine gidiş geliş hareketi yapar. Kızak, üzerinde kilit (çelik) mekanizmalarını taşır. İplik kılavuzları (mekikler) ise ipliğin örme iğneleri üzerine yatırılmasını sağlar. İplikler bobinlerden direkt olarak örme iğnelerine negatif iplik iletimi ile beslenir.

Çözgülü örme makinelerinde leventlere aynı dokuma çözgüsü gibi sarılmış ipliklerin topluca hareket eden iğnelere her iğneye bir iplik olacak şekilde yatırılmasıyla gerçekleştirilen örme tekniğidir. Çözgülü örmecilik; özellikle naylon, polyester, asetat, viskoz devamlı flament yapılı iplikleri ile bir ölçüde pamuk ve yün ipliklerinin kullanıldığı en hızlı kumaş yapım tekniğidir. Her iplik bir iğne üzerinde ilmek oluşturur. İğneler üzerinde oluşan ilmeklerin yanlamasına yapılan hareketlerle birbirleriyle bağlantısı sağlanır. Örme makineleri kendi gurupları içerisinde de; örme sistemine, makine konstrüksiyonuna, boyutlarına, iğne cinsine, makine inceliklerine ve üretimine göre de çok çeşitlilik göstermektedir. Aşağıda örme makineleri şematik olarak örme tekniklerine göre sınıflandırılması yapılmıştır.

Makine İnceliği

Örme makinelerinde makine inceliği, piyasanın bir kısmında makine numarası olarak ifade edilmektedir. Genel olarak ifade yanlış kullanılmaktadır. Makine numarası anlamı bakımından makine inceliği ifade ettiğinden, örme makineleri, makine inceliğine göre çeşitlenir. Makine inceliği, 1″ (1 inch)’ teki iğne sayısına eşittir. 1 inch 2,54 cm (25,4 mm) dir. Plaka üzerinde 1 inch (inç) mesafedeki iğneler sayılarak makine inceliği tespit edilir. Tespit edilen makine incelikler fein (fayn) veya gauge (geyç) olarak isimlendirilir. Yuvarlak örme makinelerinde fein “E” harfi ile düz örme makinelerinde ise gauge “G” harfi ile gösterilmektedir. Örneğin; 22fein = 22E, 28fein = 28E, 12gauge = 12G vb. olarak gösterilmektedir. 20E 1″’ te (2,54cm’de) 20 adet veya 10G 1″’te 10 adet, iğne olduğunu göstermektedir. Makine inceliğini ifade eden rakam büyüdükçe 2,54 cm’deki iğne sayısı artar, azaldıkça 2,54 cm’deki iğne sayısı azalır.

ÖRÜCÜ MAKİNE ELEMANLARI

Atkılı Örme Elemanları

Atkılı örme sisteminde ipliğin ilmek oluşturması işlemini sağlayan elemanlara örücü makine elemanları denir. Bunlar; iğneler, platinler, kilit sistemleri (çelikler), iplik kılavuzları (mekikler) ve merdanedir. Bu elamanlar örme sürecine direk etkisi olan elemanlardır.

• İğneler: Atkılı örmede genel olarak kullanılan iğneler dilli iğnelerdir. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan iğne çeşididir. Yüksek hızlarda çalışabilmesi ve sorun yaratma ihtimali az olan bu iğne diğerlerine oranla daha avantajlıdır. İğneler makine cinsine ve inceliğine göre farklı şekillerde olabilir. Tüm dilli iğneler gaga (kanca), dil, boyun, gövde ve ayak (topuk) kısımlarından oluşur. Atkılı örme makinelerinde esnek uçlu iğne, iki ucu kancalı iğne, bileşik iğne ve sürgülü iğnelerde kullanılmaktadır.
• Platinler : Atkılı örme makinelerinde iğnelerin ilmek oluşumuna yardımcı örme elemanıdır. Makinedeki iğne sayısına eşit sayıda platin bulunur. Makine konstrüksiyonuna ve inceliğine göre farklı şekillerde olabilirler fakat şekli farklı da olsa işlevleri aynıdır.
• Kilit Sistemleri (Çelik Tablası): Atkılı örme makinelerinde kilit sistemleri iğneye hareket veren çeliklerden oluşur. Düz örme makineleri birkaç çelik grubundan oluşurken yuvarlak örme makineleri tek bloktan oluşabilir. Atkılı örme makinelerinde kilit sistemleri (çelik tablası) iğnenin hareket yolunu belirleyen çeliklerden oluşur. Çelikler yaptıkları işe göre farklılık gösterir. Kullanılan çelikler;

1.  Örgü çelikleri:   İlmek, Askı, Atlama
2.  Ayar çelikleri
3.  Transfer çelikleridir.

Örme makinelerinde, iğneye yaptırdığı örgü yüzey elemanına göre ilmek çeliği, askı çeliği ve atlama çeliği olarak isimlendirilir.

• İplik Kılavuzları (Mekikler):  İplik kılavuzlarının (mekiklerin) örme makinesindeki görevi, bobinlerden gelen ipliği uygun şekilde iğnelere vermektir. İpliğin iğnelere son yönlendirdiği nokta mekiklerdir. Mekikler düz ve yuvarlak örme makinelerinde farklı şekillerdedir. Düz örme makinelerinde mekikler örgü alanında hareketlidir. Semer kafa ile taşınmaktadır. Yuvarlak örme makinelerinde mekikler sabittir. Her sistem için bir mekik kullanılır.
• Doku Çekme ve Sarma Sistemleri: Atkılı örme sistemli makinelerde, örücü elemanların ilmek oluşturabilmesi için örülen kumaş çekim silindirleri tarafından çekilmek zorundadır. Düz örme makinelerinde kullanılan çekim sistemi genellikle merdane adı verilen silindir ile yapılırken kumaş sarma işlemine gerek duyulmaz. Yuvarlak örme makinelerinde ise uzun metrajlı çalışma yapılması ve üretim hızının yüksek olması nedeniyle çekim silindirleri tarafından çekilen kumaş sarma mili üzerine sarılır.

Çözgülü Örme Elemanları

Çözgülü örme sisteminde iplilerin ilmek oluşturması işlemini sağlayan örücü makine elemanları; delikli iğneler, dilli iğneler, iğne rayları, baskı platinleri ve doku çekme sarma aparatları olarak ifade edilir. Bu elamanlar örme sürecine direk etkisi olan elemanlardır.

• İğneler: Çözgülü örme makinelerinde kullanılan iğne tipleri atkılı örme makinelerinde olduğu gibi dilli-kancalı, esnek uçlu veya sürgülü iğnelerdir. Trikot çözgü otomatlarında esnek uçlu ve sürgülü iğneler kullanılırken Rachel çözgülü örme makinelerinde dilli-kancalı ve sürgülü iğneler kullanılmaktadır. Çözgülü örmede en çok kullanılan iğne cinsi dilli-kancalı ve esnek uçlu iğnelerdir.

1. Dilli iğneler: Dilli iğneler gaga, dil, boyun, gövde ve ayak kısımlarından oluşur. Bu makinelerde kullanılan iğneler, makine inceliğine göre bir inçteki iğne sayısı, birleşik bir hâlde ayaklarından metal iğne tutucularına gömülüdür. Metal içine gömülü iğneler alt kısımlarında bulunan deliklerden dilli iğne rayı (kılavuzu) üzerine yan yana makine enince monte edilirler.
2. Delikli iğneler: Çözgülü örme makinelerinde ayrıca ipliğin örme iğnelerine yatırımını sağlayan delikli iğneler kullanılır. Delikli iğnelerin görevi ilmek oluşturan dilli iğnelerin kancalarına iplikleri ulaştırarak ilmek oluşumuna yardımcı olmaktır. Delikli iğnelerde dilli iğneler gibi bir inçlik iğne tutucularına gömülü olarak delikli iğne rayı üzerine vidalanarak kullanılırlar.
3. İğne Rayları: Çözgülü örme makinelerinde iğne rayları dilli ve delikli iğneler için kullanılan makine enince dilli veya delikli iğnelerin yan yana dizildiği metal kılavuzlardır. Desenlendirme olanaklarına göre delikli iğne raylarının sayısı değişir. Delikli ve dilli iğneler bu rayların hareketi ile ilmek oluşturma işlemini yapar.
4. Baskı Platinleri: Baskı platinleri de dilli ve delikli iğneler gibi bir inçlik metal tutuculara gömülü platinlerden oluşurlar. Baskı platinleri de kendi rayı üzerine makine enince yan yana dizilirler. Dilli iğnelerin arasında bulunan baskı platinlerinin görevi, ilmek oluştuğu sırada boşta kalan iplikleri tutarak ilmek oluşumuna yardımcı olmaktır.

TEMEL ÖRGÜ ELEMANLARI

Örme yüzeyi oluşturan temel iplik hareketleri; ilmek, askı ve atlama örgü elemanı olarak isimlendirilir. Temel örgü elemanlarının birlikte kullanılması ile farklı görünümlü örme yüzeyleri oluşturulu

İlmek (Fiyonk) :Örme iğnelerinin ipliklere oluşturduğu özel ters U şekilli iplik halkalarından meydana gelen form yapıya ilmek adı verilir. Bu form yapı fiyonk olarak da ifade edilmektedir. Bir ilmek baş, gövde ve ayak (bacak) olarak üç kısımdan meydana gelir. İlmeklerin birbiri ile bağlantı yapması ayak ve baş kısımlarının kesişme noktalarında üste veya alt alta olma pozisyonu ile sağlanır. İlmeklerin bağlantı yapması (a) ve (b) kısımlarından ilmek başı veya gövdesinin üste olması şeklinde gerçekleşir. İlmek bağlantısı oluşması için ilmeğin (a) ve (b) kısımlarının birbirinin tersi bağlantı yapması gerekir. İlmek iğnenin tam hareketi ile oluşan örme kumaşın temel yüzey yapı elemanıdır. İlmeğin temel yüzey yapı elemanı olmasının nedeni, ilmeğin tüm örme kumaş yüzeyini tek olarak oluşturabilme özelliğidir. Diğer örgü elemanlarının tek başına örme kumaş yüzeyi oluşturabilmesi mümkün değildir. Bundan dolayı örme yüzey oluşumunda askı ve atlama elemanı ancak ilmekle birlikte kullanılır. İpliğin ilmek ile yüzey oluşturması örme kumaşların esnekliğinde temel faktördür. Sadece ilmekten oluşan örme kumaşlar, enine ve boyuna esnekliği homojen yapıdadır.

Atkılı Örmede İlmek Yapıları: Atkılı örmede ilmek görünümleri ilmek bağlantı noktalarında ilmek gövdesi üstte ilmek başı altta veya ilmek gövdesi altta ilmek başı üstte olmak üzere iki şekildedir. Bu görünümlerine göre ilmekler sağ ilmek (düz ilmek) veya sol ilmek (ters ilmek) olarak ifade edilir. Atkılı örmede düz ilmeklerin görüldüğü kısım kumaşın ön yüzü, ters ilmeklerin görüldüğü kısım kumaşın arka yüzü olarak algılanır. Atkılı örmede ilmekler enine yönde bağlantı yaparlar

• Sağ ilmek: İlmeğin gövde kısmı baş kısmının üstünde görünüyorsa buna sağ ilmek veya düz ilmek denir. Sağ ilmek İngilizce sağ anlamına gelen right kelimesinin baş harfi (R) ile de ifade edilir. Sağ ilmeğin yüzey görüntüsü (V ) şeklindedir. .
• Sol ilmek: İlmeğin baş kısmı gövde kısmının üstünde görünüyorsa buna sol ilmek veya ters ilmek denir. Esasında sol ilmek sağ ilmeğin kumaşın ters yüzündeki görüntüsüdür. Sol ilmek İngilizce sol anlamına gelen Left kelimesinin baş harfi (L) ile de ifade edilir. Sol ilmeğin yüzey görüntüsü dalga şeklindedir.

Çözgülü Örmede İlmek Yapıları: Çözgülü örmede ilmek yapıları atkılı örmedeki ilmek yapılarına göre daha sıkı ve farklı şekildedir. Çözgülü örmedeki ilmek görünümleri ilmek bağlantı noktalarında ilmek gidiş yönü doğrultusunda açık ilmek ve kapalı ilmek olarak ifade edilir. Çözgülü örmede ilmekler boyuna yönde bağlantı yaparlar.

•  Açık ilmek: Çözgülü örmede ilmekler, ilmek hareket yönü ile aynı yönde hareket ederek bir sonraki ilmeği oluşturuyorsa bu ilmek görüntüsüne açık ilmek denir.
•  Kapalı ilmek: Çözgülü örmede ilmekler ilmek hareket yönünün tersine hareket ederek bir sonraki ilmeği oluşturuyorsa bu ilmek görüntüsüne kapalı ilmek denir

Askı: Atkılı örme sistemli makinelerde kullanılan örgü elemanıdır. İpliğin iğnenin yarım hareketi ile iğne kancasında asılı kalarak oluşturduğu örgü elemanıdır. Temel örgü elemanı ilmekle beraber kullanılır. Değişik oranlarda ilmek ve atlama ile kullanılarak farklı örme yüzey görüntüleri oluşmasını sağlar. Kumaş esnekliğini enine ve boyuna yönde azaltan örgü elemanıdır

Atlama: İpliğin, iğnenin hareketsiz boş geçmesi ile oluşturduğu örgü elemanıdır. Temel örgü elemanı ilmekle beraber kullanılır. Değişik oranlarda ilmek ve askı ile kullanılarak farklı örme yüzey görüntüleri oluşmasını sağlar. Kumaş esnekliğini enine yönde azaltan örgü elemanıdır.

Örgü Elemanlarının Sembolik Görünüşleri

Örgü elemanlarının örme yüzeyi olarak çizimlerinin zor ve karmaşık olmasından dolayı örgü elemanların sembollere ifade edilerek temel ve türev örgü çizimleri bu sembollerle çizilir,

Atkılı Örmede Örgü Elemanlarının Sembolik Görünüşleri: Temel örgü elemanlarından ilmek (o, Ʌ, x), askı (v, , ) ve atlama (., ) olarak sembolize edilir. Örücü elemanlardan iğnenin sembolik ifadesi üsten görünüş olarak nokta ve yandan görünüş olarak çizgidir. İlmek, askı, atlama ve iğnenin sembolik gösterimi aşağıda gösterilmiştir.

Çözgülü Örmede Örgü Elemanlarının Sembolik Görünüşleri: Çözgülü örmede açık ilmek bir kısmı açık daire ile kapalı ilmek ise tam daire ile sembolize edilir. Delikli iğnelerse nokta olarak gösterilir.

Temel Örme Yüzeyleri

Temel örme yüzeyler örme kumaş yüzünün ve tersinin ilmek görüntüsüne göre ( RL ), (RR ) ve ( LL ) yüzey olarak ifade edilir.

• ( RL ) Örme Yüzeyler: Örme kumaş yüzü sağ ilmek ( R ) tersi sol ilmek ( L ) görünümlü ise bu yüzeylere ( RL ) yüzey denir. Tek katlı örme kumaşlar olarak tanınan tek plakada üretilmiş örme kumaş yüzey görüntüsüdür. Bu yüzeyler düz örme makinelerinde tek plakada yuvarlak örme makinelerinde tek plaka süprem makinelerinde üretilen kumaş çeşitlerini ifade eder.
• ( RR ) Örme Yüzeyler: Örme kumaş yüzü sağ ilmek ( R ) tersi sağ ilmek ( R ) görünümlü ise bu yüzeylere ( RR ) örme yüzey denir. Kumaşın iki yüzü de aynı görünür. Çift katlı örme kumaşlar olarak tanınan çift plakada üretilmiş örme kumaş yüzey görüntüsüdür. R/R yüzeyler boyuna ilmek sırası bir sıra R ilmek, bir sıra L ilmek olarak oluşur. L ilmek sıraları R ilmek sıralarının sıkışması ile yüzeyde görünmez ancak gererek açıldığında görülür. Bu yüzeyler düz örme makinelerinde çift plakada yuvarlak örme makinelerinde çift plaka ribana ve interlok makinelerde üretilen kumaş yüzey çeşitlerini ifade eder
• ( LL ) Örme Yüzeyler: Örme kumaş yüzü sol ilmek ( L ) tersi sol ilmek ( L ) görünümlü ise bu yüzeylere (LL ) yüzey denir. Kumaşın iki yüzü de aynı görünür Çift katlı örme kumaşlar olarak tanınan genellikle iki ucu kancalı çift plakada üretilmiş örme kumaş yüzey görüntüsüdür. LL yüzeyler enine ilmek sırası bir sıra L ilmek, bir sıra R ilmek olarak oluşur. R ilmek sıraları L ilmek sıralarının sıkışması ile yüzeyde görünmez ancak gererek açıldığında görülür. Bu yüzeyler düz ve yuvarlak çift plaka örme makinelerinde iki ucu kancalı dilli iğnelerle üretilen kumaş çeşitlerini ifade eder