Yaşmak (Eski Türkçe: yaşmak, “örtmek, gizlemek”), Osmanlı İmparatorluğu zamanında Müslüman kadınların ferace ile birlikte giydikleri yalnızca gözleri açıkta bırakan ince kumaştan iki parçalı yüz ve başörtüsü. Türk-İslam kültüründe, özellikle Anadolu’da, kadınların başörtülerinin alt ucu ile ağızlarını kapatmalarına da denir.
Yaşmak kelimesi sözlükte kadınların ferâce ile birlikte kullandıkları, gözleri açıkta bırakan, ince yüz örtüsü anlamına gelmektedir.
Halk arasında ise başla birlikte yüzü ve ağzı kapatan başörtüsü anlamında kullanılmaktadır.
Yaşmak kelimesinin türkülerdeki kullanımına bakıldığında başörtüden ziyâde yüzü örtmek için kullanılan peçe mâhiyetinde bir örtü olduğu anlaşılmaktadır.
Evinde veya bahçesinde yaşmaksız gezen bir kadının, çeşmeye su doldurmaya giderken yaşmak takması beklenmektedir. Zira çeşmeye su doldurmaya gitmek, nâmahremin bulunduğu ortama çıkmaktır:
Kar yağar yayla beline
Gül almış kızlar eline
Yaşmaksız suya gidenler
Söz olur köyün diline
Bu dörtlükte su doldurmaya yaşmaksız gidenlerin köylüler tarafından kınanacağı îmâ edilmiştir. Buradan yaşmak takmanın halk tarafından benimsendiği ve yazılı olmayan bir sosyal yaşam kuralı olarak uygulandığı anlaşılmaktadır.
“Top zülüf yaşmak ister” diyen türkü yakıcı ise hem sevdiğinin zülüflerine iltifat etmekte, hem de yaşmakla onu saklaması gerektiği dolaylı olarak îmâ edilmektedir; ona hediye alma niyeti olarak da yorumlanması mümkündür.
